Ο κορωνοϊός εξαπλωνόταν ήδη με αυξημένη ταχύτητα όταν ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, συνάντησε τον ομόλογό του, Ζαΐρ Μπολσονάρο στις 7 Μαρτίου, για δείπνο στο Μαρ-α-Λάγκο. Ο Μπολσονάρο είχε ακυρώσει ένα πλήθος ταξιδιών στην Ευρώπη εκείνη την εβδομάδα και ο τότε υπουργός υγείας της Βραζιλίας τον είχε παροτρύνει να αποφύγει και τις ΗΠΑ.
Όμως ο «Τραμπ των Τροπικών», όπως έχει γίνει γνωστός ο Βραζιλιάνος πρόεδρος, επέμεινε. Κατά τη συνάντησή τους, ο… αυθεντικός Τραμπ του είπε ότι «δεν ανησυχούσε καθόλου». Στο τέλος, οι δύο άνδρες αποχαιρετίστηκαν δια χειραψίας.
Επιστρέφοντας στη Βραζιλία, 22 άτομα από την αποστολή του Μπολσονάρο βγήκαν θετικά στον φονικό ιό, εκείνος όμως δεν ταράχτηκε. Όπως είπε στους συμβούλους του, ο Αμερικανός πρόεδρος του είχε χαρίσει τη θεραπεία: Ένα κιβώτιο του ανθελονοσιακού φαρμάκου «υδροξυχλωροκίνη», που τότε προωθούνταν από τον Τραμπ ως θεραπεία του κορωνοϊού.
«Είπε ότι το ταξίδι του ήταν υπέροχο, ότι πέρασαν καταπληκτικά, ότι η ζωή στο Μαρ-α-Λάγκο ήταν φυσιολογική, όλα είχαν τελειώσει και η υδροξυχλωροκίνη ήταν το φάρμακο που θα έπρεπε να χρησιμοποιούμε», θυμάται μιλώντας στους Times της Νέας Υόρκης ο τότε υπουργός υγείας, Λουίζ Ενρίκε Μαντέτα, που τον επόμενο μήνα αποπέμφθηκε από τον Μπολσονάρο επειδή ήταν αντίθετος με τη χρήση του φαρμάκου.
«Έκτοτε, ήταν πολύ δύσκολο να τον πείσει κανείς να πάρει την επιστήμη στα σοβαρά».
Το δείπνο στο Μαρ-α-Λάγκο, μια διαβόητη εκδήλωση υπερμετάδοσης του κοροναϊού, εδραίωσε τη συνεργασία Τραμπ-Μπολσονάρο, βάσει της κοινής τους αδιαφορίας για τον ιό. Όμως ακόμη και πριν από αυτό, οι δύο πρόεδροι είχαν ξεκινήσει ιδεολογική εκστρατεία που υπονόμευσε την ικανότητα των λατινοαμερικανικών συστημάτων υγείας να αντιμετωπίσουν απειλές όπως ο κοροναϊός.
Από κοινού, οι δύο πολέμιοι των αριστερών της Λατινικής Αμερικής, έβαλαν στο στόχαστρο τη μεγαλύτερη περηφάνια της Κούβας: Τους γιατρούς που αποστέλλονται από τη χώρα σε όλο τον κόσμο. Τραμπ και Μπολσονάρο εκδίωξαν 10.000 Κουβανούς γιατρούς και νοσηλευτές από εξαθλιωμένες γειτονιές της Βραζιλίας, του Εκουαδόρ, της Βολιβίας και του Ελ Σαλβαδόρ. Πολλοί εξ αυτών έφυγαν χωρίς να αντικατασταθούν παρά μόνο μήνες μετά την έλευση της πανδημίας, σύμφωνα με τους Times.
