Αυτή η κρίση αποκάλυψε ότι το οικονομικό και κοινωνικό μας σύστημα δεν ήταν προετοιμασμένο για ένα τεράστιο γεγονός. Και ότι αυτή η πανδημία έχει επιδεινωθεί σε μεγάλο βαθμό, αν δεν έχει προκληθεί, από τους τρόπους ζωής μας και την επίδρασή μας στα οικοσυστήματα. Οπότε έρχεται μια βεβαιότητα η οποία μας ωθεί να αμφισβητήσουμε βαθιά τους τρόπους οργάνωσης, κατανάλωσης και παραγωγής μας.
Οι κοινωνίες μας πρέπει να επαναπροσανατολίσουν την οικονομία τους στους τομείς των οποίων οι παραγωγές είναι απούσες και που θεωρήθηκαν ζωτικοί. Αρχικά, οι τομείς που είναι αναγκαίοι για να κερδηθεί η μάχη ενάντια στην πανδημία. Στη συνέχεια, αυτοί που η πανδημία ανέδειξε την αναγκαιότητα. Στο σύνολο, ο Jacques Attali τους ονομάζει “οικονομία της ζωής”, που πρέπει να προωθηθούν.
Το άρθρο αυτό στηρίζεται στα δύο τελευταία κεφάλαια και τα συμπεράσματα του βιβλίου του Jacques Attali (βλ. Κ. Ζοπουνίδης Στρατηγικές αντιμετώπισης της πανδημίας, Το Βήμα, 9/10/2020).
Από την οικονομία της επιβίωσης στην οικονομία της ζωής
Ο συγγραφέας προτείνει την αναγκαιότητα εφαρμογής ενός παγκόσμιου προγράμματος υγιεινής. Πρέπει να βελτιωθούν οι αγορές χονδρικής, τα δίκτυα διαχείρισης λυμάτων και η ανακύκλωση των προϊόντων υγιεινής, σήμερα είναι συχνά από πλαστικό μιας χρήσης. Μια μελέτη του ΠΟΥ το 2012 έδειξε ότι για κάθε επενδυόμενο ευρώ στην υγιεινή αποδίδει 5 ευρώ (μειώνοντας τον αριθμό των πρόωρων θανάτων, μειώνοντας το κόστος της υγειονομικής περίθαλψης και αυξάνοντας την παραγωγικότητα). Στον τομέα αυτό, πρέπει να έχουμε περισσότερο παγκοσμιοποίηση παρά λιγότερη.
Η οικονομία της ζωής περιλαμβάνει όλες τις επιχειρήσεις που, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, από κοντά ή μακριά, έχουν για αποστολή να επιτρέψουν σε όλους να ζήσουν καλά. Είναι πάρα πολλές: υγεία, πρόληψη, υγιεινή, σπορ, πολιτισμός, αστικές υποδομές, κατοικία, τρόφιμα, γεωργία, προστασία των εδαφών, αλλά επίσης: λειτουργία της δημοκρατίας, ασφάλεια, άμυνα, διαχείριση λυμάτων, ανακύκλωση, διανομή νερού, καθαρή ενέργεια, οικολογία και πρόληψη της βιοποικιλότητας, εκπαίδευση, έρευνα, καινοτομία, ψηφιακή τεχνολογία, εμπόριο, εφοδιαστική, μεταφορές εμπορευμάτων, δημόσιες μεταφορές, πληροφορίες και μέσα δικτύωσης, ασφαλιστικές εταιρείες, αποταμίευση και πίστωση.
