Ηλεκτρική διέγερση vs COVID-19

Βρισκόμαστε εδώ και μήνες σε έναν «πόλεμο» με έναν αόρατο «εχθρό», ο οποίος όμως αποδεικνύει συνεχώς πόσο «ορατές» και σοβαρές απώλειες μπορεί να προκαλέσει. Και παρότι η επιστημονική κοινότητα πασχίζει νυχθημερόν να αναπτύξει προληπτικά αλλά και κατασταλτικά «όπλα» ενάντια στον νέο κορωνοϊό, περί ου ο λόγος (για ποιον άλλον θα ήταν βέβαια ο λόγος αφού ο SARS-CoV-2  έχει επισκιάσει τα πάντα παντού όλο αυτό το διάστημα), δεν έχει ακόμη ανακαλυφθεί η πολυπόθητη εξειδικευμένη θεραπεία εναντίον του, ενώ σε αναμονή βρίσκεται ολόκληρη η ανθρωπότητα και για ένα εμβόλιο το οποίο υπόσχεται να βάλει φρένο στην κορωνο-πανδημία που δεν λέει να κοπάσει.

Ετσι είναι επόμενο να αναζητούνται – εδώ και τώρα – εναλλακτικές θεραπευτικές λύσεις, ακόμη και κάποιες που σε πρώτη ανάγνωση δεν θα βάζαμε με το μυαλό μας (τουλάχιστον όλοι εμείς οι μη ειδικοί).

Μια τέτοια – φαινομενικά αναπάντεχη, αλλά επιστημονικώς άκρως βάσιμη, όπως δείχνουν τα στοιχεία – υποψήφια θεραπευτική προσέγγιση που αναδύεται είναι αυτή της εκλεκτικής ηλεκτροθεραπείας. Ναι, καλά διαβάσατε: ηλεκτρική διέγερση και μάλιστα στοχευμένη στο πνευμονογαστρικό νεύρο ενάντια στη νόσο που προκαλεί ο νέος κορωνοϊός, κοινώς την COVID-19.

Εγκρίσεις και κλινικές δοκιμές

Εχουν ήδη αναφερθεί στο εξωτερικό περιπτώσεις ασθενών με COVID-19 που εμφάνισαν άμεση βελτίωση μετά την εφαρμογή της θεραπείας αυτής, η οποία είναι μη παρεμβατική – καθώς δεν αφορά εμφύτευση ηλεκτροδίων αλλά τοποθέτηση του διεγέρτη, μιας φορητής συσκευής με μέγεθος όσο αυτό ενός κινητού τηλεφώνου, επάνω στο δέρμα στην περιοχή κοντά στο αφτί ή στον λαιμό -, ενώ παράλληλα δεν φαίνεται να συνδέεται με παρενέργειες και έχει χαμηλό κόστος.

Τα εντυπωσιακά αποτελέσματα οδήγησαν τον περασμένο Ιούλιο την αρμόδια Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (Food and Drug Administration, FDA) να δώσει έκτακτη έγκριση χρήσης σε έναν τέτοιον διεγέρτη αμερικανικής εταιρείας (συσκευή gammaCore Sapphire CV) που τοποθετείται στο πλαϊνό μέρος του λαιμού στο σημείο όπου περνά το πνευμονογαστρικό νεύρο για ασθενείς με διαγνωσμένη COVID-19 ή με ύποπτα συμπτώματα της νόσου – συγκεκριμένα η έγκριση αφορά «ενηλίκους που εμφανίζουν επιδείνωση της δύσπνοιας που συνδέεται με άσθμα και οι οποίοι δεν ανέχονται καλά τις εγκεκριμένες φαρμακευτικές θεραπείες ή δεν παρουσιάζουν επαρκή υποχώρηση των συμπτωμάτων τους μετά τη λήψη φαρμάκων».

Παράλληλα στις ΗΠΑ δόθηκε προσφάτως «πράσινο φως» για έναρξη μιας μεγάλης κλινικής δοκιμής που θα αφορά την εφαρμογή ηλεκτροθεραπείας σε ασθενείς με COVID-19 με τη συμμετοχή πολλών κέντρων – αντίστοιχες δοκιμές ετοιμάζονται και επί ευρωπαϊκού εδάφους, όπως στην Ισπανία.