Τότε, οι δύο ηγέτες επιτέθηκαν στο διεθνή οργανισμό με τη μεγαλύτερη δύναμη για την καταπολέμηση του ιού – τον Παναμερικανικό Οργανισμό Υγείας ή PAHO – αναφερόμενοι στην εμπλοκή του στο κουβανέζικο ιατρικό πρόγραμμα. Με τη βοήθεια του Μπολσονάρο, ο Τραμπ σχεδόν οδήγησε τον οργανισμό σε χρεοκοπία, καθυστερώντας χρηματοδότηση που είχε δεσμευτεί να προσφέρει κατά την κορύφωση της πανδημίας.
Και με τη βοήθεια του Τραμπ, ο Μπολσονάρο έκανε την υδροξυχλωροκίνη επίκεντρο της βραζιλιάνικης απόκρισης στον κοροναϊό, παρά την επικρατούσαν επιστημονική άποψη ότι το φάρμακο είναι αναποτελεσματικό ή ακόμη και επικίνδυνο. Μάλιστα, δύο μήνες αφού ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ προειδοποίησε εναντίον της χρήσης του φαρμάκου ως θεραπεία του κοροναϊού, ο Τραμπ ανακοίνωσε ότι οι ΗΠΑ θα έστελναν στη Βραζιλία δύο εκατομμύρια δόσεις.
Τα ανεπαρκή συστήματα υγείας και οι συνωστισμένες πόλεις καθιστούσαν τη Λατινική Αμερική ευάλωτη στον κοροναϊό από την πρώτη στιγμή. Όμως η αποπομπή των γιατρών, η αποτροπή της βοήθειας και η προώθηση ψευδών θεραπειών από τον Τραμπ και τον Μπολσονάρο επιδείνωσαν την κατάσταση, καταρρίπτοντας και τις τελευταίες άμυνες.
Τώρα, η Λατινική Αμερική, με το ένα τρίτο των θανάτων στον κόσμο, έχει δεχτεί σφοδρότερο πλήγμα από τον κοροναϊό σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη περιοχή.
Οι δύο ισχυροί ηγέτες της αμερικανικής ηπείρου είναι ένθερμοι εθνικιστές και αρνητές της επιστήμης. Και οι δύο έχουν θέσει την οικονομική ανάπτυξη και τα βραχυπρόθεσμα πολιτικά παιχνίδια πάνω από τις συστάσεις για τη δημόσια υγεία. Και οι δύο είναι βαθιά εχθρικοί προς τις αριστερές κυβερνήσεις της περιοχής, και ιδιαιτέρως της Κούβας.
«Στον ζήλο της να ξεφορτωθεί τους Κουβανούς γιατρούς, η κυβέρνηση Τραμπ έχει τιμωρήσει όλες τις χώρες του ημισφαιρίου και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι έχει οδηγήσει σε αύξηση των κρουσμάτων και των θανάτων από τον ιό», τονίζει στους Times o Μαρκ Λ. Σνάιντερ, πρώην επικεφαλής στρατηγικού σχεδιασμού για τον PAHO που έχει υπάρξει αξιωματούχος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ στη διάρκεια της προεδρίας Κλίντον. «Είναι εξωφρενικό».
Και μικρότερες, πιο ανίσχυρες χώρες, όπως το Εκουαδόρ έχουν υποφέρει. Το Εκουαδόρ υποχώρησε στις αμερικανικές πιέσεις και εκδίωξε σχεδόν 400 Κουβανούς υγειονομικούς υπαλλήλους λίγο πριν την πανδημία. Την εποχή εκείνη η χώρα υπέφερε κι υπό το «πάγωμα» της χρηματοδότησης από την κυβέρνηση Τραμπ προς τον POHA που μείωνε την ικανότητά του οργανισμού να προσφέρει εξοπλισμό έκτακτης ανάγκης και τεχνική υποστήριξη.
Προηγούμενες κυβερνήσεις των ΗΠΑ – Ρεπουμπλικανικές και Δημοκρατικές – έχουν δείξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη δημόσια υγεία της Λατινικής Αμερικής, αφού είναι πολύ εύκολο μια επιδημία να μεταδοθεί μεταξύ Βορείου και Νότιας Αμερικής.
