Νέες τεχνολογίες όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η ρομποτική, τα big data και τα νέα δίκτυα, αναμένεται να φέρουν επανάσταση στις παραγωγικές διαδικασίες, αναφέρουν σε άρθρο τους στην ιστοσελίδα του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου οι Κρίστιαν Αλόνσο, Σιντάρτ Κοταρί και Σίντρα Ρεχμάν. Ταυτόχρονα όμως ενδέχεται να επιφέρουν σημαντικές επιπτώσεις για τις αναπτυσσόμενες οικονομίες.
Οι ευκαιρίες και οι πιθανές πηγές ανάπτυξης που έχουν απολαύσει, για παράδειγμα, οι ΗΠΑ και η Κίνα κατά τη διάρκεια των πρώτων σταδίων της οικονομικής τους ανάπτυξης είναι αξιοσημείωτα διαφορετικές από αυτές που πρέπει να διαχειριστούν σήμερα η Καμπότζη ή η Τανζανία.
Πρόσφατη έρευνα του ΔΝΤ διαπίστωσε ότι οι νέες τεχνολογίες απειλούν να ανοίξουν την ψαλίδα μεταξύ των πλούσιων και των φτωχών χωρών, μετατοπίζοντας μεγαλύτερη μερίδα των επενδύσεων σε προηγμένες οικονομίες όπου η αυτοματοποίηση αποτελεί ήδη πραγματικότητα. Με τη σειρά του, το γεγονός αυτό θα μπορούσε να έχει αρνητικές επιπτώσεις στις θέσεις εργασίας στις αναπτυσσόμενες χώρες, απειλώντας να αντικαταστήσει αντί να υποστηρίξει το αυξανόμενο εργατικό δυναμικό, το οποίο αποτελεί μέχρι σήμερα ένα από τα παραδοσιακά πλεονεκτήματα των λιγότερο ανεπτυγμένων οικονομιών. Για να αποφευχθεί αυτή η διογκούμενη απόκλιση, οι νομοθέτες των αναπτυσσόμενων οικονομιών θα πρέπει να λάβουν μέτρα που θα αυξήσουν την παραγωγικότητα και θα βελτιώσουν τις δεξιότητες των εργαζομένων.
Αποτελέσματα ενός μοντέλου
Το μοντέλο του ΔΝΤ εξέτασε δύο χώρες (μια προηγμένη και μια αναπτυσσόμενη). Και οι δύο παράγουν αγαθά χρησιμοποιώντας την εργασία, το κεφάλαιο και τη ρομποτική. Η «ρομποτική» χρησιμοποιείται εδώ με την ευρεία ερμηνεία της, περιλαμβάνοντας ένα ολόκληρο φάσμα νέων τεχνολογιών που αναφέρθηκαν παραπάνω. Η κύρια υπόθεση του ΔΝΤ ήταν ότι τα ρομπότ θα αντικαταστήσουν τους εργαζόμενους. Η «επανάσταση της τεχνητής νοημοσύνης» σε αυτό το πλαίσιο είναι μια αύξηση της παραγωγικότητας των ρομπότ.
Το ΔΝΤ διαπίστωσε ότι η απόκλιση μεταξύ των αναπτυσσόμενων και των προηγμένων οικονομιών μπορεί να παρουσιαστεί σε τρία διακριτά «κανάλια»: στο μερίδιο παραγωγής, τις εισροές επενδύσεων και τους όρους εμπορίου.
Μερίδιο παραγωγής
Οι προηγμένες οικονομίες έχουν υψηλότερους μισθούς επειδή η συνολική παραγωγικότητα των συντελεστών είναι επίσης υψηλότερη. Αυτοί οι υψηλότεροι μισθοί πιέζουν τις εταιρείες των προηγμένων οικονομιών να κάνουν εξ αρχής πιο εντατική χρήση των ρομπότ, ειδικά όταν αυτά είναι σε θέση να αντικαταστήσουν τους εργαζόμενους με ευκολία. Στη συνέχεια, όταν η παραγωγικότητα των ρομπότ αυξηθεί, η προηγμένη οικονομία θα αποκομίσει μεγαλύτερα μακροπρόθεσμα οφέλη. Η απόκλιση αυξάνεται σε ευθεία αναλογία με την αντικατάσταση εργαζομένων από ρομπότ.