 

Ο ελληνικός «κόμβος»

Στο πλαίσιο αυτό έχει γίνει προσέγγιση και σε ένα ελληνικό πανεπιστημιακό κέντρο που αποτελεί «κόμβο» σε ό,τι αφορά την εφαρμογή της μεθόδου της ηλεκτρικής διέγερσης για διαφορετικές παθήσεις σε ολόκληρη τη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Πρόκειται για τη Νευροχειρουργική Κλινική του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) στο νοσοκομείο Eυαγγελισμός, η οποία πρωτοπορεί εδώ και χρόνια στη χρήση ηλεκτροδίων για αντιμετώπιση νόσων όπως η επιληψία, η νόσος του Πάρκινσον, οι δυστονίες, οι ημικρανίες (και όχι μόνο).

Ο διευθυντής της Κλινικής, καθηγητής Νευροχειρουργικής του ΕΚΠΑ και πρόεδρος της International Neuromodulation Society (Διεθνής Εταιρεία Νευροτροποποίησης) στον Τομέα Νοτιοανατολικής Ευρώπης κ. Δαμιανός Σακάς μίλησε στο ΒΗΜΑ-Science για τις υποσχέσεις που δίνει η δοκιμασμένη για άλλες νόσους ηλεκτροθεραπεία ενάντια στον ιογενή «εφιάλτη» των ημερών μας. Οπως ανέφερε, η συγκεκριμένη προσέγγιση που φαίνεται ότι μπορεί να βοηθήσει τόσο μη νοσηλευόμενους ασθενείς ώστε να γλιτώσουν την εισαγωγή στο νοσοκομείο όσο και νοσηλευόμενα άτομα ώστε να μην περάσουν το κατώφλι των Μονάδων Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) ή ακόμη και αν το περάσουν να μη φθάσουν στο ύστατο «σκαλί» της διασωλήνωσης, ίσως αποτελέσει μια σημαντική (ηλεκτρική) χείρα βοηθείας που τα πιεσμένα συστήματα υγείας έχουν τόσο πολλή ανάγκη προκειμένου να ανακουφιστούν από το ολοένα και αυξανόμενο βάρος – με ό,τι καλό θα συνεπάγεται αυτό για τη φροντίδα των ασθενών με COVID-19 των οποίων ο αριθμός (δυστυχώς) συνεχώς εκτοξεύεται.

Ο κ. Σακάς σημείωσε ότι «μετά από τόσους μήνες πολέμου ενάντια στην COVID-19, είναι σημαντικό και ίσως αναπόφευκτο να αποδεχθούμε ότι αυτή είναι μια πανδημία για την οποία δεν υπάρχει εξειδικευμένη θεραπεία. Ετσι η αναζήτηση μιας κύριας θεραπείας ή κάποιων αποτελεσματικών συμπληρωματικών θεραπειών παραμένει κρίσιμη. Στη χώρα μας υπάρχει μεγάλη εμπειρία και ετοιμότητα στην καλύτερη δυνατή εφαρμογή των πλέον σύγχρονων φαρμακευτικών θεραπειών αλλά περιορισμένη ετοιμότητα στην εφαρμογή κάποιας εναλλακτικής θεραπείας όπως η εκλεκτική ηλεκτροθεραπεία. Αυτό συμβαίνει παρά το γεγονός ότι το συγκεκριμένο πεδίο, το αποκαλούμενο πεδίο της Βιοηλεκτρονικής Ιατρικής, αποκτά όλο και μεγαλύτερο έδαφος με πλήθος εφαρμογών. Μεταξύ τους, όπως δείχνουν κάποια πρώτα, άκρως ενθαρρυντικά στοιχεία περιλαμβάνονται και εφαρμογές ενάντια στη νόσο που προκαλεί ο ιός SARS-CoV-2».

 

Οι περιπτώσεις ασθενών

Ποια είναι αυτά τα πρώτα υποσχόμενα στοιχεία; Αφορούν δύο περιπτώσεις ασθενών με COVID-19 που βελτιώθηκαν άμεσα μετά από ηλεκτρική διέγερση του πνευμονογαστρικού νεύρου, όπως αναφέρθηκε σε πρόσφατη μελέτη στην επιστημονική επιθεώρηση «Neuromodulation».

