Ενα δύσκολο διπλωματικό μπρα-ντε-φερ σχετικά με το ζήτημα των κυρώσεων εναντίον της Τουρκίας αναμένεται να διεξαχθεί στην προσεχή Σύνοδο Κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Δεκεμβρίου. Στην τρέχουσα συγκυρία υπάρχουν δύο σαφή δεδομένα, όπως διαβεβαιώνουν «Το Βήμα» άριστα ενημερωμένες πηγές στην Αθήνα και στις Βρυξέλλες. Το πρώτο στοιχείο είναι ότι η κατάσταση στις ευρωτουρκικές σχέσεις δεν έχει βελτιωθεί καθόλου σε σχέση με την προηγούμενη φορά που οι «27» ασχολήθηκαν με το ζήτημα, στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο των δύο πρώτων ημερών του Οκτωβρίου.
Το δεύτερο στοιχείο είναι ότι η άμεση επιβολή περιοριστικών μέτρων/κυρώσεων εναντίον της Αγκυρας δεν βρίσκεται αυτή τη στιγμή στο τραπέζι. Αυτό που εξετάζεται – και συνιστά το σενάριο επί του οποίου εργάζεται η Αθήνα – είναι η συγκεκριμένη καταγραφή των τομέων εκείνων στους οποίους μπορούν να εφαρμοστούν κυρώσεις και η ανάθεση στον Ζοζέπ Μπορέλ, τον ύπατο εκπρόσωπο της ΕΕ για την εξωτερική πολιτική, της εντολής για γραπτή καταγραφή ενός σχετικού καταλόγου κυρώσεων.
Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ
Ο παράγοντας της διάρκειας
Παρά τη δύσκολη κατάσταση που επικρατεί στην Ευρώπη λόγω της πανδημίας, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ φέρεται να έχει προτείνει η διεξαγωγή της συνάντησης των «27» να πραγματοποιηθεί τελικώς με φυσική παρουσία στις Βρυξέλλες. Δεν είναι όμως σαφές πώς θα οργανωθεί η συνάντηση. Με βάση το υπάρχον πρόγραμμα, η Σύνοδος πρέπει να πραγματοποιηθεί το διήμερο 10-11 Δεκεμβρίου. Μία ημέρα νωρίτερα, στις 9 Δεκεμβρίου, έχει προγραμματιστεί η Σύνοδος ΕΕ – Αφρικής στις Βρυξέλλες. Δεν αποκλείεται όμως ο κ. Μισέλ να προτείνει να διαρκέσει το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο μόνο μία ημέρα (στις 10 Δεκεμβρίου) για να μην παραταθεί υπερβολικά η παραμονή των ηγετών στη βελγική πρωτεύουσα. Είναι σαφές ότι η περικοπή της διάρκειας της Συνόδου θα επηρεάσει και τις διαβουλεύσεις για την Τουρκία, ιδιαίτερα εφόσον δεν έχει υπάρξει κάποια προτέρα συναίνεση επί των Συμπερασμάτων σε επίπεδο Μονίμων Αντιπροσώπων (Coreper).
Εξαντλείται η υπομονή τους
Τις τελευταίες ημέρες έχουν υπάρξει πολλές δημόσιες αλλά και παρασκηνιακές επαφές που προφανώς θα κορυφωθούν όσο πλησιάζει η πραγματοποίηση της Συνόδου. Είναι ξεκάθαρο ότι η υπομονή έναντι της Τουρκίας εντός της ΕΕ έχει πλέον εξατμιστεί ακόμη και από κράτη-μέλη που παραδοσιακά τη στηρίζουν, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η ρητορική που χρησιμοποιούν αξιωματούχοι αυτών των κρατών, όπως ο γερμανός υπουργός Εξωτερικών Χάικο Μάας, ξεφεύγει από το πάγιο πλαίσιο έκφρασης. Αλλωστε, η Αγκυρα συνέχισε την παραβατική της συμπεριφορά στην Ανατολική Μεσόγειο με τις σεισμικές έρευνες του «Oruc Reis» και προχώρησε στο άνοιγμα των Βαρωσίων στην Κύπρο.