Αξιωματούχοι του Λευκού Οίκου υποστηρίζουν ότι το πάγωμα της χρηματοδότησης ήταν ένα μέσο πίεσης για περισσότερη διαφάνεια στον οργανισμό. Παράλληλα, σημειώνουν ότι οι ΗΠΑ βοήθησαν την περιοχή με άλλους τρόπους, όσο μέσω δωρεών σε μη κερδοσκοπικούς βοήθειας. Το καλοκαίρι η Ουάσινγκτον έστειλε εκατοντάδες αναπνευστήρες απευθείας στα συστήματα υγείας των κρατών.
Όμως ειδικοί δημόσιας υγεία τονίζουν ότι ο PAHO, με τα 120 χρόνια εμπειρίας του σε επιδημίες, ήταν μοναδικά εξοπλισμένος για την αντιμετώπιση του κοροναϊού. Ακόμη και ορισμένοι επικριτές του κουβανέζικου προγράμματος συμφωνούν ότι η τιμωρητική στάση απέναντι στον οργανισμό υγείας ήταν και ένα σαμποτάζ σε αυτή την προσπάθεια.
«Ο PAHO δεν είχε ούτε τα εργαλεία, ούτε τα χρήματα», τονίζει στους Times ο Δρ. Μαντέτα, πρώην υπουργός υγείας που εργάστηκε μαζί με τον Μπολσονάρο για την απομάκρυνση των Κουβανών. «Ο PAHO δεν μπορούσε να επεκταθεί όσο χρειαζόταν και στο Εκουαδόρ ή τη Βολιβία άνθρωποι πέθαιναν στα σπίτια τους και τα πτώματά τους εγκαταλείπονταν στους δρόμους επειδή δεν υπήρχε επαρκής υποστήριξη».
Η πορεία προς την καταστροφή
Ο ακροδεξιός λαϊκιστής Μπολσονάρο, που εκλέχθηκε πρόεδρος της Βραζιλίας τον Οκτώβριο του 2018, είχε την υπόσχεση για εκδίωξη περισσότερων από 8.000 Κουβανών υγειονομικών στις προγραμματικές του δηλώσεις.
Οι Κουβανοί είχαν προσκληθεί στη χώρα πέντε χρόνια νωρίτερα από προκάτοχό του για να βοηθήσουν στην περίθαλψη περισσότερων από 60 εκατ. ανθρώπων, κυρίως σε μικρές κοινότητες του Αμαζονίου, που δεν είχαν επισκεφθεί ποτέ γιατρό. Ακαδημαϊκές έρευνες έδειξαν υψηλά επίπεδα ικανοποίησης των ασθενών και μείωση της βρεφικής θνησιμότητας. Ο PAHO επέβλεψε την εργασία των Κουβανών στη Βραζιλία και προώθησε τη δουλειά τους ως πρότυπο. Η κυβέρνηση Ομπάμα δεν διαμαρτυρήθηκε σχετικά.
Η αποστολή γιατρών από την Κούβα στη Λατινική Αμερική και αλλού για την κάλυψη κενών στα συστήματα υγείας αποτελεί παλιά παράδοση. Η Κούβα πλήρωνε τους γιατρούς έως και $900 ανά μήνα σε σύγκριση με τα περίπου $50 που θα λάμβαναν στην πατρίδα τους. Όμως η Κούβα χρέωνε τις χώρες υποδοχής $4300 ανά γιατρό και κρατούσε τη διαφορά, με τους επικριτές της να την κατηγορούν για εξαναγκαστική εργασία ή ακόμη και εμπόριο ανθρώπων.
Με τους τελευταίους συντάχθηκε και ο Μπολσονάρο, κατηγορώντας τον PAHO ότι στηρίζει τη «σύγχρονη δουλεία» και υποσχόμενος να ξεφορτωθεί τους γιατρούς. Η Κούβα ζήτησε την επιστροφή τους πριν ορκιστεί στο αξίωμά του.
