Συνειρμικά πολλοί συνδέουν την προσφυγική και μεταναστευτική κρίση των τελευταίων μηνών με τις εικόνες καταστροφής από την καμμένη Μόρια της Λέσβου, τα πλοιάρια μπροστά στις ιταλικές ακτές αλλά και τους απεγνωσμένους ανθρώπους στα ελληνοτουρκικά σύνορα στον Έβρο.
Περίπου 4.000 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Μόριας όμως δημιουργήθηκε τις τελευταίες εβδομάδες άλλο ένα δραματικό μέτωπο. Από τις αρχές του χρόνου περίπου 14.000 πρόσφυγες και μετανάστες έφτασαν στα ισπανικά Κανάρια Νησιά στις δυτικές ακτές της Αφρικής. Σύμφωνα με τις ισπανικές αρχές, ο αριθμός αυτός είναι επταπλάσιος απ΄ ότι το αντίστοιχο διάστημα του 2019.
Ο αντιπρόεδρος της περιφερειακής κυβέρνησης των Καναρίων Ρομάν Ροντρίγκεζ προειδοποίησε ήδη ότι το νησιωτικό σύμπλεγμα δεν επιτρέπεται να εξελιχθεί σε νέα Λαμπεντούζα. Μπορεί τα Κανάρια Νησιά των 2,15 εκατομμυρίων κατοίκων να μην συγκρίνονται πληθυσμιακά με την ιταλική νήσο των 4.500 ανθρώπων. Ο αριθμός των νεοαφιχθέντων ωστόσο είναι παρόμοιος. Το περασμένο Σαββατοκύριακο κατέφθασαν σε διάστημα 48 ωρών πάνω από 2.200 άνθρωποι. Στη Λαμπεντούζα έφτασαν από τον Ιανουάριο συνολικά 16.000 άνθρωποι.
Ο διάπλους από την αφρικανική ήπειρο προς τα Κανάρια Νησιά θεωρείται από τις πλέον επικίνδυνες διαδρομές. Οι άνθρωποι ξεκινούν συνήθως από το Μαρόκο, τη Σενεγάλη, τη Γκάμπια, τη Μαυριτανία, τη Γουινέα-Μπισάου ή ακόμη και από την Γουινέα που βρίσκεται σε απόσταση 2.400 χλμ. Τα περισσότερα πλοιάρια είναι ξύλινα με εξωλέμβιες μηχανές, που δύσκολα μπορούν να αντεπεξέλθουν στις τρικυμιώδεις συνθήκες του Ατλαντικού.
«Μπορείς να πεθάνεις ανά πάσα στιγμή»
Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες πάνω από 400 άνθρωποι έχουν χάσει μέχρι στιγμής τη ζωή τους στην επικίνδυνη αυτή διαδρομή, διπλάσιοι απ΄ ότι πέρσι.
«Μπορείς να πεθάνεις ανά πάσα στιγμή», λέει ο Παπά Ντιόπ Σαρ, ψαράς από τη Σενεγάλη, ο οποίος μετά την πρώτη αποτυχημένη προσπάθεια είναι έτοιμος για το επόμενο ταξίδι. Το να αφήνεις όλη την οικογένεια πίσω λειτουργεί σαν κίνητρο για να αγωνιστείς για μια καλύτερη ζωή στην Ευρώπη, όπως λέει. «Αλλά πάμε χωρίς να ξέρουμε τι ευκαιρίες ή δυσκολίες θα συναντήσουμε».
Η πραγματική έκταση των τραγωδιών που εκτυλίσσονται στα ανοιχτά των αφρικανικών ακτών είναι ωστόσο πολύ μεγαλύτερη από εκείνη που γίνεται συνήθως γνωστή. «Ελάχιστοι άνθρωποι τα καταφέρνουν και προσεγγίζουν όντως τα Κανάρια Νησιά», αναφέρει ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης (ΙΟΜ). Κανείς δεν γνωρίζει πόσοι ακριβώς άνθρωποι ξεκινούν το επικίνδυνο ταξίδι και πόσοι εν τέλει τα καταφέρνουν. Τα ισπανικά μέσα ενημέρωσης αναφέρονται, για παράδειγμα, στην περίπτωση ενός 17χρονου από το Μαρόκο ο οποίος ισχυρίστηκε ότι στο πλοιάριο που τον μετέφερε επέβαιναν άλλοι 26 άνθρωποι, οι 16 εκ των οποίων πέθαναν εν πλω από αφυδάτωση. Ο ίδιος και οι υπόλοιποι επιζώντες πέταξαν τα πτώματά τους στη θάλασσα. Ανάμεσά τους βρίσκονταν και 6 ξαδέρφια του.
Ο φόβος του θανάτου και της επόμενης μέρας
«Αφενός υπάρχει ο φόβος του θανάτου», εξηγεί η Νασίμα Κλερίν, ειδικός σε θέματα προστασίας μεταναστών από την ΙΟΜ. «Αφετέρου όμως υπάρχει και ο φόβος της επόμενης μέρας, τι γίνεται με τους ανθρώπους που τα καταφέρνουν και φτάνουν στον προορισμό τους». Ιδιαίτερα δύσκολη είναι η κατάσταση στο λιμάνι Arguineguín στο νοτιοδυτικό τμήμα της Γκραν Κανάρια. Το περασμένο Σαββατοκύριακο βρίσκονταν εκεί πάνω από 2.000 νεοαφιχθέντες που διανυκτέρευσαν στο ύπαιθρο υπό εν μέρει καταστροφικές συνθήκες.
