Η ανάλυση του άρθρου αυτού στηρίζεται στο βιβλίο του Tim Harford με τίτλο «How to Make the World Add Up, ten rules for thinking differently about numbers» (The Bridge Street Press, Σεπτέμβριος 2020, 304 σελ.).
Ο Tim Harford είναι Άγγλος οικονομολόγος, συγγραφέας τεσσάρων οικονομικών βιβλίων και γράφει σε μια στήλη του Financial Times (Undercover Economist), στην οποία αποκαλύπτει τις οικονομικές ιδέες πίσω από τις καθημερινές εμπειρίες.
Στο βιβλίο αυτό ο συγγραφέας προσφέρει δέκα κανόνες για το πώς να σκεφτόμαστε αποτελεσματικά τους αριθμούς και τα δεδομένα σε ένα κόσμο όπου οι στατιστικές έχουν μεγαλύτερη σημασία από ποτέ. Οι συμβουλές του είναι ανθρώπινες τονωτικές και στηρίζονται τόσο στην κοινή λογική όσο και την ποσοτική μαγεία.
Μερικοί κανόνες
Ο πρώτος κανόνας «αναζήτηση των συναισθημάτων σας», επειδή οι συναισθηματικές μας προκαταλήψεις συχνά παρεμποδίζουν να βλέπουμε λογικά τις καταστάσεις, ακόμη και αν τα μαθηματικά μας είναι άψογα. Ο έβδομος κανόνας μας συμβουλεύει να απαιτούμε διαφάνεια όταν ασχολούμαστε με αλγορίθμους, χωρίς τους οποίους οι περιορισμοί τους μπορεί συχνά να κρυφτούν. Η ακεραιότητα της στατιστικής μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην πραγματικότητα, με μια εύγλωττη έκκληση στις κυβερνήσεις να επενδύσουν σε έντιμες στατιστικές.
Οι κανόνες είναι σοφοί και χρήσιμοι και πρέπει να ληφθούν υπόψη από οποιονδήποτε ασχολείται με αριθμούς και δεδομένα.
Μερικά παραδείγματα
Υπάρχει το χαρακτηριστικό παράδειγμα των πελαργών με τις γεννήσεις μωρών. Τα στατιστικά στοιχεία το αποδεικνύουν. Αρκεί να μετρήσουμε τον πληθυσμό, τον πληθυσμό των πελαργών σε κάθε χώρα καθώς και τον αριθμό των ετήσιων γεννήσεων. Η συσχέτιση είναι εντυπωσιακή. Όσο περισσότεροι πελαργοί υπάρχουν, τόσα περισσότερα μωρά υπάρχουν. Με βάση αυτή την παρατήρηση, ένα διάσημο επιστημονικό περιοδικό, υπολόγισε το ποσοστό πιθανότητας που αυτά τα πουλιά παραδίδουν τα νεογέννητα: ανέρχεται σε 0,008. Το γεγονός ότι δεν είναι μηδέν ανοίγει ένα μεγάλο θέμα για προβληματισμό.
Το σφάλμα αυτών των στατιστικών είναι προφανές: αφορά το μέγεθος των χωρών που μετρήθηκαν. Όσο μεγαλύτερες είναι, τόσο περισσότεροι πελαργοί υπάρχουν και τόσο περισσότερες γεννήσεις λαμβάνουν χώρα. Έτσι ο συγγραφέας ξεκινά το βιβλίο του αφιερωμένο στην πίστη που πρέπει ή δεν πρέπει να έχουμε στους αριθμούς και τα στατιστικά στοιχεία με τα οποία ασχολούμαστε καθημερινά.
Αυτός ο προβληματισμός είναι επίκαιρος: ποτέ δεν θα είχαμε ζήσει σε αυτό το σημείο υπό τη δικτατορία των δεδομένων. Δισεκατομμύρια των δισεκατομμυρίων δεδομένων τροφοδοτούν τα λογισμικά της τεχνητής νοημοσύνης τα οποία «βγάζουν» απροσδόκητους ακόμη και περίεργους συντελεστές συσχέτισης από αυτά. Η κρίση του Covid-19 παρέχει καθημερινά μια πληθώρα στατιστικών στοιχείων, προβλέψεων, πιθανοτήτων, σχετικά με την ακρίβεια από την οποία εξαρτάται εν μέρει η υγεία μας και που τροφοδοτούν την πολιτική απόφαση, ακόμη και την πιο απρόσμενη όπως αυτή του περιορισμού (βλ. αυτές τις τελευταίες μέρες το επερχόμενο lockdown σε περιοχές της Λάρισας, Σερρών, της Θεσσαλονίκης και ολόκληρης της Γαλλίας).
Ο συγγραφέας έχει πλήρη επίγνωση του γεγονότος ότι αυτή η σειρά αριθμών είναι πολύπλοκη για να συλληφθεί. Η πιο συχνή αντίδραση είναι να αμφισβητούμε αυτά που μας ενοχλούν. Παρατηρήθηκε ιδιαίτερα στα μέσα της δεκαετίας του 1950, όταν δημοσιεύθηκαν οι πρώτες μελέτες για τη σχέση μεταξύ του καρκίνου του πνεύμονα και της χρήσης καπνού και οι καπνιστές τις απέρριψαν εντελώς. Ακόμη πρέπει να αναφερθεί ότι καπνοπαραγωγοί είχαν εφαρμόσει μια στρατηγική που είναι επίσης γνωστή και η οποία θα εφαρμοστεί ευρέως τις επόμενες δεκαετίες. Όταν ένας αριθμός σας ενοχλεί, σπέρνετε αμφιβολίες σχετικά με τη συνάφειά του και κατευθύνεται αλλού τη συζήτηση.
Συμπερασματικά, για το συγγραφέα, η δυσπιστία των στατιστικών είναι προβληματική. «Ο τρέχων κυνισμός σχετικά με τους αριθμούς δεν είναι μόνο μια ντροπή, αλλά και τραγωδία. Εάν υποχωρήσουμε στο συναίσθημα ότι δεν έχουμε πλέον τα μέσα για να γνωρίζουμε τί είναι αλήθεια, τότε στερούμαστε ένα ζωτικό εργαλείο. Φυσικά, δεν χρειάζεται να είμαστε εύπιστοι. Ωστόσο, το αντίδοτο της ευπιστίας δεν είναι να μην πιστεύουμε σε τίποτα, αλλά να δεχτούμε τις πληροφορίες με περιέργεια και εποικοδομητικό σκεπτικισμό.
Στόχος μου είναι να πείσω ότι οι στατιστικές μπορούν να μας βοηθήσουν να ρίξουμε φως στην πραγματικότητα με σαφήνεια και ειλικρίνεια», γράφει ο συγγραφέας. Αλλά το βιβλίο του Harford επισημαίνει επίσης την εννοιολογική σημασία των στατιστικών. Μας προσφέρει έναν τρόπο σοβαρής σκέψης για την αβεβαιότητα, παρέχοντας ένα πλαίσιο για το πώς κατανοούμε τον κόσμο και εκπαιδεύουμε τον εαυτό μας να μην εξαπατηθεί.
Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός
Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών
Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων
Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France