Οι κλάδοι της οικονομίας της ζωής
Οι κλάδοι αυτών των επιχειρήσεων συνδέονται με χρήσιμο τρόπο ο ένας με τον άλλο. Η υγεία προϋποθέτει την υγιεινή και τη ψηφιακή τεχνολογία, που είναι χρήσιμη στην εκπαίδευση. Η διατροφή προϋποθέτει τη γεωργία που προϋποθέτει το χωροταξικό σχεδιασμό και τον επανασχεδιασμό του εμπορίου. Τέλος, τίποτα δεν θα είναι βιώσιμο, σε κανένα από τους κλάδους αυτούς, χωρίς την έρευνα, την ασφάλεια και τη δημοκρατία. Η οικονομία της ζωής είναι ικανή καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο να εξασφαλίσει τον αγώνα έναντι της προστασίας του περιβάλλοντος. Σήμερα, οι κλάδοι της οικονομίας της ζωής αντιπροσωπεύουν, ανάλογα με τη χώρα, μεταξύ 40% και 70% του ΑΕΠ και μεταξύ 40% και 70% της απασχόλησης. Αντιπροσωπεύουν περίπου 58% του ΑΕΠ στις ΗΠΑ, 56% στην Ευρωπαϊκή Ένωση και 51% στην Ιαπωνία. Η ανάπτυξη αυτών των κλάδων θα είναι το καλύτερο μέσο, και το πιο γρήγορο, για μια βιώσιμη έξοδο από την ύφεση που αρχίζει.
Επίσης οι κλάδοι όπως αυτοκινητοβιομηχανία, αεροναυτική, εργαλειομηχανές, χημικός, πλαστικά, ενέργεια του άνθρακα, τουρισμός, κ.ά., να μετατραπούν σε κλάδους της οικονομίας της ζωής, διότι δεν θα ξαναβρούν τις προηγούμενες αγορές τους. Και να βρεθεί το εμβόλιο ή να βρεθεί μια αποτελεσματική θεραπεία, χρειάζεται το λιγότερο δύο χρόνια για να επανέλθουν σε ισορροπία.
Η περίπτωση του τουρισμού
Για το συγγραφέα πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα ο τουρισμός. Αντιπροσωπεύει περισσότερο από 330 εκατομμύρια θέσεις εργασίας σε παγκόσμιο επίπεδο και εκτιμάται πάνω από 10% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Για την περίοδο 2015 – 2020, μια θέση απασχόλησης στις τέσσερις ήταν συνδεδεμένη με τον τουρισμό. Ο ευρωπαϊκός τουρισμός αντιπροσωπεύει 51% του παγκόσμιου τουρισμού και 10% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ. Με τα σημερινά δεδομένα, ο τουρισμός πρέπει να αποκτήσει μια συνείδηση οικολογικής εκπαίδευσης. Αρκετές αλυσίδες ξενοδοχείων το κατάλαβαν και ήδη το εφαρμόζουν. Τα κράτη έχουν επίσης συμφέρον από αυτή την εξέλιξη διότι πρόκειται για μια στρατηγική δόμηση των εδαφών τους.
Σκοτεινή πανδημία – Μάχιμη δημοκρατία
Η πανδημία του κορωνοϊού μπορεί να οδηγήσει σε μιας σκοτεινή πανδημία, όπου σε ένα κλίμα του τέλους του κόσμου, οι δικτατορίες θα επιβληθούν, με συνθήματα να αναφέρουν ανοιχτά τη ξενοφοβία, τη δικτατορία. Οι υποστηρικτές τέτοιων καθεστώτων θα αναφέρουν ότι οι δημοκρατίες δεν είναι ικανές να επιλύσουν τις προηγούμενες κρίσεις και ότι το κλείσιμο των συνόρων είναι απαραίτητο. Οι ξένοι, όποιοι και να είναι, είναι μια απειλή, πρέπει η παραγωγή να συγκεντρωθεί στο εσωτερικό της χώρας και να μην στηριζόμαστε σε κανέναν. Η χώρα πρέπει να εξοπλίζεται στρατιωτικά έναντι όλων, στο εσωτερικό και στο εξωτερικό.
Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι μια νέα μορφή δικτατορίας εμφανίζεται που θα ονομάζεται ως δημοκρατία, με λίγο τροποποιημένο ο όνομα της: στα γαλλικά από “dictature” σε “democrature”, ή στα ελληνικά από “δικτατορία” σε “δημοκρατορία”. Ακόμη χειρότερα: μπορεί να εμφανιστεί η επιθυμία να μπει τέλος στο ανθρώπινο είδος το οποίο έχει προκαλέσει υπερβολική βλάβη στη φύση. Μοιάζει με κάποιο ασθενή στο τελικό στάδιο που θα επέλεγε την αυτοκτονία από το να υποφέρει πολύ από το θάνατό του.