Η πρώτη περίπτωση ήταν αυτή ενός 50χρονου γιατρού ο οποίος ανέπτυξε συμπτώματα με έντονους σωματικούς πόνους, συχνό επίμονο βήχα, ανοσμία, αγευσία και δύσπνοια. Το ιστορικό του περιελάμβανε σακχαρώδη διαβήτη, υπέρταση, υπερχοληστερολαιμία, εποχικές αλλεργίες και υπνική άπνοια, για την οποία χρησιμοποιούσε συσκευή συνεχούς παροχής αέρα θετικής πίεσης επί 15 έτη. Ο 50χρονος διαγνώσθηκε θετικός στον SARS-CoV-2, εισήχθη στο νοσοκομείο και έλαβε θεραπεία με ενδεδειγμένα φάρμακα. Τα κύρια συμπτώματα του βήχα και των σωματικών πόνων ελέγχθηκαν επαρκώς με τη λήψη των φαρμάκων και εξήλθε του νοσοκομείου. Ο ασθενής, ως γιατρός εξοικειωμένος με τον διεγέρτη πνευμονογαστρικού νεύρου (ΔΠΓΝ) ο οποίος έχει ήδη έγκριση για χρήση σε νόσους όπως το άσθμα και η ρευματοειδής αρθρίτιδα, κατάφερε να έχει πρόσβαση σε μια τέτοια συσκευή που εφαρμόζεται επάνω στο δέρμα και άρχισε να τη χρησιμοποιεί για να επιταχύνει την ανάρρωσή του. Διαπίστωσε ότι μπορούσε να σταματήσει αμέσως τα φάρμακα που λάμβανε, ενώ τρεις ημέρες αργότερα απαλλάχθηκε πλήρως από τον βήχα που τον ταλαιπωρούσε – συνέχισε να εμφανίζει μόνο λίγη κόπωση και μειωμένη όρεξη για φαγητό. Δώδεκα ημέρες μετά την έξοδο από το νοσοκομείο, δήλωσε ότι συνέχιζε την εφαρμογή του διεγέρτη τρεις φορές την ημέρα επί μερικά λεπτά τη φορά και δεν λάμβανε πλέον καθόλου φάρμακα για το αναπνευστικό του.

Η δεύτερη περίπτωση αφορούσε έναν άνδρα 49 ετών που παραπονέθηκε για έντονη κόπωση το πρώτο τρίμηνο του 2020, και μέσα σε μία ημέρα ανέπτυξε υψηλό πυρετό, ρίγη, ξηρό βήχα, πονόλαιμο, συσφιγκτικό αίσθημα στο στήθος και νοητική θόλωση.  Ο ασθενής είχε ιστορικό άσθματος από την ηλικία των εννέα ετών, και πιο πρόσφατα γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης για την οποία λάμβανε θεραπεία. Το τεστ έδειξε ότι ήταν θετικός στον SARS-CoV-2. Ο 49χρονος ήταν εξοικειωμένος με τη χρήση διεγέρτη του πνευμονογαστρικού νεύρου καθώς εφήρμοζε τη διέγερση (σε συνδυασμό με λήψη του εισπνεόμενου φαρμάκου αλβουτερόλη) για την αντιμετώπιση του συριγμού που οφειλόταν στο άσθμα του. Ωστόσο δεν είχε κάνει καθόλου χρήση των δύο θεραπειών τις τελευταίες 6 εβδομάδες πριν από τη διάγνωσή του με τον νέο κορωνοϊό. Δύο ημέρες μετά την έναρξη των συμπτωμάτων ξεκίνησε τη χρήση του διεγέρτη (τρεις περιόδους διέγερσης των 120 δευτερολέπτων την ημέρα) για να αντιμετωπίσει τη δύσπνοια και το συσφιγκτικό αίσθημα στο στήθος και διαπίστωσε άμεση και συνεχή ανακούφιση και βελτίωση στην ικανότητά του για απόχρεμψη και καθαρισμό των πνευμόνων του. Μετά από τέσσερις ημέρες τα συμπτώματα του πυρετού, των σωματικών πόνων και της «ομίχλης του εγκεφάλου» είχαν υποχωρήσει τελείως. Λίγες ημέρες αργότερα, και ενώ τα συμπτώματα της COVID-19 είχαν εξαφανιστεί, παρουσίασε κρίση άθματος, την οποία αντιμετώπισε με ηλεκτρική διέγερση του πνευμονογαστρικού νεύρου και αλβουτερόλη. Τελικώς, δύο εβδομάδες μετά την έναρξη των συμπτωμάτων ήταν καλά και παρουσίαζε μόνο περιοδικό, μη παραγωγικό βήχα.

