Στην ανάλυση των επιπτώσεων της υγειονομικής κρίσης σε σημαντικούς τομείς της οικονομίας, της κοινωνίας, της επιχειρηματικότητας και της δημόσιας διοίκησης αλλά και στα μέτρα που πρέπει να ληφθούν ώστε να εξασφαλιστεί η επιτυχής έξοδος από τα αρνητικά αποτελέσματα της πανδημίας αναφέρεται η μελέτη του Εργαστηρίου Εμπορίου και Επιχειρείν (ELTRUN) του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών με τίτλο: «Επιχειρηματικές Στρατηγικές Αντιμετώπισης της Κρισης της Πανδημίας Covid-19».
Ο διευθυντής του ELTRUN κ. Γεώργιος Δουκίδης και 13 καθηγητές-συνεργάτες ξεδιπλώνουν το κουβάρι των επιπτώσεων της πανδημίας, προσδιορίζουν τη νέα κανονικότητα και προτείνουν λύσεις προς την πολιτεία και τις επιχειρήσεις.
Η μελέτη επικεντρώνεται σε αντιπροσωπευτικούς τομείς που επηρέασε η πανδημία: στη βιομηχανία, στην εφοδιαστική αλυσίδα και στη διακίνηση αγαθών, στη λειτουργία του λιανεμπορίου αλλά και στις αλλαγές της καταναλωτικής συμπεριφοράς, στον ρόλο της δημόσιας διακυβέρνησης και στον αντίκτυπο στην καινοτομία και επιχειρηματικότητα, ειδικά στις νεοφυείς επιχειρήσεις. Παράλληλα, αναλύονται οι προκλήσεις και η σημασία των νέων πρακτικών που αναδείχθηκαν στην προσπάθεια της κοινωνίας και οικονομίας να αντεπεξέλθει σε μια νέα κανονικότητα με απόσταση.
Οι τρεις αυτοί τομείς αφορούν το ηλεκτρονικό εμπόριο, την τηλεργασία για την απρόσκοπτη λειτουργία των οργανισμών και την τηλεκπαίδευση για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση.
Βιομηχανία και ευελιξία
Το κλείσιμο των εργοστασίων και η μερική κατάρρευση των παγκόσμιων δικτύων προμηθειών και διανομής οδήγησαν σε μια ύφεση ή και παύση των δυνατοτήτων παραγωγής και διάθεσης, διάρκειας μηνών. Επιπροσθέτως και επί του σταδιακού ανοίγματος παρατηρούνται ακόμη προβλήματα στην παραγωγή.
Για να επιτευχθεί η έξοδος του κλάδου από την κρίση προτείνονται τα παρακάτω μέτρα:
* Παροχή οικονομικών κινήτρων για την επανέναρξη της βιομηχανίας σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.
* Παροχή οικονομικών κινήτρων για την ενσωμάτωση εξειδικευμένου προσωπικού στη διαδικασία παραγωγής (R&D departments) για την παραγωγή νέων καινοτόμων προϊόντων.
* Tην άμεση ανταπόκριση σε εναλλακτικές παραγωγές που μπορεί να είναι απαραίτητες σε περίοδο κρίσης (π.χ. αλλαγή γραμμής παραγωγής για την παραγωγή υφασμάτινων μασκών στη βιομηχανία του textile).
* Προετοιμασία ή/και ταχύτερη μετάβαση στην εποχή της Βιομηχανίας 4.0. μέσω της τεχνητής νοημοσύνης, των μεγάλων δεδομένων και των Digital Twins.
