Η επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας, του μηδενισμού δηλαδή των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου, είναι μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει η ελληνική κοινωνία. Η πρόκληση είναι μακροπρόθεσμη, με στόχο επίτευξης το 2050.
Χρειάζεται όμως να ληφθούν μέτρα μέσα στο αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα, προκειμένου να έχουμε ελπίδες για μηδενισμό των εκπομπών το 2050. Απαιτούνται επίσης μηχανισμοί συντονισμού και παρακολούθησης της προόδου, καθώς και ένα νέο πλαίσιο κλιματικής συν-διακυβέρνησης για τη διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής και της κλιματικής δικαιοσύνης, σε όλη αυτή την μακρά περίοδο των μεγάλων αλλαγών που έχουμε μπροστά μας.
Οι ανάγκες αυτές υπερβαίνουν το ισχύον νομικό πλαίσιο.
Στη συζήτηση πριν 2 χρόνια για την συνταγματική αναθεώρηση είχε προταθεί η αναθεώρηση του άρθρου 24 του Συντάγματος, ώστε να ενσωματώνει τις αρχές του μετριασμού και της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή και τις συνεπακόλουθες μεγάλες φυσικές καταστροφές. Οι προσπάθειες αυτές τότε δεν προχώρησαν.
Όμως σήμερα, καθίσταται περισσότερο από ποτέ αναγκαία μία ολοκληρωμένη νομοθετική παρέμβαση, μέσα από ένα νέο, κλιματικό νόμο. Με αυτόν ως θεσμική ασπίδα, η χώρα μας θα προσπαθήσει να ριζώσει τους στόχους και τα μέτρα για την κλιματική ουδετερότητα. Και ελπίζουμε οι ρίζες να γίνουν αρκετά βαθιές για να αντέξουμε στους κλυδωνισμούς της κλιματικής αλλαγής που σίγουρα θα επέλθουν, προσδοκώντας ταυτόχρονα με τις προσπάθειές μας να τις μετριάσουμε. Άλλωστε, η θεσμική δυσκολία διαχείρισης των επιπτώσεων των ακραίων καιρικών φαινομένων, που ζούμε όλο και συχνότερα, μας επιβεβαιώνουν την ανάγκη άμεσης δράσης.
Ήδη η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σε προχωρημένες διεργασίες για την αναθεώρηση του ευρωπαϊκού κλιματικού στόχου για τ0 2030 (από 40% μείωση ρύπων που είναι σήμερα, σε τουλάχιστον 55%) και την ψήφιση ενός ευρωπαϊκού κλιματικού νόμου.
Σε επίπεδο κρατών μελών, μέχρι στιγμής οι Γαλλία, Γερμανία, Δανία, Ιρλανδία, Ισπανία, Ολλανδία, Σουηδία και Φινλανδία έχουν ψηφίσει εθνικούς κλιματικούς νόμους, ενώ αρκετές άλλες χώρες βρίσκονται σε στάδιο προετοιμασίας. Εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, το Ηνωμένο Βασίλειο (ΗΒ) και η Νορβηγία έχουν επίσης κλιματικούς νόμους, με το ΗΒ να είναι το πρώτο που, ήδη από το 2008, εφαρμόζει κλιματικό νόμο, έχοντας τεκμηριώσει μέσω σχετικών μελετών, όπως η έκθεση του N. Stern το 2007, το τεράστιο κόστος της απραξίας.
Σχεδόν όλες οι νομοθεσίες για το κλίμα έχουν οικοδομηθεί πάνω σε ποσοτικούς στόχους, με την πλειονότητα τους να καταλήγουν σε μηδενικές εκπομπές μέχρι το 2050 και ενδιάμεσους στόχους επίτευξης. Οι νόμοι αυτοί συνοδεύονται από έναν προϋπολογισμό εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, δηλαδή τις σωρευτικές εκπομπές κάθε χώρας μέχρι το 2050. Όσον αφορά στους μηχανισμούς παρακολούθησης και ελέγχου των στόχων και καλής εκτέλεσης των κλιματικών προϋπολογισμών, η
Γερμανία έχει τον πιο ενδελεχή, με δομές συντονισμού και ευθύνης ανά υπουργείο. Στις περισσότερες νομοθεσίες των άλλων χωρών, η κυβέρνηση υποχρεούται να παρουσιάσει τη διαθέσιμη δημόσια και ιδιωτική χρηματοδότηση για το κλίμα, μαζί με το προσχέδιο της πρότασης προϋπολογισμού, κάθε χρόνο.
Οι εμβληματικοί στόχοι ανά χώρα και τα εργαλεία υλοποίησής τους, όπως ο ανθρακικός φόρος στη Γαλλία και στη Γερμανία ή η αποκλειστική ταξινόμηση νέων οχημάτων μηδενικών εκπομπών από το 2040 στην Ισπανία, παρουσιάζονται αναλυτικά μέσα στους κλιματικούς νόμους.
Για παράδειγμα, η Γαλλία προχωρά σε πλήρη απολιγνιτοποίηση ως το 2022, και δια του κλιματικού της νόμου προσφέρει προληπτική στήριξη στο επηρεαζόμενο εργατικό δυναμικό. Στην Ελλάδα από την άλλη, που έχουν ανακοινωθεί φιλόδοξοι στόχοι για την απολιγνιτοποίηση, πώς διασφαλίζονται οι χαμένες θέσεις εργασίας των κατοίκων των λιγνιτικών περιοχών;
Επιπλέον, στις περισσότερες περιπτώσεις ορίζεται, στο πλαίσιο του νόμου, ένα ανεξάρτητο Κλιματικό Συμβούλιο, με δικό του προϋπολογισμό, το οποίο επεξεργάζεται τεκμηριωμένες προτάσεις και τις θέτει υπόψη της πολιτικής ηγεσίας και της κοινωνίας των πολιτών. Επίσης, αρκετές χώρες έχουν εγκαθιδρύσει δομές και πλατφόρμες για τη θεσμοθετημένη συμμετοχή των πολιτών (Δανία, Γαλλία, Γερμανία, Ολλανδία και Ισπανία), προκειμένου να εφαρμόσουν στην πράξη την κλιματική συν-διακυβέρνηση.
Σχετικές προσπάθειες στην Ελλάδα έχουν ήδη ξεκινήσει. Για παράδειγμα, το WWF Ελλάς καλεί πολίτες και φορείς να συμμετάσχουν ενεργά σε αυτή την κατεύθυνση και το Κίνημα Αλλαγής ετοιμάζει ήδη πρόταση νόμου. Είναι πολύ σημαντικό να συνεργαστούν όλες οι πολιτικές δυνάμεις και οι σχετικοί φορείς, στη βάση αυτών των πρωτοβουλιών, ώστε να προχωρήσουμε με ταχύτητα μπροστά.
Με τη θέσπιση αυτού του νόμου, θα κατοχυρωθεί επιτέλους το ανθρώπινο δικαίωμα να ζει κάποιος σε υγιές κλίμα. Επιπλέον, θα διασφαλιστούν και στην Ελλάδα οι βασικές προβλέψεις της Σύμβασης του Άαρχους. Της πρόσβασης δηλαδή του πολίτη στην πληροφορία, στη λήψη αποφάσεων και στη δικαιοσύνη για περιβαλλοντικά θέματα και για πολιτικές αντίθετες με την προστασία του κλίματος.
Ο Χάρης Δούκας είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο ΕΜΠ