Αποφυγή της επιδείνωσης

Σύμφωνα με τον κ. Σακά, «αυτές οι δύο περιπτώσεις δείχνουν τη δυνητική χρησιμότητα του διεγέρτη του πνευμονογαστρικού νεύρου στη διαχείριση των συμπτωμάτων της COVID-19. Στην πρώτη περίπτωση, ο ασθενής χρησιμοποίησε τον διεγέρτη για να επιταχύνει τη θεραπεία του στο σπίτι μετά την έξοδό του από το νοσοκομείο, γεγονός που του επέτρεψε να σταματήσει τα οπιοειδή και αντιβηχικά φάρμακα. Στη δεύτερη περίπτωση, ο ασθενής βίωσε άμεση διαρκή βελτίωση – για την ακρίβεια, μέσα σε ελάχιστα λεπτά από την έναρξη της ηλεκτροθεραπείας – σε ό,τι αφορούσε τη δύσπνοια και το σφίξιμο στο στήθος καθώς και βελτίωση στην ικανότητά του για απόχρεμψη, παραμένοντας στο σπίτι του, χωρίς να χρειαστεί καν να νοσηλευθεί ποτέ. Και στις δύο περιπτώσεις, επιβαρυμένοι ασθενείς με υποκείμενα νοσήματα απέφυγαν την πορεία προς την επιδείνωση και τον αναπνευστήρα». Ο καθηγητής προσέθεσε πως «αν και η βελτίωση δεν μπορεί να αποδοθεί με κατηγορηματικό τρόπο στον διεγέρτη, είναι λογικό να υποθέσουμε ότι η θεραπεία με ηλεκτρική διέγερση του πνευμονογαστρικού νεύρου διαδραμάτισε θετικό ρόλο είτε με πρόκληση βρογχοδιαστολής είτε με την αποτροπή της έκλυσης κυτταροκινών». Σημειώνεται ότι αυτή δεν είναι η μόνη μελέτη που το τελευταίο διάστημα δείχνει να δίνει «ψήφο εμπιστοσύνης» στην ηλεκτρική διέγερση ενάντια στην COVID-19. Ολοένα και περισσότερες δημοσιεύσεις αναφέρονται στη συγκεκριμένη προσέγγιση. Τελευταίο παράδειγμα αυτό μελέτης ερευνητών ινδικών κέντρων που δημοσιεύεται στο τεύχος Νοεμβρίου της επιθεώρησης «Medical Hypotheses» του οίκου Elsevier (online δημοσίευση στις 10 Σεπτεμβρίου) και η οποία προτείνει την εφαρμογή της ηλεκτρικής διέγερσης του πνευμονογαστρικού νεύρου ως συμπληρωματικής θεραπείας των υπαρχουσών φαρμακευτικών και μηχανικών θεραπευτικών προσεγγίσεων για την COVID-19.

Με όσα έχετε διαβάσει ως τώρα, σίγουρα θα υπάρχει η (εύλογη) απορία σχετικά με το γιατί η στόχευση αφορά το συγκεκριμένο νεύρο. Ιδού η απάντηση: Το πνευμονογαστρικό νεύρο είναι το μεγαλύτερο εγκεφαλικό νεύρο – εκτείνεται από τον εγκέφαλο ως την κοιλιακή κοιλότητα και ανήκει στο παρασυμπαθητικό σύστημα. Αποτελεί ένα νεύρο-«κλειδί» σε ό,τι αφορά πλήθος διεργασιών του ανθρώπινου οργανισμού. Παίζει βασικό ρόλο στη διαχείριση των εσωτερικών οργάνων και της πέψης, ελέγχει ορισμένους σκελετικούς μυς, εμπλέκεται στη ρύθμιση της εφίδρωσης, στις κινήσεις του στόματος, ενώ συνδέεται και με την καρδιακή λειτουργία. Πρόκειται για έναν «κυρίαρχο» σχεδόν σε όλα τα εσωτερικά μας όργανα.

 

Το νεύρο-«ρυθμιστής» της φλεγμονής

Πρόκειται όμως, σύμφωνα με ατράνταχτα επιστημονικά στοιχεία, και για έναν «ισχυρό παίκτη» στη ρύθμιση της φλεγμονής. Οπως μας εξήγησε ο κ. Σακάς, «το συγκεκριμένο νεύρο μετέχει στον έλεγχο μιας αντανακλαστικής αντίδρασης στη φλεγμονή, η οποία ενεργοποιείται όταν περιφερικοί αισθητήρες του αναγνωρίζουν παράγωγα μόρια της φλεγμονής και μεταφέρουν αυτό το «μήνυμα» προς τον εγκέφαλο, από τον οποίο αποστέλλεται απάντηση και πάλι διά μέσου του ίδιου νεύρου. Αυτή η απάντηση προκαλεί καταστολή της παραγωγής προφλεγμονωδών κυτταροκινών – μορίων που ρυθμίζουν την ανοσολογική απόκριση του οργανισμού – και μειώνει τη βαρύτητα της φλεγμονής σε πολλές παθήσεις όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα, το άσθμα, η νόσος του Crohn κ.ά.». Η υπέρμετρη ανοσολογική απόκριση αποτελεί μια από τις κύριες αιτίες σοβαρής νόσησης με COVID-19. «Ο μεγάλος κίνδυνος σε ό,τι αφορά την εμφάνιση επιδείνωσης της νόσου συνδέεται με το αν ο ασθενής θα αναπτύξει μια έντονη υπερφλεγμονώδη αντίδραση με παραγωγή πολλών μορίων φλεγμονής και κυρίως της ιντερλευκίνης 6 (IL-6), ένα φαινόμενο που περιγράφεται ως «καταιγίδα κυτταροκινών».  Η IL-6 παράγεται από λευκοκύτταρα, δρα σε αρκετά είδη κυττάρων και φαίνεται ότι είναι η κύρια βλαπτική κυτταροκίνη στην COVID-19. Υψηλά επίπεδα IL-6 δείχνουν να συνδέονται με τη φλεγμονώδη αντίδραση και έχουν συσχετισθεί με τη σοβαρή επιδείνωση της νόσου. Από κλινικής πλευράς προκαλούν μείωση της οξυγόνωσης, οξύ σύνδρομο αναπνευστικής δυσχέρειας, και αυξάνουν τον κίνδυνο για μη αναστρέψιμη επιδείνωση του ασθενούς» σημείωσε ο καθηγητής.