Eφοδιαστική αλυσίδα και εξαρτήσεις
Η μεταφορά της παραγωγής σε περιοχές χαμηλού κόστους (π.χ. Κίνα) έχει ενισχύσει την εξάρτηση των μεγάλων επιχειρήσεων από τα παγκόσμια δίκτυα εφοδιασμού και η διακοπή της παραγωγής και οι περιορισμοί στις μεταφορές προκάλεσαν ελλείψεις στις προμήθειες. Για παράδειγμα, η Κίνα προμηθεύει 60% των εξαγόμενων προϊόντων παγκοσμίως, ενώ το προϊόν iPhone της Apple χρησιμοποιεί εξαρτήματα από 200 προμηθευτές σε 43 χώρες. Οι αποθήκες και τα κέντρα διανομής ήταν ανέτοιμα για τον απρόβλεπτο ρυθμό εισροών και εκροών προϊόντων. Για να γίνει η εφοδιαστική αλυσίδα βιώσιμη, με γρήγορη ανταπόκριση στις εκάστοτε ανάγκες απαιτούνται:
* Διαχείριση κινδύνου (supply chain risk management) από τις επιχειρήσεις. Η πανδημία ανέδειξε πως οι επιχειρήσεις χρειάζεται να επενδύσουν στην ανάλυση και διαχείριση κινδύνων ώστε να προλαμβάνουν τα αναπάντεχα γεγονότα, όπως οι πανδημίες και οι φυσικές καταστροφές.
* Επανασχεδιασμός των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού και διαφοροποίηση στις πηγές προμηθειών με εναλλακτικούς προμηθευτές.
* Ανασχεδιασμός μεταφορών και διανομής.
* H μεγάλη αύξηση στις e-αγορές που ήλθε και θα μείνει αναδεικνύει πως οι επιχειρήσεις χρειάζεται να βελτιώσουν την απευθείας παράδοση στον καταναλωτή (last-mile distribution) με άλλους τρόπους πέρα από τις υπηρεσίες courier.
* Ανανέωση νομοθετικού πλαισίου για διευκόλυνση επενδύσεων στον κλάδο των logistics, π.χ. δημιουργία νέων αποθηκών ή ίδρυση μεταφορικών εταιρειών.
Αλλάξαν όλα στο λιανεμπόριο
Η πανδημία επιβάλλει την αλλαγή του τρόπου λειτουργίας των καταστημάτων λιανεμπορίου με έμφαση στη διατήρηση κοινωνικής απόστασης, στους κανόνες υγιεινής, στην προστασία της υγείας των υπαλλήλων και πελατών, στην αλλαγή επικοινωνίας με τον πελάτη και τη διατήρηση της ποιότητας των προϊόντων. Απαιτείται λοιπόν ένας ολοκληρωμένος ψηφιακός μετασχηματισμός του λιανεμπορίου που πέρα από το ηλεκτρονικό εμπόριο θα πρέπει να περιλάβει και τα κάτωθι:
α) Ψηφιακό μάρκετινγκ. Το Διαδίκτυο στην Ελλάδα χρησιμοποιείται κυρίως ως κανάλι προώθησης και όχι τόσο πολύ ως κανάλι πώλησης και διανομής.
β)Ηλεκτρονική τιμολόγηση. Για το εμπόριο Β-Β αυτή η πρωτοβουλία θα μειώσει αρκετά τα διαχειριστικά κόστη γιατί μια τυπική λιανεμπορική εταιρεία ανταλλάσσει ετησίως κάποιες χιλιάδες τιμολόγια.
γ) Τα γνωστά συστήματα ERP για τη διαχείριση των πόρων, CRM για τη διαχείριση των σχέσεων με τους πελάτες, WMS για τη διαχείριση της αποθήκης και των διανομών είναι ιδιαίτερα χρήσιμα και δεν νοείται λιανεμπορική εταιρεία χωρίς να έχει επενδύσει σε αυτές τις τεχνολογίες.
Διακυβέρνηση που να προλαμβάνει
Η μελέτη αφορά ένα βασικό ερώτημα που ανέδειξε η κρίση για το πώς οι κυβερνήσεις μπορούν να δομήσουν τη λήψη αποφάσεών τους για να αντιμετωπίσουν προκλήσεις όπως η Covid-19 και να περάσουν από ad hoc λύσεις σε πιο ανθεκτικές και αποτελεσματικές αντιδράσεις στο μέλλον;
Προτάσεις λύσεων
* Οι κυβερνήσεις χρειάζεται να υιοθετήσουν ψηφιακές τεχνολογίες και να συνεργαστούν πιο στενά με τους πολίτες και τις επιχειρήσεις, ιδίως σε ένα πλαίσιο συνεχών δημοσιονομικών περιορισμών.
* Ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων. Οι ψηφιακές δεξιότητες αποτελούν έναν εξαιρετικά σημαντικό παράγοντα, όχι μόνο για την πρόσβαση στην αγορά εργασίας, αλλά και για την αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων και των δυνατοτήτων του ψηφιακού μετασχηματισμού που βρίσκεται σε εξέλιξη.
Στον δείκτη που αφορά το ψηφιακό κενό στην κοινωνία και την ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων η Ελλάδα, μαζί με τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία και την Ιταλία, κατατάσσεται στις τελευταίες θέσεις του πίνακα των 27 κρατών-μελών στον συγκεκριμένο τομέα.
Καινοτομία και επιχειρηματικότητα
H υγειονομική κρίση δοκιμάζει τα υπάρχοντα επιχειρηματικά μοντέλα πολλών εταιρειών και οι επενδυτές έγιναν πολύ επιφυλακτικοί. Οι startups είχαν ήπια μείωση εσόδων από την έναρξη της πανδημίας και οι περισσότερες αναγκάστηκαν να καταφύγουν σε απολύσεις και αντιμετώπισαν καθυστερήσεις στις συμφωνίες με επενδυτές, αλλά συνέχισαν τη δραστηριότητά τους. Οι startups είναι «τυχερές» γιατί έχουν μικρότερες δομές κόστους και είναι πιο ευέλικτες με δυνατότητα προσαρμογής σε νέες συνθήκες. Για τη συνέχεια προτείνεται να εκπονήσουν σχέδια έκτακτης ανάγκης και να επικεντρωθούν στη μείωση των εξόδων, τη συνετή οικονομική διαχείριση και την αναζήτηση θετικών χρηματοροών. Αντίστοιχα, το κράτος μπορεί να δώσει απευθείας δάνεια στις επιχειρήσεις (ειδικά τις νεοφυείς) και να γίνει εγγυητής.
e-εμπόριο και υψηλή ζήτηση
Οι online αγορές, όπως ήταν αναμενόμενο, χτύπησαν κόκκινο λόγω του lockdown. Από το 21% του πληθυσμού που είχε κάνει τουλάχιστον μία διαδικτυακή αγορά το τελευταίο δεκαήμερο το 2019 το ποσοστό ανέβηκε σε 44% την πρώτη εβδομάδα του Απριλίου 2020 και στην ηλεκτρονική υπηρεσία παράδοσης έτοιμου φαγητού από 13% το 2019 σε 25% το 2020. Οι παραγγελίες από ηλεκτρονικό σουπερμάρκετ οκταπλασιάστηκαν. Η έκτακτη κατάσταση εγκλεισμού των πολιτών στο σπίτι αναμένεται να παγιώσει κάποιες συμπεριφορές αφού το 50% των καταναλωτών αναφέρει ότι θα συνεχίσει τις νέες του συνήθειες και όταν ξεπεραστεί η κρίση.
Παρ’ όλα αυτά, καθώς τα περιοριστικά μέτρα εφαρμόστηκαν απότομα, ο κλάδος του ηλεκτρονικού εμπορίου δεν απέδωσε τα αναμενόμενα (τουλάχιστον το πρώτο διάστημα) και παρουσιάστηκαν αρκετά προβλήματα όσον αφορά τους χρόνους παράδοσης και τη διαθεσιμότητα. Για να αντιμετωπιστούν παρόμοιες καταστάσεις θα πρέπει:
* Να επιστρατευτούν η τεχνολογία και τα social media, ώστε η επικοινωνία πελάτη-λιανέμπορου να μπορεί να βελτιωθεί σημαντικά είτε μέσω σύγχρονης είτε μέσω ασύγχρονης επικοινωνίας. Τα sites των καταστημάτων θα μπορούσαν να είχαν ενσωματώσει live chat, ακόμα και με video feedback, όπου το ανθρώπινο δυναμικό των καταστημάτων θα μπορούσε να υποβοηθήσει την πώληση ή την εξυπηρέτηση.
* Επίσης, τα προβλήματα της διεκπεραίωσης παραγγελιών θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν αν εφαρμόζονταν πρακτικές order online – pickup in/outside store (π.χ. πρόσφατη υπηρεσία της Mediamarkt).