Παράλληλα, οι σχέσεις Τουρκίας – Γαλλίας βρίσκονται στο ναδίρ εξαιτίας και της προσωπικής βεντέτας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και Εμανουέλ Μακρόν. Επιπλέον, μόλις πριν από λίγες ημέρες υπήρξε ένταση μεταξύ Αγκυρας και Βερολίνου εξαιτίας του περιστατικού με τη νηοψία επί φορτηγού πλοίου «Rosaline A» με τουρκική σημαία από τη γερμανική φρεγάτα «Αμβούργο» στο πλαίσιο της επιχείρησης IRINI για την εφαρμογή του εμπάργκο όπλων στη Λιβύη. Την ίδια στιγμή, η ήδη δύσκολη εξίσωση των ευρωτουρκικών σχέσεων περιπλέκεται από ακόμη δύο παράγοντες: πρώτον, από την αλλαγή σκυτάλης στις Ηνωμένες Πολιτείες και, δεύτερον, από τα κατά τους περισσότερους ευκαιριακά και τακτικής φύσεως ανοίγματα που εμφανίζεται να επιδιώκει ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν προς τις Βρυξέλλες.
Η Αγκυρα θέλει να κερδίσει χρόνο
Η Τουρκία επιθυμεί να κερδίσει χρόνο έναντι της ΕΕ. Η πρόσφατη επίσκεψη του εκπροσώπου της τουρκικής προεδρίας και στενού συμβούλου του προέδρου Ερντογάν, του Ιμπραχίμ Καλίν, στις Βρυξέλλες και η συνάντησή του με συνεργάτες των κ.κ. Μισέλ και Μπορέλ (ο κ. Καλίν συνοδευόταν από τον Τσαγκαπτάι Ερτζιγες, τον «γκουρού» του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών περί θαλασσίων οριοθετήσεων και Ανατολικής Μεσογείου) εντασσόταν σε αυτό το πλαίσιο. Τόσο ο κ. Καλίν όσο και αργότερα ο κ. Ερντογάν εμφανίστηκαν ανοιχτοί σε μια «επανεκκίνηση» των ευρωτουρκικών σχέσεων – αν και την ίδια στιγμή η επιθετική ρητορική και τακτική κατά της Αθήνας και της Λευκωσίας συνεχίζεται αμείωτη. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο κ. Ερτζιγες επανέλαβε στις συνομιλίες των Βρυξελλών τα περί του «Χάρτη της Σεβίλλης» στην οποία, κατά την άποψή του, βασίζει η Ελλάδα τις «μαξιμαλιστικές» διεκδικήσεις της.
Με το προσωπείο της διαλλακτικότητας
Οπως πληροφορείται «Το Βήμα», η Αθήνα είχε εδώ και τουλάχιστον δύο εβδομάδες συμπεράνει ότι η Αγκυρα θα προσανατολιζόταν σε μια τακτική να εμφανιστεί ως διαλλακτική εν όψει της Συνόδου Κορυφής του Δεκεμβρίου. Το είχε άλλωστε διαπράξει και στο παρελθόν πριν από τη Σύνοδο των αρχών Οκτωβρίου, αποφασίζοντας στη συνέχεια να ξαναστείλει το «Oruc Reis» νοτίως Καστελλορίζου και Ρόδου. Ηδη πριν από την τελευταία ανανέωση της NAVTEX για το τουρκικό σεισμογραφικό πλοίο είχε αποφασιστεί ότι η ελληνική πλευρά δεν θα έπεφτε στην παγίδα πιέσεων για έναρξη διερευνητικών επαφών πριν από τη συνάντηση των «27» τον Δεκέμβριο.