Οι παράγοντες κινδύνου για να αναπτύξει κάποιος σοβαρή μορφή της COVID-19 περιλαμβάνουν χρόνιες παθήσεις που ενέχουν ήδη στοιχείο φλεγμονής όπως η αναπνευστική νόσος, η καρδιαγγειακή νόσος, ο καρκίνος, η υπέρταση, ο διαβήτης, η παχυσαρκία, το κάπνισμα και η προχωρημένη ηλικία. Τα άτομα της προχωρημένης ηλικίας συχνά πάσχουν από χρόνια χαμηλού βαθμού φλεγμονή («φλεγμονώδης γήρανση»), η οποία ορίζεται με τον αγγλικό όρο «inflammaging».  Με δεδομένο ότι οι άνθρωποι ηλικίας άνω των 60 ετών έχουν σοβαρότερο βαθμό «φλεγμονώδους γήρανσης», είναι αυτοί ακριβώς που παρουσιάζουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν μια ανεξέλεγκτη φλεγμονώδη αντίδραση στην COVID-19 σε σχέση με τους νέους.

Η διέγερση του πνευμονογαστρικού νεύρου έχει αποδειχθεί ότι καταστέλλει την παραγωγή των κυτταροκινών στη σηπτική κατάσταση και σε άλλες ακραίες ιατρικές καταστάσεις μέσω ενεργοποίησης του χολινεργικού αντιφλεγμονώδους συστήματος. «Ο ανεπαρκής συντονισμός της ανοσολογικής απόκρισης που παρατηρείται κατά την «καταιγίδα κυτταροκινών» στους ασθενείς με COVID-19 μπορεί να οφείλεται σε ανεπάρκεια του πνευμονογαστρικού νεύρου να συμβάλει στον έλεγχο αυτής της ανοσολογικής αντίδρασης» ανέφερε ο κ. Σακάς.

Με βάση όλα αυτά εννοεί κάποιος εύκολα ότι η παρέμβαση στο πνευμονογαστρικό νεύρο μπορεί αλυσιδωτά να έχει επίδραση και στη φλεγμονώδη «καταιγίδα» που εμφανίζεται σε κάποιους ασθενείς με COVID-19. Σύμφωνα με ερευνητές, υπάρχουν δύο πιθανοί μηχανισμοί μέσω των οποίων η διέγερση του συγκεκριμένου νεύρου μπορεί να βοηθήσει πάσχοντες με COVID-19 που βιώνουν έντονα συμπτώματα, με κύριο την οξεία αναπνευστική δυσχέρεια που μπορεί να οδηγήσει σε διασωλήνωση.

Ο πρώτος μηχανισμός σχετίζεται με μείωση της ευερεθιστότητας της αναπνευστικής οδού, της βρογχοσύσπασης και του βήχα. Η φλεγμονή συχνά συνδέεται με σύσπαση των βρόγχων και βρογχιολίων και μείωση του παρεχόμενου αέρα στον οργανισμό. Ο διεγέρτης του πνευμονογαστρικού νεύρου φαίνεται ότι καταστέλλει τη βρογχοσύσπαση μέσω ενός παρασυμπαθητικού-συμπαθητικού αντανακλαστικού και έκλυσης κατεχολαμινών – ορμονών που ρυθμίζουν την απόκριση στο στρες -, οι οποίες προκαλούν χαλάρωση του μυϊκού τοιχώματος των βρόγχων.