* Το πιο σοβαρό πρόβλημα για την ευρύτερη ανάπτυξη του ηλεκτρονικού εμπορίου στη χώρα μας σχετίζεται με το σχετικά μικρό ποσοστό των χρηστών Internet που αγοράζουν online (35%-40% έναντι 70% στην Ευρώπη). Αρα, προτείνεται σωστή ενημέρωση των πελατών για τα πλεονεκτήματα των online αγορών και εξασφάλιση διαφάνειας στις συναλλαγές.
Η τηλεργασία και οι «αρρυθμίες»
Η τηλεργασία εν μέσω πανδημίας υιοθετήθηκε σε ευρεία κλίμακα για όσους εργαζομένους ήταν εφικτή η εκτέλεση των καθηκόντων τους εξ αποστάσεως. Στη μελέτη καταγράφονται τα κύρια προβλήματα που προέκυψαν κατά τη διαδικασία μετάβασης στο νέο καθεστώς τα οποία είναι τα εξής: α.) διασφάλιση παραγωγικότητας, β.) αποτελεσματική διοίκηση, γ.) ισορροπία εργασίας και προσωπικού χρόνου, δ.) βέλτιστη επιλογή και αξιοποίηση τεχνολογικών εργαλείων, ε.) επαναπατρισμός και διαφορετική ζώνη ώρας.
Σύμφωνα με τις παραπάνω προκλήσεις και προβλήματα, παρατίθενται οι παρακάτω προτάσεις:
* Δημιουργία νομικού πλαισίου που αναγνωρίζει την τηλεργασία και επιτρέπει την κατάλληλη αναδιοργάνωση των επιχειρήσεων.
* Παροχή κινήτρων στις επιχειρήσεις από το κράτος ώστε να διευρυνθεί η επιλογή της τηλεργασίας για όσους εργαζομένους το επιθυμούν (η τηλεργασία σημαίνει μειωμένα κόστη μεταφορών, βελτίωση ρύπων κ.ά., οπότε έχει μακροπρόθεσμα δημόσιο όφελος).
• Δημιουργία/Ανανέωση νομοθετικού πλαισίου για προστασία της ιδιωτικότητας των εργαζομένων / πολιτών που εργάζονται εξ αποστάσεως.
• Εντατικοποίηση των δράσεων των κρατικών ρυθμιστικών φορέων της εργασίας ώστε να εξασφαλιστούν όλα τα δικαιώματα των τηλεργαζομένων.
• Εκπαίδευση των εργαζομένων στις τεχνολογίες υποστήριξης τηλεργασίας.
Κατάρτιση και ψηφιακή ετοιμότητα
Η αδυναμία διεξαγωγής μαθημάτων με φυσική παρουσία είχε ως αποτέλεσμα την επιτάχυνση και την αυξανόμενη ανάπτυξη της διεξαγωγής των μαθημάτων ηλεκτρονικά έτσι ώστε να μη διακοπεί η μάθηση σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης και κατάρτισης. Από την άλλη πλευρά, αυτή η επιτάχυνση βρήκε ορισμένους φορείς μη προετοιμασμένους σχετικά, όπως μη εκπαιδευμένο προσωπικό, μη επαρκής εξοπλισμός και εργαλεία, κ.λπ.
Η ανάγκη της επαρκούς «ψηφιακής» ετοιμότητας των εκπαιδευτών / διδασκόντων είναι μια πρόκληση που χρειάζεται να αντιμετωπιστεί με βάση τις τρέχουσες συνθήκες. Παρότι οι γνώσεις και δεξιότητές τους ποικίλουν, σε ορισμένες περιπτώσεις η ανεπαρκής ψηφιακή ετοιμότητα (συμπεριλαμβανομένων των ψηφιακών εκπαιδευτικών στρατηγικών και των απαιτούμενων εκπαιδευτικών τεχνολογιών) έχει άμεσο αντίκτυπο στη διεξαγωγή της διδασκαλίας.
Επίσης, μια σημαντική πρόκληση που εμφανίζεται κατά την κρίσης της πανδημίας σχετίζεται με τη διάθεση εξειδικευμένου εκπαιδευτικού περιεχομένου βασισμένου στις αρχές εκπαιδευτικού σχεδιασμού και το οποίο θα υποστηρίζει την ασύγχρονη μάθηση.
