Η ώρα είναι οκτώ το πρωί στη Βοστώνη και ο Μανώλης Κέλλης είναι συνεπής στο διαδικτυακό ραντεβού μας. Τον περιμένει μια μακρά ημέρα.

«Τον τελευταίο καιρό έχω παραμείνει ξάγρυπνος ακόμα και 32 ώρες» λέει γελώντας. Βραβευμένος από τον Μπαράκ Ομπάμα, εργάζεται εδώ και 16 χρόνια στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ), με τις μελέτες του να έχουν ρίξει φως στη λειτουργία του γενετικού μας κώδικα.

Στο βιογραφικό του συγκαταλέγονται σημαντικές ανακαλύψεις σχετικά με τη νόσο Αλτσχάιμερ, την παχυσαρκία, τη σχιζοφρένεια, τις καρδιακές διαταραχές και τον καρκίνο, ενώ το τελευταίο διάστημα διεξάγει μια μεγάλη έρευνα για τον ανθρώπινο εγκέφαλο.

Την ίδια στιγμή, «τρέχει» τρεις μελέτες για την COVID-19. Η πρώτη αφορά το ίδιο το γονιδίωμα του ιού – μάλιστα έχει εντοπίσει την ύπαρξη μιας νέας πρωτεΐνης στον ιό -, η δεύτερη αφορά τις μεταλλάξεις του και η τρίτη την ιατρική περίθαλψη.

Ο ρόλος της βιταμίνης D

«Ισως αυτό που ενδιαφέρει περισσότερο αυτή τη στιγμή το κοινό είναι τα αποτελέσματα της ανάλυσης που πραγματοποιήσαμε για τη σημασία της βιταμίνης D στην αντιμετώπιση του ιού» αναφέρει μιλώντας στο ΒΗΜΑgazino.

«Στις αρχές της πανδημίας είχε πραγματοποιηθεί μια έρευνα στην Κόρδοβα της Ισπανίας όπου επιλεγόταν τυχαία σε ποιους νοσηλευόμενους ασθενείς θα χορηγούνταν η βιταμίνη D και σε ποιους όχι. Η έρευνα αρχικά υποβαθμίστηκε και δεν έλαβε μεγάλη δημοσιότητα, καθώς η μαθηματική ανάλυση των δεδομένων που έγινε δεν ήταν αρκετά πειστική. Εμείς πήραμε τα δεδομένα, τα αναλύσαμε εκ νέου και βρήκαμε ότι η επίδραση της βιταμίνης D στην αντιμετώπιση του ιού ήταν όχι μόνο τεράστια – συγκεκριμένα, αυτοί που έλαβαν τη βιταμίνη εισήχθησαν στην Εντατική σε ποσοστό 25 φορές μικρότερο σε σχέση με όσους δεν την πήραν – αλλά και στατιστικά σημαντική, παρότι ο αριθμός των ασθενών ήταν μικρός. Καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι χρειάζονται επειγόντως μεγαλύτερες κλινικές δοκιμές για τη βιταμίνη D, αλλά και ότι πρέπει να ελέγχεται η έλλειψη της βιταμίνης D στους ασθενείς στα νοσοκομεία μας και να συμπληρώνεται αμέσως ώστε να σώσουμε ζωές και να μειώσουμε τη θνησιμότητα».

H COVID-19 στην Ελλάδα

Αυτομάτως η συζήτηση περνά στην κατάσταση που επικρατεί αυτή τη στιγμή στη χώρα μας. «Τώρα περνάμε το πρώτο κύμα, όχι το δεύτερο» αναφέρει χαρακτηριστικά, συγκρίνοντας τον αριθμό των θανάτων τις τελευταίες εβδομάδες σε σχέση με το προηγούμενο διάστημα από την αρχή της πανδημίας. «Είναι τραγικό. Και αυτό σημαίνει ότι ο πληθυσμός μας είχε μείνει παρθένος. Δεν έχουμε χτίσει καθόλου άμυνα, οι πιο ευάλωτοι μεταξύ μας δεν έχουν χτυπηθεί ακόμα».

Ως καθηγητής πληροφορικής βιολογίας που ειδικεύεται στη μοριακή βιολογία, γνωρίζει πολύ καλά να διαβάζει την πραγματικότητα πίσω από τους αριθμούς, ακόμα και να την προβλέπει. «Ο δείκτης της θετικότητας της COVID-19 στην Ελλάδα είναι ιδιαίτερα ψηλός και πλησιάζει στο 20%, σε σχέση με το 4% που θεωρείται αποδεκτό. Αυτό σημαίνει ότι έχουμε πολύ περισσότερα κρούσματα από όσα βλέπουμε και κάνουμε πολύ λιγότερα τεστ από όσα θα έπρεπε. Δηλαδή δεν ξέρουμε καν ποιος έχει μολυνθεί από τον ιό».