Ο δεύτερος μηχανισμός, σύμφωνα με πολλές έρευνες, συνδέεται με μειωμένη παραγωγή κυτταροκινών όπως είναι οι IL-6, IL-1β, και TNF μέσω ενεργοποίησης του «χολινεργικού αντιφλεγμονώδους συστήματος». Η σημασία του «χολινεργικού αντιφλεγμονώδους συστήματος» μελετάται επί πολλά έτη και πιο πρόσφατα διερευνάται ο ρόλος της διέγερσης του πνευμονογαστρικού νεύρου στην ενεργοποίηση του συγκεκριμένου συστήματος.

Ετσι, όπως επεσήμανε ο κ. Σακάς, «σε κατάλληλα επιλεγμένους ασθενείς, η αντιμετώπιση της COVID-19 μπορεί ενδεχομένως να βελτιωθεί εάν οι καθιερωμένες φαρμακευτικές θεραπείες συμπληρωθούν με διέγερση του πνευμονογαστρικού νεύρου ώστε να επιτύχουμε καλύτερη λειτουργικότητα της αναπνευστικής οδού και καταστολή της καταιγίδας κυτταροκινών. Πρέπει να επισημανθεί ότι τα φάρμακα που τώρα χρησιμοποιούμε όπως στεροειδή, αντιφλεγμονώδη και φάρμακα κατά των κυτταροκινών είναι συνήθως δαπανηρά και συχνά ενέχουν κίνδυνο εμφάνισης άλλων δευτερογενών φλεγμονών, μέσω γενικευμένης καταστολής του ανοσοποιητικού συστήματος. Η διέγερση του πνευμονογαστρικού νεύρου δεν συνδέεται με τέτοιους κινδύνους».

Φαίνεται λοιπόν ότι υπάρχει ισχυρή επιστημονική και κλινική βάση που ενισχύει την παραδοχή ότι ο διεγέρτης του πνευμονογαστρικού νεύρου μπορεί να βελτιώσει την πορεία των ασθενών με COVID-19. Επίσης, η διαδερμική χρήση της μεθόδου είναι απολύτως ασφαλής και δεν παρεμποδίζει τη χορήγηση άλλων θεραπειών. Είναι λοιπόν επόμενο να υπάρχει μεγάλη κινητικότητα στο συγκεκριμένο πεδίο σε μια περίοδο κατά την οποία απαιτούνται άμεσες θεραπευτικές λύσεις ενάντια στην πανδημία του νέου κορωνοϊού – εταιρείες κατασκευής διεγερτών του είδους ρίχνονται στη μάχη, μεγάλες κλινικές δοκιμές ετοιμάζονται και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού.

 

Η χώρα μας στον «χάρτη της διέγερσης»

Σε αυτό το «ηλεκτρισμένο» τοπίο θα μπορούσαν να έχουν μια θέση και οι έλληνες ερευνητές; ρωτήσαμε τον κ. Σακά. Οπως απάντησε, «η χώρα μας διαθέτει προηγμένη τεχνογνωσία στη χρήση της διέγερσης του πνευμονογαστρικού νεύρου εδώ και πολλά έτη με εμφυτευόμενα συστήματα σε ασθενείς με βαριά επιληψία και αυτή η εμπειρία θα ήταν πολύ χρήσιμη στην αναζήτηση των καλύτερων και πλέον αποτελεσματικών παραμέτρων διέγερσης σε ασθενείς με COVID-19. Εχουμε αποκτήσει στην Ελλάδα σημαντική τεχνογνωσία στις εκλεκτικές ηλεκτροθεραπείες του νευρικού συστήματος και θα πρέπει να σκεφθούμε σοβαρά το ενδεχόμενο και την αναγκαιότητα να αναπτύξουμε την ετοιμότητά μας ώστε να προσφέρουμε τέτοιες θεραπείες σε έλληνες ασθενείς με COVID-19». Στο συγκεκριμένο πλαίσιο έχει γίνει προσέγγιση στην εξειδικευμένη ομάδα της Νευροχειρουργικής Κλινικής του Ευαγγελισμού για πιθανή συμμετοχή στη μεγάλη κλινική δοκιμή που αναμένεται να τρέξει στις ΗΠΑ με χρήση διεγέρτη του πνευμονογαστρικού νεύρου ενάντια στην COVID-19. Ωστόσο, σύμφωνα με τον καθηγητή, τώρα είναι η στιγμή, καθώς τα «εφόδια» της γνώσης και της πείρας υπάρχουν, ώστε να προαχθούν και οι προσπάθειες made in Greece. «Πιστεύω ότι πρέπει να δημιουργηθεί μια κατάλληλη ομάδα επιστημόνων σχετικών με τη μέθοδο και να προσπαθήσουμε να εξασφαλίσουμε έναν επαρκή αριθμό διεγερτών του πνευμονογαστρικού νεύρου, ώστε να είμαστε σε θέση να κάνουμε τις πρώτες εφαρμογές σε κατάλληλους ασθενείς».

