Σε άλλες εποχές θα γράφαμε για «χαστούκι» από τις Βρυξέλλες. Σήμερα είμαστε υποχρεωμένοι να μιλήσουμε για «σφάξιμο με το βαμβάκι», και αυτό για έναν και μόνο λόγο: τα στελέχη των Γενικών Διευθύνσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής επέλεξαν στην απάντησή τους για το Zero Draft της ελληνικής κυβέρνησης σχετικά με το Πρόγραμμα του νέου ΕΣΠΑ – τη Συμφωνία Εταιρικής Σχέσης 2021-2027 – να αναδείξουν το βασικό πρόβλημα, τον πυρήνα της παθογένειας του πολιτικού προσωπικού αλλά και της δημόσιας διοίκησης, που δεν είναι άλλο από τη συνειδητή άρνηση σε κάθε είδους σοβαρή προετοιμασία και αξιολόγηση των προτάσεων.
Με άλλα λόγια, οι εκπρόσωποι των Βρυξελλών λένε δυνατά μια μεγάλη αλήθεια:
Τα κυβερνητικά στελέχη και από κοντά σε αυτά οι πολιτευτές και ο κομματικός μηχανισμός, μαζί με περιφερειάρχες και δημάρχους προτιμούν να μοιράσουν την πίτα σε μικρά κομμάτια προκειμένου να μη δυσαρεστήσουν κανέναν από το κοινό των ψηφοφόρων τους.
Στόχοι
Ετσι, με λίγη πίεση ακόμα και προτάσεις έργων που δεν έχουν την απαραίτητη και αναγκαία ωρίμαση αλλά και δεν μπορεί να αποδειχθεί μέσα από νούμερα και δείκτες ο οικονομικός και κοινωνικός τους αντίκτυπος μπορούν να διεκδικήσουν την ένταξή τους στο πρόγραμμα και μερίδιο στη χρηματοδότηση.
Τις συνέπειες αυτής της πολιτικής επιλογής τις γνωρίζουμε εδώ και δεκαετίες. Αλλωστε, τις επισημαίνουν και οι εκπρόσωποι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην απάντησή τους.
Πιο συγκεκριμένα, οι Βρυξέλλες θεωρούν ότι το πρόγραμμα με τις προτάσεις του νέου ΕΣΠΑ «χρειάζεται μεγαλύτερη εστίαση», η οποία «μπορεί να επιτευχθεί, κατ’ αρχάς, μέσω μιας αποτελεσματικότερης ιεράρχησης των στόχων πολιτικής».
Ελλειψη εστίασης
Ενώ παραδέχονται ότι όλοι οι τομείς που αναλύονται στο έγγραφο είναι πράγματι επιλέξιμοι βάσει του σχεδίου κανονισμού, εκτιμούν ότι «υπάρχει έλλειψη εστίασης, ιεράρχησης και ποσοτικοποίησης των αναμενόμενων αποτελεσμάτων». Με άλλα λόγια, το πολιτικό προσωπικό και η δημόσια διοίκηση δεν θέλουν να δυσαρεστήσουν κανέναν και συνεχίζουν να κάνουν «χατίρια» εις βάρος των προοπτικών της χώρας σε μια πολύ κρίσιμη περίοδο. Και αυτή η περίοδος έχει να κάνει – όπως επισημαίνουν και οι Βρυξέλλες – με τις συνέπειες της COVID-19. Στο σημείο αυτό οι εκπρόσωποι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δεν φαίνονται διατεθειμένοι να μασήσουν τα λόγια τους. Και αυτό γιατί το Ελληνικό Πρόγραμμα 2021-2027 αγνοεί τις συνέπειες της πανδημίας και δεν δείχνει την αναγκαία και απαραίτητη προσαρμοστικότητα.