Σε αυτό το πλαίσιο ήταν που ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας προχώρησε την περασμένη Τρίτη 24 Νοεμβρίου στη δήλωση για τη συμπεριφορά της Τουρκίας. Το περιεχόμενο της δήλωσης, που οριστικοποιήθηκε έπειτα από συνάντηση του κ. Δένδια με τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη μία ημέρα νωρίτερα, τη Δευτέρα 23 Νοεμβρίου, είχε συζητηθεί εκτενώς σε μυστική σύσκεψη, σε πολύ κλειστό κύκλο, το Σάββατο 21 Νοεμβρίου στο υπουργείο Εξωτερικών.
Η ελληνική στάση για τον διάλογο
Η κρίσιμη φράση της δήλωσης ήταν ότι «οιαδήποτε εκ του πονηρού εκδήλωση δήθεν “καλής θέλησης” της τελευταίας στιγμής, οποιαδήποτε προσχηματική “θετική χειρονομία” θα έχει μόνο στόχο να αμβλυνθεί η εικόνα της κατ’ εξακολούθηση απαράδεκτης παραβατικής συμπεριφοράς». Προστίθετο δε ότι «η Ελλάδα βεβαίως μένει πάντα πιστή στην ιδέα του ειλικρινούς διαλόγου. Αλλά απαιτεί ως προς τούτο συνομιλητή που θα έχει αποδείξει την υπακοή του στο Διεθνές Δίκαιο ως διαρκή επιλογή και όχι ως σημαία ευκαιρίας». Σύμφωνα με κυβερνητικές πηγές, η Αθήνα δεν είναι διατεθειμένη να προσφέρει «φύλλο συκής» στην Αγκυρα με την επανάληψη των διερευνητικών επαφών σε αυτή τη φάση.
Η άποψη που τείνει να κυριαρχεί είναι ότι θα πρέπει να υπάρξει ικανό διάστημα που θα αποδείξει ότι η Τουρκία θέλει ειλικρινή διάλογο. Και η περίοδος μετά το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα κρίνει αν αυτό αποτελεί πιθανό σενάριο ή όχι. Δηλώσεις όπως αυτή του τούρκου υπουργού Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου ότι «είναι γνωστό στις σώφρονες χώρες της ΕΕ ότι οποιαδήποτε αρνητική απόφαση στη Σύνοδο Κορυφής θα είναι επιζήμια για την ΕΕ. Εύχομαι να επικρατήσει η κοινή λογική» δεν προοιωνίζονται θετικές εξελίξεις. Κρίνοντας δε από τη στάση της Αγκυρας στην υπόθεση της νηοψίας του τουρκικού φορτηγού πλοίου «Rosaline A», την οποία χρησιμοποίησε για άλλη μία επίθεση εναντίον της Ελλάδος, η ελληνική πλευρά ετοιμάζεται για όλα τα ενδεχόμενα.
Προσφυγή με γερμανούς νομικούς
Την ίδια στιγμή, ορισμένες πληροφορίες συγκλίνουν στο γεγονός ότι η Τουρκία προετοιμάζεται εντατικά και για μια πιθανή προσφυγή σε διεθνές δικαιοδοτικό όργανο. Στο παρασκήνιο, η Αγκυρα εμφανίζεται να έχει προσεγγίσει συγκεκριμένους γερμανούς νομικούς επί του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας, ορισμένοι εκ των οποίων μάλιστα κατέχουν σήμερα κρίσιμες και υψηλές θέσεις. Ως γνωστόν, ουδεμία απόφαση δικαιοδοτικού οργάνου είναι στείρα νομική και οι πολιτικές παράμετροι είναι παρούσες. Δεν είναι ξεκάθαρο πόσο εις βάθος έχουν προχωρήσει αυτές οι επαφές, αλλά στην Αθήνα τα πάντα παρακολουθούνται με προσοχή.
Την ίδια στιγμή, με νέα επιστολή του, ο μόνιμος αντιπρόσωπος της Τουρκίας στον ΟΗΕ Φεριντούν Σινιρλίογλου με ημερομηνία 13 Νοεμβρίου απορρίπτει την επίκληση του νόμου 4001/2011 (γνωστού και ως «νόμου Μανιάτη», που έχει κατατεθεί στον Οργανισμό) σχετικά με την ισχύ της μέσης γραμμής ως εξωτερικού ορίου της ελληνικής υφαλοκρηπίδας όσο δεν υπάρχει συμφωνία οριοθέτησης, τον οποίο είχε επικαλεστεί σε προηγούμενη επιστολή της η ελληνίδα μόνιμη αντιπρόσωπος Μαρία Θεοφίλη.