Τα οφέλη για τα συστήματα υγείας

Μια τέτοια κατεύθυνση μόνο θετικό πρόσημο μπορεί να έχει. «Ο διεγέρτης του πνευμονογαστρικού νεύρου είναι μια αποτελεσματική μέθοδος χωρίς τον κίνδυνο πρόκλησης ανοσοκαταστολής. Είναι μια τεχνολογία χαμηλού κόστους – της τάξεως των 500-800 ευρώ όταν οι εμφυτεύσιμοι διεγέρτες κοστίζουν περί τα 15.000 ευρώ – μη επεμβατική, επαναχρησιμοποιούμενη, που δεν παρεμποδίζει την ταυτόχρονη χορήγηση άλλων θεραπειών» υπογράμμισε ο καθηγητής και συμπλήρωσε ότι «με δεδομένη την πίεση των συστημάτων υγείας και την επαπειλούμενη ανεπάρκεια σε κλίνες ΜΕΘ σε όλες τις χώρες, όποια μέθοδος, όπως η διέγερση του πνευμονογαστρικού νεύρου, αποδειχθεί τελικώς αποτελεσματική στην αποτροπή της επιδείνωσης της αναπνευστικής κατάστασης των ασθενών που χαρακτηρίζεται από έντονο συχνό βήχα, βρογχόσπασμο και ανεπαρκή αερισμό των πνευμόνων καθώς και στην αποτροπή της καταιγίδας κυτταροκινών, θα προσέφερε τεράστια οφέλη. Θα είναι διαθέσιμη σε μεγάλα τμήματα του πληθυσμού και θα αποτελέσει το ιδεώδες αντίμετρο για όλα τα συστήματα υγείας που δοκιμάζονται και θα δοκιμασθούν ακόμη περισσότερο, προσπαθώντας να θεραπεύσουν ασθενείς με COVID-19».

Ισως λοιπόν στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον οι γιατροί – και στη χώρα μας – θα «συνταγογραφούν» (και) ηλεκτροθεραπεία ενάντια στην COVID-19. Οπως κατέληξε ο κ. Σακάς, «δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το σώμα μας – και το νευρικό μας σύστημα ως αναπόσπαστο κομμάτι του – είναι ένα ηλεκτροχημικό σύστημα. Στην παρούσα φάση της μάχης μας με την πανδημία του νέου κορωνοϊού έχουμε ρίξει όλα τα όπλα στη χημική παράμετρο και φαίνεται ξεκάθαρα ότι πρέπει να δώσουμε βάση και στην ηλεκτρική». Σε μια περίοδο συνεχούς… υψηλής τάσης στη δημόσια υγεία, η ηλεκτρική διέγερση πιθανώς αποτελεί ένα νευραλγικό κομμάτι του παζλ που θα οδηγήσει σε μείωση της… έντασης της πανδημίας του SARS-CoV-2. Ας το ελπίσουμε…

Πώς εφαρμόζεται η μέθοδος

Το πνευμονογαστρικό νεύρο μπορεί να διεγερθεί ηλεκτρικά – σε ασθενείς με επιληψία – με εμφύτευση του διεγέρτη στο σώμα και σύνδεσή του με ηλεκτρόδια με το νεύρο. Στην περίπτωση των ασθενών με COVID-19, αυτό γίνεται χωρίς επέμβαση, τοποθετώντας δηλαδή τον διεγέρτη επάνω στο δέρμα. Η διαδερμική διέγερση μπορεί να γίνει είτε με χρήση κλιπ που τοποθετούνται στον λοβό ή στον τράγο του αφτιού είτε με τοποθέτηση βύσματος στον ωτιαίο κλάδο, ή με τοποθέτηση απευθείας του διεγέρτη στην περιοχή του λαιμού και συγκεκριμένα στο πλαϊνό μέρος του, εκεί από όπου περνά το πνευμονογαστρικό νεύρο (υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις ανάλογα με την εταιρεία κατασκευής του κάθε διεγέρτη και διερευνάται ποιος τρόπος εφαρμογής μπορεί να έχει τα καλύτερα αποτελέσματα). Η εφαρμογή του διαδερμικού διεγέρτη μπορεί να γίνει τηλεμετρικά, με έλεγχό του μέσω συσκευής τύπου τάμπλετ. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι ένα πλεονέκτημα του συγκεκριμένου διεγέρτη είναι ότι είναι επαναχρησιμοποιούμενος. Καθώς δεν απαιτείται η εμφύτευσή του, είναι δυνατόν να χρησιμοποιείται σε έναν ασθενή για όσο διάστημα χρειάζεται και μετά να αποστειρώνεται και να χρησιμοποιείται σε άλλον ασθενή, γεγονός που θα σώζει από περιττό κόστος τα συστήματα υγείας.