Νέες παρεμβάσεις
Πιο συγκεκριμένα, οι Βρυξέλλες απαιτούν να ενσωματωθεί στο Πρόγραμμα ο παράγοντας COVID-19 και αρκετές από τις επιλογές να αλλάξουν ή να αναπροσαρμοστούν λαμβάνοντας υπόψη τις υγειονομικές και κοινωνικοοικονομικές συνέπειες της πανδημίας. Στο κείμενο της απάντησης διαβάζουμε:
«Δεδομένων των σημερινών συνθηκών της πανδημίας coronavirus που ακολούθησε μια παρατεταμένη περίοδο ύφεσης, είναι σημαντικό να επικεντρωθούμε σε παρεμβάσεις που δημιουργούν βιώσιμη απασχόληση και προωθούν την παραγωγικότητα και την ανταγωνιστικότητα. Οι χρηματοδοτικοί πόροι που διατίθενται θα πρέπει στη συνέχεια να αντικατοπτρίζουν αναλογικά αυτές τις προτεραιότητες». Στην ίδια κατεύθυνση, οι Βρυξέλλες κάνουν λόγο για εμπροσθοβαρείς παρεμβάσεις που θα βοηθήσουν την οικονομία να καλύψει κενά τα οποία μπορούν να αναπληρωθούν στη συνέχεια.
Τα τρία σημεία
Σε κάθε περίπτωση, ας μείνουμε σε τρία κύρια σημεία:
1. Ως πρώτο σημαντικό γενικό σχόλιο της Προκαταρκτικής Αξιολόγησης αναφέρεται η έλλειψη στόχευσης και ιεράρχησης των προτεραιοτήτων. Ενώ όλοι οι προτεινόμενοι τομείς είναι πράγματι επιλέξιμοι, αμφισβητείται η σκοπιμότητα του να επιδιώκονται όλοι, χωρίς μια ιεράρχηση. Σύμφωνα με το σκεπτικό της Επιτροπής, η οποία επικαλείται και σχετική αναφορά της διαΝΕΟσις, ο στόχος να επωφεληθεί ένα όσο το δυνατόν μεγαλύτερο τμήμα της οικονομίας είναι μεν κατανοητός αλλά δεν παύει να είναι αντιπαραγωγικός. Ο μεγάλος κατακερματισμός της χρηματοδότησης την κάνει υπερβολικά μικρή ανά δράση ώστε να έχει σοβαρό αποτέλεσμα και να γίνεται εκμετάλλευση των οικονομιών κλίμακας, ειδικά σε τομείς που έχουν μεγαλύτερη σημασία. Αντίθετα, δημιουργεί αντιοικονομίες, λόγω του υπερβάλλοντος διοικητικού φόρτου σε διαχειριστικές αρχές και δικαιούχους.
2. Σε αυτό το μήκος κύματος, η Επιτροπή προτρέπει, λόγω της παρούσας συγκυρίας της πανδημίας COVID-19, να δοθεί προτεραιότητα σε εμπροσθοβαρείς παρεμβάσεις που αυξάνουν την απασχόληση, την παραγωγικότητα και την ανταγωνιστικότητα. Η κατανομή των κονδυλίων θα πρέπει κατ’ αρχάς να αντικατοπτρίζει αυτή την προτεραιότητα έως ότου η οικονομία να επανεκκινήσει.
3. Σημαντική, γενική, κριτική της Προκαταρκτικής Αξιολόγησης είναι ότι στην ιεράρχηση των προτεραιοτήτων δεν έχει ληφθεί υπόψη αν υπάρχει η ικανότητα οργάνωσης και εφαρμογής της εκάστοτε πολιτικής. Δεδομένης της πορείας του τρέχοντος προγράμματος, η Επιτροπή θεωρεί αναγκαίο να εξεταστεί καθεμία από τις προτεινόμενες παρεμβάσεις ως προς τη δυνατότητα εφαρμογής της. Η χρηματοδότηση θα πρέπει να κατευθυνθεί μόνο όπου η απαιτούμενη οργάνωση και η διοικητική προετοιμασία υπάρχουν ήδη ή έστω μπορούν να ετοιμαστούν εντός του πρώτου έτους της προγραμματικής περιόδου.