Επίσης, θεωρεί ιδιαίτερα ανησυχητικό τον ρυθμό αύξησης των θανάτων. «Εχουμε φτάσει σε πάρα πολύ ραγδαίο ρυθμό αύξησης. Είναι σωστό που κλείσαμε γρήγορα. Και τώρα πρέπει να μείνουμε σπίτι, δεν υπάρχει άλλος τρόπος να σώσουμε τον ευάλωτο πληθυσμό μας». Εγιναν λάθη στη διαχείριση από την πολιτεία; Ο καθηγητής είναι σαφής: «Νομίζω ότι η κυβέρνηση έχει κάνει πάρα πολλά πράγματα σωστά. Αυτό που κάναμε λάθος είναι ότι δεν την ακούσαμε. Δεν είναι μόνο τι αποφασίζει η κυβέρνηση, είναι και τι κάνουμε εμείς οι πολίτες».

Τα όπλα μας απέναντι στην πανδημία

Από την άλλη πλευρά, υπάρχει και η θετική ανάγνωση της κατάστασης. Σύμφωνα με τον καθηγητή, η Ελλάδα υποδέχεται το πρώτο κύμα της πανδημίας τώρα, έχοντας το πλεονέκτημα της τεχνογνωσίας που αναπτύχθηκε κατά τους οκτώ προηγούμενους μήνες στον υπόλοιπο κόσμο, ως προς τις θεραπείες κατά τη νοσηλεία.

«Γνωρίζουμε τι δουλεύει και τι δεν δουλεύει. Αυτό είναι ένα μήνυμα προς όλα τα νοσοκομεία της χώρας που έχουν ασθενείς με COVID-19. Θα συνιστούσα λοιπόν να μετράται το επίπεδο βιταμίνης D στους νοσούντες με COVID-19 και να συμπληρώνεται σε όσους έχουν έλλειψη. Αν τα δεδομένα της έρευνας της Κόρδοβα είναι ακριβή, μπορούν να σωθούν μέχρι και 25 φορές περισσότεροι άνθρωποι. Αντιθέτως, οι αναπνευστήρες δεν συνιστώνται παρά ως τελευταίο μέτρο, γιατί οι άνθρωποι στους οποίους εφαρμόζονται, πολύ συχνά δεν αναρρώνουν εύκολα και έχουν δύσκολη πορεία στη συνέχεια. Ας χορηγείται στους ασθενείς περισσότερο οξυγόνο και ας τους τοποθετούν μπρούμυτα και όχι ανάσκελα, καθώς έτσι αναπνέουν πιο εύκολα».

Την ίδια στιγμή, στη λίστα των θεραπειών που έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές προσθέτει τα ανοσοκατασταλτικά στεροειδή (Dexamethasone), φάρμακα που αναστέλλουν την αναπαραγωγή του ιού (Remdesivir), τη χορήγηση αντισωμάτων όπως η θεραπεία με Bamlanivimab ή το κοκτέιλ αντισωμάτων REGN-COV2, καθώς και θεραπείες με πλάσμα από ασθενείς που έχουν αναρρώσει επιτυχώς. Αντίθετα, σύμφωνα με τον καθηγητή, ορισμένες λύσεις που είχαν δώσει αρκετές ελπίδες στην αρχή αποδείχθηκαν αναποτελεσματικές. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν η υδροξυχλωροκίνη, η αζιθρομυκίνη και αντιρετροϊκά σκευάσματα.

Μάσκες και εμβόλια

Ο καθηγητής τονίζει τον κρίσιμο ρόλο που θα διαδραματίσει κατά τους επόμενους μήνες η χρήση της μάσκας.

«Οσοι δεν ανήκουν σε ευπαθείς ή κρίσιμες ομάδες, όπως οι ηλικιωμένοι και οι γιατροί, εκτιμώ ότι δεν θα εμβολιαστούν πριν από τον Απρίλιο. Αρα, αυτό που πρέπει να κάνουμε εμείς οι υπόλοιποι είναι να φορέσουμε το πιο απλό εμβόλιο που υπάρχει: τη μάσκα». Σύμφωνα με τον ίδιο, η χρήση της μάσκας δεν μειώνει μόνο την πιθανότητα να έρθουμε σε επαφή με τον ιό, αλλά ταυτόχρονα μειώνει και την ποσότητα του ιού που θα μας προσβάλει αν τελικά εκτεθούμε σε αυτόν. «Η ποσότητα του ιού στην οποία θα εκτεθούμε, πολλές φορές καθορίζει το αν θα τα καταφέρει ο οργανισμός να τον καταπολεμήσει ή όχι. Επίσης, η έκθεση του οργανισμού σε περιορισμένο ιικό φορτίο προετοιμάζει την άμυνά μας, έτσι ώστε το ανοσοποιητικό μας σύστημα να είναι περισσότερο έτοιμο να αντιμετωπίσει μια πιο έντονη επίθεση. Οπότε η μάσκα λειτουργεί ως μια μορφή φυσικού εμβολίου, κατά τρόπο αντίστοιχο με τους αρχαίους χρόνους, όταν οι αρχαίοι έπιναν λίγο δηλητήριο ώστε να χτίσουν ένζυμα ικανά να αντιμετωπίσουν μια περίπτωση πραγματικής δηλητηρίασης».