Εισροές επενδύσεων
Η αύξηση της παραγωγικότητας των ρομπότ αυξάνει την επιθυμία επενδύσεων στα ρομπότ και το παραδοσιακό κεφάλαιο (που θεωρείται ότι λειτουργεί συμπληρωματικά στα ρομπότ και την εργασία). Αυτή η ζήτηση είναι μεγαλύτερη στις προηγμένες οικονομίες, εξαιτίας της πιο εντατικής χρήσης των ρομπότ σε αυτές. Ως αποτέλεσμα, τα επενδυτικά κεφάλαια μετατοπίζονται από τις αναπτυσσόμενες χώρες προς τη χρηματοδότηση του κεφαλαίου και της συσσώρευσης ρομπότ στις προηγμένες. Επομένως, το ΑΕΠ της αναπτυσσόμενης χώρας του μοντέλου μειώνεται.
Όροι εμπορίου
Μια αναπτυσσόμενη οικονομία, κατά πάσα πιθανότητα θα εξειδικεύεται σε τομείς που στηρίζονται περισσότερο στην ανειδίκευτη εργασία, έχοντας περισσότερα εργατικά χέρια σε σχέση με μία πιο προηγμένη. Υποθέτοντας ότι τα ρομπότ θα αντικαταστήσουν ακριβώς αυτή την κατηγορία εργαζομένων, ενώ θα λειτουργήσουν συμπληρωματικά στους εξειδικευμένους, δεν αποκλείεται η «επανάσταση των ρομπότ» να επιφέρει μια μόνιμη επιδείνωση των όρων εμπορίου στην αναπτυσσόμενη περιοχή.
Αυτό θα συμβεί επειδή τα ρομπότ πρόκειται να αντικαταστήσουν σε δυσανάλογο ποσοστό τους ανειδίκευτους εργάτες, μειώνοντας τις σχετικές απολαβές τους και την αξία των αγαθών που παράγονται από την εντατική ανειδίκευτη εργασία. Η μείωση της σχετικής τιμής της κύριας παραγωγής πρόκειται, με τη σειρά της, να λειτουργήσει ως ένα ακόμη αρνητικό σοκ, μειώνοντας τα κίνητρα για επενδύσεις, και πιθανώς οδηγώντας σε μια μείωση όχι μόνο του σχετικού αλλά και του απόλυτου ΑΕΠ.
Ρομπότ και μισθοί
Τα συμπεράσματα του ΔΝΤ εξαρτώνται κατ’ απόλυτο τρόπο από το κατά πόσον τα ρομπότ θα αντικαταστήσουν πράγματι τους εργαζόμενους. Αν και ίσως είναι πολύ νωρίς για να προβλεφθούν τα επίπεδα αυτής της αντικατάστασης στο μέλλον, το ΔΝΤ διαπίστωσε ότι υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις που υποστηρίζουν τα ευρήματά του. Συγκεκριμένα, οι υψηλότεροι μισθοί συμπίπτουν με σημαντικά υψηλότερη χρήση των ρομπότ σε απόκριση προς το αυξημένο κόστος εργασίας.
Πιθανές επιπτώσεις
Οι βελτιώσεις στην παραγωγικότητα των ρομπότ οδηγούν σε διεύρυνση των αποκλίσεων μεταξύ προηγμένων και αναπτυσσόμενων κρατών, αν τα ρομπότ κατορθώσουν να αντικαταστήσουν με ευκολία τους εργαζόμενους. Επιπλέον, αυτές οι βελτιώσεις θα τείνουν να αυξάνουν τα εισοδήματα αλλά και να ενισχύουν την εισοδηματική ανισότητα, τουλάχιστον κατά τη διάρκεια της μεταβατικής περιόδου αλλά δυνητικά και μακροπρόθεσμα για ορισμένες ομάδες εργαζομένων, τόσο στις προηγμένες όσο και στις αναπτυσσόμενες οικονομίες.
Δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις για την αποτροπή αυτής της εξέλιξης. Δεδομένων των γρήγορων ρυθμών της ρομποτικής επανάστασης, οι αναπτυσσόμενες χώρες θα χρειαστεί να επενδύσουν προς την κατεύθυνση της αύξησης της συνολικής παραγωγικότητας αλλά και των δεξιοτήτων των εργαζομένων τους με μεγαλύτερη ταχύτητα από ό,τι σε οποιαδήποτε άλλη στιγμή στο παρελθόν, ώστε τα ρομπότ να λειτουργήσουν ως συμπλήρωμα του εργατικού δυναμικού τους αντί να το αντικαταστήσουν.
Φυσικά, αυτό είναι εύκολο στη θεωρία, όχι όμως και στην πράξη. Στο μοντέλο του ΔΝΤ, οι αυξήσεις της συνολικής παραγωγικότητας συντελεστών –που εκπροσωπεί τις πολλές θεσμικές και με άλλους τρόπους θεμελιώδεις διαφορές μεταξύ των προηγμένων και των αναπτυσσόμενων οικονομιών που δεν αντανακλώνται στις εισροές κεφαλαίου και εργασίας- είναι ιδιαιτέρως ευεργετική, καθώς δίνουν κίνητρα για περισσότερα ρομπότ αλλά και φυσική συσσώρευση κεφαλαίου. Τέτοιου είδους βελτιώσεις είναι πάντα ευεργετικές, όμως τα οφέλη τους είναι ισχυρότερα στο πλαίσιο της επανάστασης της τεχνητής νοημοσύνης.
Οι προκλήσεις για τις αναπτυσσόμενες χώρες
Τα ευρήματα του ΔΝΤ υπογραμμίζουν και τη σημασία της συσσώρευσης ανθρώπινου κεφαλαίου για την αποτροπή της περαιτέρω απόκλισης και παραπέμπουν σε δυνητικά διαφορετικές δυναμικές ανάπτυξης μεταξύ των αναπτυσσόμενων οικονομιών που χαρακτηρίζονται και από διαφορετικά επίπεδα δεξιοτήτων.
Το τοπίο είναι πιθανό να επιφυλάσσει ακόμη περισσότερες προκλήσεις για τις αναπτυσσόμενες χώρες οι οποίς έχουν ελπίσει σε υψηλότερα μερίσματα εξαιτίας της πολυαναμενόμενης δημογραφικής μετατόπισης. Ο αυξανόμενος νεανικός πληθυσμός των αναπτυσσόμενων χωρών έχει χαιρετιστεί από τους νομοθέτες ως η δυνητική «χρυσή ευκαιρία» για την άντληση θέσεων εργασίας που θα μετατοπιστούν από την Κίνα, εξαιτίας της σταδιακής μετάβασης της χώρας στα μεσαία εισοδήματα.
Τα ευρήματα του ΔΝΤ, όμως, δείχνουν ότι αυτές οι θέσεις ενδέχεται να καταληφθούν από ρομπότ. Ιδιαιτέρως ενώπιον αυτών των νέων πιέσεων που προέρχονται από την εξέλιξη της τεχνολογίας, μια δραστική μετατόπιση προς την κατεύθυνση της βελτίωσης της παραγωγικότητας και της επένδυσης στην εκπαίδευση και την ανάπτυξη δεξιοτήτων είναι αναγκαία προκειμένου η πολυαναμενόμενη δημογραφική μετατόπιση να αποδειχθεί πράγματι επωφελής.