Οι σχετικές διαδικασίες προβλέπουν την καταγραφή των προσφύγων και μεταναστών εντός 72 ωρών και την άμεση διενέργεια τεστ κορωνοϊού. Ωστόσο οι αρμόδιες αρχές και υπηρεσίες έχουν εξαντλήσει τα όρια των δυνατοτήτων τους και την ίδια ώρα οι αντιδράσεις των κατοίκων εντείνονται. Ήδη πραγματοποιούνται διαδηλώσεις εναντίον της δήθεν «εισβολής», με αρκετούς να υποστηρίζουν ότι οι αρχές προνοούν περισσότερο για τους πρόσφυγες παρά για την προστασία των ντόπιων έναντι του κορωνοϊού. Κατά τη διάρκεια επίσκεψής του με την αρμόδια επίτροπο Εσωτερικών Υποθέσεων Γιόχανσον, ο υπουργός Εσωτερικών της Ισπανίας Γκράντε-Μαρλάσκα προανήγγειλε τη μεταφορά του πρόχειρου καταυλισμού από το λιμάνι σε ένα στρατόπεδο.
Ο ρόλος της πανδημίας
Τι είναι όμως αυτό που οδηγεί όλο και περισσότερους ανθρώπους στο να θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή τους σε τόσο μεγάλο βαθμό; Ειδικοί διακρίνουν μια συνάρτηση της μετατόπισης των μεταναστευτικών διαδρομών και με το αναγκαστικό -λόγω πανδημίας- κλείσιμο συνόρων. Όλες οι χώρες κατά μήκος της λωρίδας της Σαχέλ έκλεισαν τα σύνορά τους κατά τη διάρκεια της πανδημίας, εξηγεί ο Ματ Χέρμπερτ από το think tank Institute for Security Studies. Ιδιαίτερα μακρύ χρονικά ήταν το κλείσιμο των συνόρων στην Αλγερία. Έτσι δεν χρησιμοποιήθηκε καθόλου η διαδρομή που οδηγεί από τον Νίγηρα ή το Μαλί στην Αλγερία. Την ίδια ώρα το Μαρόκο και σε συνεργασία με την ΕΕ κινήθηκε δραστικά κατά των μεταναστευτικών ροών, λέει ο Μπραμ Φράους από το Mixed Migration Centre.
Η πανδημία δεν κατέστησε απλώς πιο δύσκολο και επικίνδυνο το ταξίδι των ανθρώπων προς την Ευρώπη, αλλά έκανε ακόμη μεγαλύτερες και τις ανάγκες και την επιθυμία των ανθρώπων να εγκαταλείψουν τις πατρίδες τους. Διότι η πανδημία στέρησε σε πολλούς τις κύριες πηγές βιοπορισμού τους. Η African Development Bank εκτίμησε τον Ιούλιο ότι έως και 25 εκατομμύρια Αφρικανοί ενδέχεται να χάσουν φέτος τις δουλειές τους. Στη Σενεγάλη, για παράδειγμα, που εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον τουρισμό, το ΑΕΠ αναμένεται να τρέξει φέτος με ρυθμούς 1,3% από 5,3% το 2019.
Όλα άλλαξαν εν μια νυκτί
Ο Σενεγαλέζος Γκάλα Σόου είναι ένας τους χιλιάδες που πλήττονται. Ο νεαρός είχε ένα κατάστημα στο λιμάνι του Σεν Λούις στα βόρεια της χώρας, όπως είπε προς την El País. Εκεί πουλούσε βραχιόλια, κολιέ, παπούτσια και ρούχα ενώ παρέδιδε και μαθήματα Yembé. Κατά τη διάρκεια της τουριστικής σεζόν τα έσοδά του έφταναν έως και τα 4.500 ευρώ. Ωστόσο όλα άλλαξαν εν μια νυκτί. Εξαιτίας της πανδημίας επιβλήθηκε απαγόρευση κυκλοφορίας και ο τουρισμός σταμάτησε. Ο Σόου δεν μπορούσε πλέον να φροντίσει τη μητέρα και τα αδέρφια του και γι΄ αυτό πούλησε ένα κομμάτι γης που τού ανήκε και μαζί με τον αδερφό του και άλλους 66 ανθρώπους επιβιβάστηκε σε ένα πλοιάριο με κατεύθυνση τα Κανάρια.
«Όλοι όσοι εργάζονται στον τουρισμό, σε ξενοδοχεία, ως ξεναγοί και έμποροι, έχασαν τη βασική πηγή εσόδων», είπε ο νεαρός λίγο μετά την άφιξή του στην Τενερίφη. Αν σταθεί τυχερός θα μπορέσει να μείνει και ενδεχομένως να μεταφερθεί στην ηπειρωτική Ισπανία. Σε διαφορετική περίπτωση τον περιμένει η πτήση της απέλασης προς την Μαυριτανία.
Σύμφωνα με την ειδικό Κλερίν, οι περισσότεροι πρόσφυγες και μετανάστες που φτάνουν στα Κανάρια Νησιά ελπίζουν να μεταφερθούν στην ηπειρωτική Ισπανία ή και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Λόγω κορωνοϊού όμως αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολο στην παρούσα φάση και έτσι πολλοί μένουν αποκλεισμένοι στα Κανάρια.
Γ. Ρονεμπούργκερ / Γκ. Φόρστερ / Ντ. Ντγκάγκνε / Μ. Βίντε (dpa)
Επιμέλεια: Κώστας Συμεωνίδης