O Τζο Μπάιντεν
Το έγγραφο με τις προτάσεις της Αθήνας και οι γέφυρες του Ερντογάν στον Μπάιντεν
Είναι «νωρίς να πούμε πού θα καθίσει η μπάλα» στο προσεχές Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αναφορικά με την Τουρκία σύμφωνα με κοινοτική πηγή. Η πολυσυζητημένη «θετική ατζέντα» δεν θα είναι εύκολο να προωθηθεί, ενώ οι φιλόδοξες αλλά ξεκάθαρα ανεδαφικές ιδέες των Μισέλ και Μπορέλ για τη σύγκληση μίας περιφερειακής διάσκεψης για την Ανατολική Μεσόγειο φαίνεται ότι οδεύουν προς τον κάλαθο των αχρήστων. Σύμφωνα με πληροφορίες του «Βήματος», το επιτελείο του κ. Μισέλ προχώρησε σε άτυπες επαφές το τελευταίο διάστημα για να διερευνήσει τις προθέσεις πιθανών συμμετεχόντων (π.χ. Αίγυπτος, Ισραήλ) και εισέπραξε ξεκάθαρες αρνήσεις. Καμία από αυτές τις χώρες δεν επιθυμεί να καθίσει στο ίδιο τραπέζι με την Τουρκία αυτή τη στιγμή.
Ο σκοπός των ευρωπαϊκών θεσμών είναι να υπάρξει ενότητα, έστω και σε χαμηλό παρονομαστή, και προς αυτή την κατεύθυνση κινούνται οι διαρροές των τελευταίων ημερών από κοινοτικούς αξιωματούχους σε έντυπα και ιστοσελίδες των Βρυξελλών.
Τι πρότεινε η Ελλάδα
Η Αθήνα έχει καταθέσει προτάσεις για στοχευμένες τομεακές κυρώσεις εναντίον της Τουρκίας ήδη από τις 28 Ιουλίου (το σχετικό έγγραφο είναι εν γνώσει του «Βήματος») σε χρηματοπιστωτικό/επενδυτικό, ενεργειακό, εμπορικό και τουριστικό τομέα. Στο εν λόγω έγγραφο προτείνονται, μεταξύ άλλων, η απαγόρευση συναλλαγών με μεγάλες τουρκικές τράπεζες, η δέσμευση κεφαλαίων και πόρων, η απαγόρευση εκταμιεύσεων από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, η απαγόρευση παροχής δανείων ή πιστώσεων σε τουρκικές ενεργειακές εταιρείες, ο περιορισμός των εμπορευματικών πτήσεων τουρκικών αερογραμμών που ανήκουν σε ποσοστό 49% στο τουρκικό κράτος και η απαγόρευση εισαγωγών στην ΕΕ από τουρκικές εταιρείες που έχουν προηγούμενο δυσμενές ιστορικό προσβολής εμπορικών σημάτων της Ενωσης (μέσω παραποιήσεων και απομιμήσεων).
Θα προχωρήσει ο κ. Μπορέλ, που εξετάζει το ενδεχόμενο επίσκεψής του σε Αθήνα και Λευκωσία πριν από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, σε έγγραφη αποτύπωση καταλόγου περιοριστικών μέτρων και όχι προφορική αναφορά, όπως εκείνη στην οποία προέβη στο άτυπο Συμβούλιο των υπουργών Εξωτερικών (Gymnich) τον περασμένο Αύγουστο; Θα πρέπει να το κάνει εφόσον λάβει σχετική εντολή. Κρίσιμο είναι επίσης το ερώτημα μέχρι ποιου σημείου είναι διατεθειμένη να φθάσει η Γαλλία, που έχει μιλήσει ακόμη και για αναστολή της Τελωνειακής Ενωσης ΕΕ – Τουρκίας, ενώ σύμφωνα με ευρωπαϊκές διπλωματικές πηγές υποστηρίζει και σκληρές τομεακές κυρώσεις.