Πώς οι πόροι θα γίνουν σπόροι πάνω στη γη
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην απάντησή της κάνει μια ιδιαίτερη αναφορά σε μια εργασία της διαΝΕΟσις («ΕΣΠΑ – Ενα Εν Μέρει Ανεκμετάλλευτο Αναπτυξιακό Κοινοτικό Εργαλείο / Πώς οι πόροι του ΕΣΠΑ θα γίνουν σπόροι που θα πέσουν πάνω σε καλλιεργήσιμη γη; Πώς θα αποφύγουμε τα λάθη του παρελθόντος»), με συγγραφείς τη Φαίη Μακαντάση και τον Ηλία Βαλέντη, που δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 2020.
Οι συγγραφείς στην εργασία τους που τράβηξε την προσοχή των στελεχών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής υποστηρίζουν μεταξύ άλλων τα εξής:
«Η Ελλάδα μετά από μια δεκαετή οικονομική κρίση και μια επιδημιολογική κρίση, η οποία είναι ακόμα σε εξέλιξη, έχει περισσότερο ανάγκη παρά ποτέ από χρηματοδότηση προκειμένου να υλοποιήσει γρηγορότερα τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις και να υποστηρίξει τις επιχειρήσεις και τους κλάδους στρατηγικού ενδιαφέροντος. Μέχρι σήμερα, ξεκινώντας από τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα, περνώντας στα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης και καταλήγοντας στα ΕΣΠΑ, έχουν εισρεύσει στα δημόσια ταμεία της χώρας μας grosso modo χρήματα που ισοδυναμούν με το ΑΕΠ της ή εναλλακτικά χρήματα με τα οποία θα μπορούσε να είχε αποπληρωθεί το ήμισυ του δημοσιονομικού μας χρέους».
Αδιαφάνεια και διαφθορά
Ετσι, καθώς οι διαπραγματεύσεις για το επόμενο ΕΣΠΑ 2021-2027 μπαίνουν στην τελική τους ευθεία και η συζήτηση για το πώς θα πρέπει αυτό να κατανεμηθεί έχει αρχίσει, είναι ιδιαίτερα χρήσιμο να γίνει ανασκόπηση του τρέχοντος ΕΣΠΑ 2014-2020, ώστε να μελετήσουμε ποια ήταν η δομή του, πώς κατανεμήθηκε, ποια ήταν η εξέλιξη της απορρόφησής του, ποιο είναι το χρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσής του και ποιες στρεβλώσεις δημιουργήθηκαν.
Η Επιτροπή με την απάντησή της έρχεται να δικαιώσει την κριτική των συγγραφέων για την παραδοσιακή αντιμετώπιση των προγραμμάτων ΕΣΠΑ. Ενα απόσπασμα της εργασίας τους είναι χρήσιμο σε αυτό το σημείο:
«Μια βασική ιδιότητα της ελληνικής υλοποίησης του ΕΣΠΑ είναι ο πολύ μεγάλος κατακερματισμός του συνολικού προγράμματος σε πολλά μικρά έργα ή σε πολλούς δικαιούχους. Σε μικρο-επίπεδο, προκύπτει σημαντική αναποτελεσματικότητα στην εκμετάλλευση των οικονομιών κλίμακος που περιγράφονται παραπάνω, με επακόλουθο την αύξηση του σχετικού κόστους της γραφειοκρατίας.
Αφενός, αυξάνονται ιδιαίτερα οι δυσχέρειες και ο όγκος των διαγωνιστικών και ελεγκτικών διαδικασιών, αλλά και η δημιουργία ιδανικών συνθηκών επώασης αδιαφάνειας και διαφθοράς. Αφετέρου δε, ένα μέρος των πόρων της οικονομίας απασχολείται, χωρίς λόγο, στην υλοποίηση της πολλαπλασιασμένης γραφειοκρατίας. Είναι τέτοια η ανάγκη κάλυψης αυτού του φόρτου, που έχει δημιουργηθεί μια παρασιτική, σε μεγάλο βαθμό, αγορά χιλιάδων ειδικών τεχνικών γραφείων και συμβούλων για την ένταξη επιχειρήσεων στο ΕΣΠΑ».
