Είναι εφικτή η «τήξη των πάγων» στις ελληνορωσικές σχέσεις; Ορισμένοι θεωρούν ότι η επίσκεψη του ρώσου υπουργού Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ σήμερα, Δευτέρα 26 Οκτωβρίου, στην Αθήνα θα μπορούσε να είναι ένα βήμα προς αυτή την κατεύθυνση. Ωστόσο, κάτι τέτοιο είναι πρόωρο να ειπωθεί με βεβαιότητα.
Είναι σαφές ότι η ελληνική πλευρά ανησυχεί για τη στενή επαφή Μόσχας – Αγκυρας σε σειρά θεμάτων στην ευρύτερη περιφέρεια της χώρας (π.χ. σε Συρία και Λιβύη), αλλά και για την προμήθεια του αντιπυραυλικού συστήματος S-400. Μια σειρά, κυρίως συμβολικών, κινήσεων πάντως εκ μέρους της Ρωσίας το τελευταίο διάστημα δείχνει ότι ίσως να ανοίγει ένα «παράθυρο ευκαιρίας». Υπενθυμίζεται επίσης ότι ο ρώσος πρωθυπουργός Μιχαήλ Μισούστιν είχε πραγματοποιήσει στις αρχές Οκτωβρίου ανεπίσημη διήμερη επίσκεψη στο Αγιον Ορος.
Το «επεισοδιακό» καλοκαίρι του 2018
Οι σχέσεις Αθήνας – Μόσχας έχουν περάσει μια ιδιαίτερα δύσκολη περίοδο, αρχής γενομένης από το καλοκαίρι του 2018, όταν η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ αποφάσισε, κατόπιν και ισχυρών αμερικανικών πιέσεων, την απέλαση δύο ρώσων διπλωματών και την απαγόρευση εισόδου άλλων δύο με την κατηγορία της ανάμειξης στις εσωτερικές υποθέσεις της χώρας (κατά πολλούς, σε σχέση με τη Συμφωνία των Πρεσπών). Η αναγνώριση από την Εκκλησία της Ελλάδος της αυτοκεφαλίας της Ουκρανικής Εκκλησίας αλλά και η υπόθεση του γνωστού και ως «Mr Bitcoin» Αλεξάντερ Βίνικ επιβάρυναν περαιτέρω την ατμόσφαιρα. Στην περίπτωση του τελευταίου, η έκδοσή του στη Γαλλία ήταν η λιγότερο κακή επιλογή, καθώς οι Αμερικανοί πίεζαν για έκδοσή του στις ΗΠΑ.
Οι συναντήσεις του ρώσου ΥΠΕΞ
Ο επικεφαλής της ρωσικής διπλωματίας θα συναντηθεί κατά την παραμονή του στην Αθήνα με τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, τον υπουργό Εξωτερικών Νίκο Δένδια και τον αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης Αλέξη Τσίπρα. Στο παρασκήνιο κυκλοφορεί η πληροφορία ότι ίσως πραγματοποιηθεί επίσκεψη του ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν στην Ελλάδα εντός του 2021. Πράγματι, έχει ήδη αποσταλεί πρόσκληση στον κ. Πούτιν ώστε να παρευρεθεί στους εορτασμούς της 25ης Μαρτίου 2021 (έχουν σταλεί επιστολές τόσο στον πρόεδρο της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν όσο και στον πρίγκιπα Κάρολο της Ουαλίας εκ μέρους του Ηνωμένου Βασιλείου – καθώς αυτές οι τρεις χώρες συνέδραμαν αποφασιστικά στην ανεξαρτητοποίηση της Ελλάδας από την Οθωμανική Αυτοκρατορία). Στην ίδια εκδήλωση έχει προσκληθεί και ο κύπριος Πρόεδρος Νίκος Αναστασιάδης.
Μια σειρά κινήσεων τις τελευταίες ημέρες εκτιμάται ότι έχει βοηθήσει στην καλυτέρευση του κλίματος στις διμερείς σχέσεις και ως ένα μήνυμα προς την Τουρκία. Η πρώτη ήταν η δημοσίευση ενός βίντεο από το ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών για την επέτειο των 193 χρόνων από τη Ναυμαχία του Ναυαρίνου, όταν Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία νίκησαν τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο.
Η θετική δήλωση για τα 12 ναυτικά μίλια
Η δεύτερη ήταν η δήλωση σχετικά με το δικαίωμα μιας χώρας να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια, όπως αυτό προβλέπεται από τη Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS). «Η Σύμβαση προβλέπει ρητά το κυρίαρχο δικαίωμα όλων των κρατών για χωρικά ύδατα ως 12 ναυτικά μίλια και ορίζει τις αρχές και τους τρόπους της οριοθέτησης ΑΟΖ. Αυτό αφορά και τη Μεσόγειο» αναφερόταν στη ρωσική παρέμβαση. Η Μόσχα πάντως κινείται πολύ προσεκτικά σε ό,τι αφορά στην Ανατολική Μεσόγειο και σίγουρα δεν αισθάνεται άνετα με την πυκνή ελληνοαμερικανική συνεργασία, τόσο εκεί όσο και στην ενεργειακή σκακιέρα στη Βαλκανική.