Η συνέχιση τέτοιων μη δημοκρατικών πολιτικών οδηγεί κατευθείαν σε μια επανάσταση, της οποίας η μεσαία τάξη θα είναι η κινητήριος δύναμη, πριν καταλήξει και αυτή στην πτώχευση ως βασικό θύμα. Ο συγγραφέας προτείνει λοιπόν τη μάχιμη δημοκρατία από αυτήν της εγκατάλειψης.
Στηρίζεται σε πέντε αρχές:
- πρέπει να είναι αντιπροσωπευτική. Οι εκλεγμένοι εκπρόσωποί της και οι ηγέτες της θα πρέπει να είναι όπως όλε οι κοινωνικές τάξεις της χώρας.
- Πρέπει να προφυλάσσει τη ζωή. Να προσανατολίζεται προς την οικονομία της ζωής.
- Πρέπει να είναι σεμνή. Να δέχεται την άγνοιά της, την κριτική, τις ανταγωνιστικές προτάσεις, τη δημοκρατική συζήτηση.
- Πρέπει να είναι δίκαιη. Κάθε κρίση επιδρά περισσότερο πάνω στους πιο ευαίσθητους. Να υπάρχει κοινωνική δικαιοσύνη, φορολογική δικαιοσύνη. Ειδικά η δημοκρατία δεν θα επιβίωνε αν δεν θα υπήρχε φορολόγηση πιο υψηλή για τα πολύ υψηλά εισοδήματα, μερικά από τα οποία αυξήθηκαν κατά πολύ μέσα στην κρίση της πανδημίας.
- Πρέπει τέλος, να λάβει υπόψη της, με δημοκρατικό τρόπο τα συμφέροντα των μελλοντικών γενιών.
Επειδή αυτές δεν έχουν δικαίωμα ψήφου, πρέπει να εκτιμηθεί με κάποιο τρόπο αν οι παρούσες γενιές λαμβάνουν υπόψη τους το συμφέρον των μελλοντικών γενιών και παίρνουν μέτρα μιας διάρκειας ανάλογης με τον επείγοντα χαρακτήρα των αποφάσεων που πρέπει να ληφθούν.
Συμπερασματικά, «η πανδημία δεν μας περιορίζει σε ένα μέρος, μας περιορίζει διανοητικά. Το να σκεφτούμε για το μετά, είναι να σκεφτούμε τη ζωή και την ανθρώπινη συνθήκη. Είναι να σκεφτούμε τι θέλουμε να κάνουμε πραγματικά τη ζωή μας, που είναι τόσο μικρή, ευαίσθητη, γεμάτο εκπλήξεις και τόσο σπάνια. Είναι να σκεφτούμε τη ζωή των άλλων, αυτή της ανθρωπότητας και των ζωντανών. Να σκεφτόμαστε όχι το φόβο του θανάτου, αλλά την ευχαρίστηση της ζωής. Με ευγνωμοσύνη προς αυτούς που έχουν τη θέληση να δημιουργήσουν ένα κόσμο όπου οι καταστροφές είναι χωρίς αμφιβολία αναπόφευκτες, αλλά καλά προετοιμασμένες που δεν θα έχουμε να ανησυχούμε ούτε πριν ούτε μετά για αυτές. Για εμάς, για τα παιδιά μας, για τα εγγόνια μας…»
Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός
Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών
Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων
Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France
Δρ. Αιμίλιος Γαλαριώτης
Καθηγητής Χρηματοοικονομικής
Assistant Dean for research
EQUIS, AACSB, AMBA, BSIS
Audencia Business School, France
Υπ. Διδάκτορας Μαριάννα Εσκαντάρ
Εργαστήριο Financial Engineering
Πολυτεχνείο Κρήτης