Πάντως, η εξέταση αντιμέτρων για τις παραβιάσεις της Τελωνειακής Ενωσης εκ μέρους της Αγκυρας (π.χ. με την επιβολή δασμών σε ευρωπαϊκά προϊόντα ή με εξαγωγές προς την Ενωση προϊόντων τρίτων χωρών που «βαφτίζονται» τουρκικά) βρίσκεται στο τραπέζι. Στο ζήτημα της Τελωνειακής Ενωσης έχει κάνει καλή δουλειά το τελευταίο διάστημα ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών Μιλτιάδης Βαρβιτσιώτης, ιδιαίτερα στις επαφές του με τον επίτροπο Διεύρυνσης Ολιβερ Βαρχέλι.
Οι κινήσεις για τη Halkbank
Ωστόσο, η τουρκική στάση δείχνει ότι η Αγκυρα επιμένει να μην παίρνει στα σοβαρά την ΕΕ, την ώρα που συνομιλεί επί όλων των θεμάτων με τη Ρωσία και είναι ξεκάθαρο ότι επιδιώκει να ρίξει γέφυρες στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού και προς την πλευρά του νικητή των προεδρικών εκλογών Τζο Μπάιντεν. Οπως «Το Βήμα» πληροφορείται, τουρκική αντιπροσωπεία βρέθηκε πρόσφατα στην Ουάσιγκτον σε μια προσπάθεια να διερευνήσει τρόπους να κλείσει επιτέλους η υπόθεση της τράπεζας Halkbank, γνωστής για την ανάμειξή της στην παράκαμψη του εμπάργκο κατά του Ιράν.
Υπενθυμίζεται ότι ο κ. Ερντογάν, που φέρεται να έχει άμεση εμπλοκή στην υπόθεση, επεδίωξε επίμονα να πείσει τον απερχόμενο αμερικανό πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ να κλείσει το θέμα χωρίς η τράπεζα να πληρώσει καν πρόστιμο. Φαίνεται ότι εν όψει της ανάληψης της προεδρίας των Ηνωμένων Πολιτειών από τον κ. Μπάιντεν η Αγκυρα αναζητεί τρόπο να λήξει το ζήτημα, έστω και με την πληρωμή προστίμου, ώστε να μειωθούν τα «αγκάθια» στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις.
Οι εκτιμήσεις του ΥΠΕΞ για τη στάση των ΗΠΑ
Στο τι θα πρέπει να αναμένει η Αθήνα σχετικά με τη στάση της κυβέρνησης Μπάιντεν προς την Αγκυρα απαιτείται ρεαλισμός. Η εκτίμηση έμπειρων διπλωματικών παραγόντων είναι ότι η αμερικανική εξωτερική πολιτική θα επανέλθει στα θεσμικά της χαρακτηριστικά – κάτι που σημαίνει ότι το Στέιτ Ντιπάρτμεντ θα αναλάβει κεντρικό ρόλο στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις.
Η πεποίθηση είναι ότι η Ουάσιγκτον δεν θα προχωρήσει σε άμεση σκλήρυνση της θέσης της έναντι της Αγκυρας αλλά θα επιδιωχθεί αρχικά να διαμορφωθεί ένα πλαίσιο συνεργασίας σε κρίσιμα ζητήματα, παρά τις διαφορές. Και τούτο διότι η άμεση επιβολή σκληρών κυρώσεων θα μπορούσε να στείλει οριστικά την Τουρκία στην «αγκαλιά» της Ρωσίας και της Κίνας. Εφόσον αυτή η τακτική αποτύχει, τότε το «καρότο» ίσως αντικατασταθεί από το «ραβδί» – με το ζήτημα των κυρώσεων για τους S-400 στην πρώτη γραμμή.