Η ελληνική στάση στη σκακιέρα του Καυκάσου
Η Αθήνα παρακολουθεί με ενδιαφέρον τις τρέχουσες εξελίξεις στον Καύκασο και συγκεκριμένα τη σύγκρουση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Διακρίνεται εκεί μια διαφοροποίηση μεταξύ Αγκυρας και Μόσχας, ενώ θα έπρεπε να προστεθεί και η πρόσφατη δήλωση Λαβρόφ ότι οι δύο πλευρές συνεργάζονται μεν, αλλά δεν είναι στρατηγικοί εταίροι. Ωστόσο, έμπειροι παρατηρητές εκτιμούν ότι θα ήταν λάθος η εκτίμηση ότι η Μόσχα στηρίζει αναφανδόν στην τρέχουσα φάση την αρμενική κυβέρνηση και επομένως θα ήταν ορθότερο η Αθήνα να αποφύγει βιαστικές κινήσεις υπέρ του Ερεβάν.
Γιατί η Αθήνα και τα Τίρανα επέλεξαν τη Χάγη
Εγγραφο εργασίας με νομικές ιδέες που θα μπορούσαν να βοηθήσουν ώστε οι δύο χώρες να κινηθούν συντεταγμένα, συνεργατικά και πιο γρήγορα κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για την υπογραφή ενός συνυποσχετικού για την παραπομπή του ζητήματος της οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ΔΔΧ) κατέθεσε, όπως «Το Βήμα» πληροφορείται, ο Νίκος Δένδιας προς την αλβανική πλευρά κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στα Τίρανα.
Η Αθήνα εμφανίζεται αποφασισμένη να κλείσει και αυτό το μέτωπο μετά την επικαιροποίηση της συμφωνίας οριοθέτησης με την Ιταλία τον περασμένο Ιούνιο και την υπογραφή εκείνης με την Αίγυπτο για μερική οριοθέτηση Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) τον Αύγουστο. Υπενθυμίζεται ότι το συνυποσχετικό αποτελεί διεθνή συμφωνία που απαιτεί κύρωση από το ελληνικό Κοινοβούλιο. Παράλληλα, ανώτατες διπλωματικές πηγές τόνιζαν ότι η προσέγγιση με την Αλβανία είναι κρίσιμη λόγω και των ιδιαίτερων σχέσεων που διατηρεί με την Τουρκία.
Η προσέγγιση με τον Ράμα
Η σκέψη της Αθήνας να προχωρήσουν οι δύο πλευρές προς το ΔΔΧ είχε κοινοποιηθεί, μέσω ασφαλών διπλωματικών διαύλων, προς στενό σύμβουλο του Εντι Ράμα πριν ο αλβανός πρωθυπουργός βρεθεί εντός του θέρους στην Αθήνα, όπου και είχε εκτενείς συνομιλίες με τον Κυριάκο Μητσοτάκη.
Το ελληνικό σκεπτικό ήταν ότι εξαιτίας του «μπλόκου» του αλβανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου οι πιθανότητες αναζωογόνησης της Συμφωνίας του 2009 ήταν απειροελάχιστες, αν όχι μηδαμινές. Αυτό ήταν γνωστό ήδη από το 2014 σε αρμόδιους διπλωματικούς παράγοντες, αλλά η Αθήνα έχασε πολύ χρόνο επί υπουργίας Κοτζιά αναζητώντας, επί ματαίω όπως αποδείχθηκε, μια προσαρμογή εκείνης της Συμφωνίας. Είναι ξεκάθαρο πάντως ότι μια πορεία προς τη Χάγη δεν θα είναι απαραίτητα ευθύγραμμη.
Κατ’ αρχήν, η ελληνική κυβέρνηση θέλει να ολοκληρώσει τις διαδικασίες για την επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης στη Δυτική Ελλάδα. Αυτές οι διαδικασίες έχουν δύο στάδια. Απαιτείται η υπογραφή των Προεδρικών Διαταγμάτων με τα οποία θα καθοριστεί η χάραξη ευθειών γραμμών βάσης, όπου αυτή είναι εφικτή (σε αρκετές περιοχές θα παραμείνει η φυσική ακτογραμμή), με βάση το Αρθρο 7 της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), και θα κλείσουν οι επονομαζόμενοι «νόμιμοι κόλποι» με βάση το Αρθρο 10 της ίδιας Σύμβασης. Στη συνέχεια θα πραγματοποιηθούν με νόμο η επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης και η αντίστοιχη προσαρμογή του εναερίου χώρου. Η υπογραφή των Προεδρικών Διαταγμάτων αναμένεται σύντομα.
Εκλογές σε κλίμα έντασης
Πρέπει επίσης να συνυπολογιστεί η εσωτερική πολιτική κατάσταση στην Αλβανία. Η χώρα οδεύει σε βουλευτικές εκλογές τον προσεχή Απρίλιο σε τεταμένο κλίμα. Η Αθήνα κρίνει ως ενθαρρυντικό το γεγονός ότι πέραν του κ. Ράμα, θετικός στην προοπτική προσφυγής στη Χάγη εμφανίστηκε και ο ηγέτης του Δημοκρατικού Κόμματος Λουζλίμ Μπάσα. Συνομιλητές του Νίκου Δένδια τόνιζαν ότι η υπουργός Εξωτερικών έδωσε πολύ μεγάλη έμφαση στη διασφάλιση διακομματικής αποδοχής των ελληνικών προτάσεων.
Ωστόσο, ο απρόβλεπτος παίκτης στην υπόθεση είναι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Ιλίρ Μέτα που διατηρεί «βεντέτα» με τον Εντι Ράμα, αν και σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες η βασική προτεραιότητα του κ. Μέτα είναι να μην αποτελέσει η οριοθέτηση με την Ελλάδα προεκλογικό ζήτημα.
Δεν πρέπει, τέλος, να υποτιμάται ο ρόλος που ίσως διαδραματίσει στην υπόθεση η Τουρκία για να την «τορπιλίσει».