Ένας βετεράνος του Πολέμου των Χοίρων, ο Τόνι Κόστα, αντιλήφθηκε αμέσως ότι η αμερικανική κυβέρνηση δεν θα ήθελε να χάσει αυτή την ευκαιρία.
«Είναι μάννα εξ ουρανού!», θυμάται να σκέφτεται.
Σύντομα ανακάλυψε τη Ραμόνα Μάτος Ροντρίγκες, μια Κουβανή Γιατρό που είχε αυτοεξοριστεί στο Μαϊάμι μετά από αποστολή στη Βραζιλία, και την βοήθησε να μετατραπεί σε κεντρική ενάγουσα σε μήνυση εναντίον του PAHO για εξαναγκαστική εργασία και εμπόριο ανθρώπων.
Συνήγοροι του οργανισμού χαρακτήρισαν τις κατηγορίες «εξωφρενικά ανακριβείς» και «χωρίς σχεδόν καμία σχέση με την πραγματικότητα». Οι ειδικοί συμφωνούν μαζί τους. Πολιτικά, όμως, η μήνυση υπήρξε ισχυρό εργαλείο, επιτρέποντας σε Τραμπ και Μπολσονάρο να πιέσουν το Εκουαδόρ, τη Βολιβία και το Ελ Σαλβαδόρ να εκδιώξουν τους Κουβανούς υγειονομικούς στη διάρκεια της περσινής χρονιάς.
Ταυτόχρονα, με το ίδιο επιχείρημα οι ΗΠΑ πάγωσαν την ετήσια συνδρομή τους στον PAHO, δηλαδή περισσότερο από τον μισό προϋπολογισμό του οργανισμού. Όταν χτύπησε η πανδημία λίγους μήνες αργότερα, οι χώρες της περιοχής δεν είχαν πρόσβαση σε έγκυρη πληροφόρηση και καθοδήγηση, πολλώ δε μάλλον σε εξοπλισμό ή ιατρικό προσωπικό, γεγονός που εκτίναξε τους αριθμούς των κρουσμάτων και των νεκρών.
Στη Βραζιλία, το βασικότερο πρόβλημα δεν ήταν οι ελλείψεις προσωπικού, αλλά η προώθηση της υδροξυχλωροκίνης ως θαυματουργής θεραπείας εκ μέρους του Μπολσονάρο. Μάλιστα, οι συνεργάτες του τόνιζαν τότε ότι η χώρα ήταν ασφαλής χάρη στις αμερικανικές προμήθειες υδροξυχλωροκίνης – ενός φαρμάκου που τότε βρισκόταν σε έλλειψη.
«Ο Θεός είναι Βραζιλιάνος, η θεραπεία είναι ακριβώς εδώ!» είχε δηλώσει ο Μπολσονάρο στους υποστηρικτές του στα τέλη Μαρτίου.
Ακόμη και τώρα, κόντρα στην επικρατούσα επιστημονική άποψη, η Βραζιλία προσφέρει υδροξυχλωροκίνη σε όλους τους ασθενείς κοροναϊού. Και οι επικριτές του Μπολσονάρο τονίζουν ότι η προώθηση του φαρμάκου από τον πρόεδρο, σε συνδυασμό με την άρνησή του να φορέσει μάσκα ή να τηρήσει αποστάσεις έχει υπονομεύει τη δημόσια υγεία της χώρας.
Με 157.000 επιβεβαιωμένους θανάτους από κοροναϊό, η Βραζιλία «χάνει» τη θλιβερή πρωτιά μόνο από τις ΗΠΑ.
Αξίζει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με τους Times, οι περικοπές χρηματοδότησης των ΗΠΑ προς τον PAHO είχαν μία εξαίρεση: Τα κονδύλια για τη Βενεζουέλα όχι απλώς δεν πάγωσαν, αλλά αυξήθηκαν κατά $3.9 εκατ. ως μέρος των προσπαθειών ανατροπής της κυβέρνησης Μαδούρο.