Σε ποιους ασθενείς με COVID-19 ενδείκνυται

Ο διεγέρτης του πνευμονογαστρικού νεύρου μπορεί να αποδειχθεί πολύτιμος τόσο σε μη νοσηλευόμενους όσο και σε νοσηλευόμενους ασθενείς με COVID-19. Με δεδομένο ότι αποτελεί μια εύκολη, μη παρεμβατική θεραπεία, είναι πιθανό να βοηθήσει σημαντικά στην ύφεση των συμπτωμάτων ασθενών που βρίσκονται στο σπίτι και επαπειλούνται με νοσηλεία ώστε να μη φθάσουν ποτέ στο νοσοκομείο. «Τα χαρακτηριστικά των ασθενών που προτείνονται ως οι πλέον κατάλληλοι για εφαρμογή της μεθόδου είναι τα άτομα άνω των 60 ετών με θετικό τεστ COVID-19, πυρετό, ακτινολογική εικόνα πνευμονίας και αναπνευστική δυσχέρεια που θα επέβαλλε εισαγωγή στο νοσοκομείο» περιγράφει ο κ. Σακάς. Θα μπορούσε επίσης να γίνεται διέγερση με τροποποιημένες παραμέτρους μεγαλύτερης έντασης και σε νοσηλευόμενους ασθενείς. «Τόσο σε ασθενείς που νοσηλεύονται σε απλή κλίνη ώστε να μη φθάσουν στη ΜΕΘ όσο και σε ασθενείς εντός ΜΕΘ ώστε να βιώσουν ηπιότερα τα “δύσκολα” συμπτώματα που αντιμετωπίζουν και να έχουν καλύτερη έκβαση. Σε ό,τι αφορά τους νοσηλευόμενους ασθενείς, ως πιο κατάλληλοι για υποβολή στην ηλεκτροθεραπεία θεωρούνται οι ενήλικοι ηλικίας 18-75 ετών που επιδεινώνονται και εισάγονται σε ΜΕΘ διότι χρειάζονται μηχανική υποστήριξη της αναπνοής αλλά δεν πάσχουν από άλλη βαρύτατη νόσο σε προχωρημένη κατάσταση η οποία απειλεί τη ζωή τους – π.χ. προχωρημένη κακοήθης νόσος κ.ά.».

Αλλες εφαρμογές της διέγερσης του πνευμονογαστρικού νεύρου

Ο διεγέρτης του πνευμονογαστρικού νεύρου έχει αποδειχθεί ως σήμερα αποτελεσματικός στην καταστολή της παραγωγής προφλεγμονωδών κυτταροκινών και στη βελτίωση συμπτωμάτων της ρευματοειδούς αρθρίτιδας, της επιληψίας, της κολπικής μαρμαρυγής και της νόσου του Crohn. Ο εμφυτεύομενος διεγέρτης έχει φανεί ότι μειώνει τις κυτταροκίνες σε επιληπτικούς ασθενείς ενώ ο διαδερμικός διεγέρτης μειώνει σημαντικά την παραγωγή προφλεγμονωδών κυτταροκινών και βελτιώνει την κλινική εικόνα σε πολλές καταστάσεις που χαρακτηρίζονται από ανεξέλεγκτη ανοσολογική αντίδραση, όπως συμβαίνει στη βαριά ρευματοειδή αρθρίτιδα, στη σηψαιμία κ.α. Πολλές μελέτες έχουν δείξει μείωση των κυτταροκινών σε υγιείς εθελοντές μετά από χρήση του διεγέρτη του πνευμονογαστρικού νεύρου καθώς και σημαντική μείωσή τους σε ασθενείς με σύνδρομο Sjögren (φλεγμονώδης πάθηση σχετιζόμενη με το ανοσοποιητικό σύστημα). Εχει επίσης καταγραφεί βελτίωση της αναπνευστικής λειτουργίας σε ασθενείς με άσθμα μετά την ηλεκτρική διέγερση του πνευμονογαστρικού νεύρου. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο συγκεκριμένος διεγέρτης έχει λάβει το ευρωπαϊκό σήμα CE mark για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που προκαλούνται από αντιδραστικές εκδηλώσεις της αναπνευστικής οδού όπως το άσθμα, η βρογχοσύσπαση ή ο βρογχόσπασμος μετά από σωματική άσκηση.