Τι συμβαίνει όμως με τα πολυαναμενόμενα εμβόλια; Ο καθηγητής μιλάει για τις διαφορετικές τεχνολογίες που επέλεξαν να ακολουθήσουν οι φαρμακευτικές εταιρείες στα εμβόλια τα οποία ανέπτυξαν. Τα εμβόλια της Moderna και της Pfizer βασίζονται στην τεχνολογία του mRNA εξηγεί. Πρόκειται για μία νέα τεχνολογία που εφαρμόζεται για πρώτη φορά σε αυτά τα δύο εμβόλια.

Ουσιαστικά, αντί να εισάγεται μία αδρανοποιημένη ή εξασθενημένη εκδοχή του ιού στον οργανισμό, η τεχνολογία mRNA μετατρέπει τα ίδια τα κύτταρα του σώματος σε «εργοστάσια παραγωγής εμβολίων». «Ετσι, χάρη σε αυτή την τεχνολογία, θα μπορούμε να έχουμε πολύ πιο γρήγορα εμβόλια για κάθε επόμενη πανδημία που θα χτυπήσει τον πλανήτη» αναφέρει. «Παρά τις αρχικές επιφυλάξεις, τα αποτελέσματα της νέας αυτής τεχνολογίας είναι εντυπωσιακά. Αποτελεσματικότητα εμβολίου 95% δεν έχει υπάρξει πολλές φορές. Πολύ συχνά εγκρίνονταν εμβόλια με αποτελεσματικότητα 40%, 60%». Την ίδια στιγμή, όπως εξηγεί ο καθηγητής, τα εμβόλια της Johnson & Johnson και του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης σε συνεργασία με την Astrazeneca βασίζονται σε αδενοϊούς, ενώ η Sanofi και η Novavax αναπτύσσουν εμβόλια που βασίζονται στη χορήγηση ανασυνδυασμένης πρωτεΐνης του ιού. Τέλος, η GlaxoSmithKline με τη Medicago αναπτύσσουν εμβόλιο που θα παράγει μία από τις πρωτεΐνες της COVID-19 χρησιμοποιώντας φύλλα φυτού ως βιοαντιδραστήρες.

Αντιεμβολιαστές και ιδιώτες

Παρά τα ελπιδοφόρα νέα της επιστήμης, την ίδια στιγμή ισχυροποιείται και το ρεύμα εκείνων που την αμφισβητούν. «Υπάρχουν άνθρωποι που δεν αποδέχονται ότι πήγαμε στο φεγγάρι. Ανθρωποι που υποστηρίζουν ότι η Γη είναι επίπεδη. Αδυνατώ να κατανοήσω πώς οι ψευδοεπιστήμονες καταφέρνουν να πείθουν το κοινό με θεωρίες συνωμοσίας» αναφέρει, πιστεύοντας ότι από εδώ και πέρα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στο κομμάτι της παιδείας: «Οφείλουμε να μάθουμε τα παιδιά μας να σκέφτονται ως επιστήμονες. Ερχεται ο γιος μου και μου λέει: «Ο φίλος μου μού είπε ότι είναι νίντζα». Του απαντώ: «Πολύ ωραία, δείξε μου τα αποδεικτικά στοιχεία». Ξέρετε ότι η μόνη ήμερα που οι Αμερικανοί σκέφτονται κριτικά απέναντι στις ειδήσεις τις οποίες ακούν είναι η Πρωταπριλιά;».

Σύμφωνα με τον ίδιο, χρειαζόμαστε κοινωνίες που να πιστεύουν στη λογική, που να σέβονται τους επιστήμονες. «Σκεφτείτε ότι αυτό ακριβώς το θέμα, τον σεβασμό στους ειδικούς, θίγει μεταξύ άλλων και ο Πλάτωνας στην «Πολιτεία». Ξέρετε, κάποια πράγματα δεν είναι θέμα άποψης, αλλά γνώσης. Δεν μπορούμε να αγνοούμε τους ειδικούς και να ακούμε τον κάθε τσαρλατάνο. Είναι αδιανόητο κάποιος να αρνείται να εμβολιαστεί. Η ατομική του ελευθερία φτάνει μέχρι το σημείο που δεν απειλεί την οργάνωση της κοινωνίας και την υγεία των συμπολιτών του. Δεν θέλει να εμβολιαστεί; Τέλεια. Ας μείνει λοιπόν σπίτι, ας μην ανέβει σε λεωφορείο, ας μην επισκέπτεται δημόσιους χώρους και ας πάει να ζήσει στα βουνά απομονωμένος. Γνωρίζετε την ετυμολογία της αγγλικής λέξης «idiot»; Προέρχεται από την ελληνική λέξη ιδιώτης. Ποιος είναι ο ιδιώτης; Αυτός που δεν θέλει να είναι μέλος της κοινωνίας, που αντιτίθεται σε αυτή. Ενας ηλίθιος δηλαδή».