Κατά πόσο τα επιστημονικά πορίσματα που αφορούν στην υγεία και την ασφάλεια των ανθρώπων φθάνουν στους πολίτες χωρίς παρέμβαση από τις εκάστοτε πολιτικές εξουσίες ή από πανίσχυρα επιχειρηματικά συμφέροντα αποτελεί ένα από τα σοβαρότερα ζητήματα στις σύγχρονες κοινωνίες. Πρόκειται για ένα ζήτημα ευθύνης των επιστημόνων απέναντι στην κοινωνία.
Για παράδειγμα, κατά πόσο η επίδραση της ακτινοβολίας των κινητών τηλεφώνων βλάπτει ή όχι τους ανθρώπους; Κατά πόσο ορισμένες χημικές ουσίες απαραίτητες για τη συντήρηση των τροφίμων βλάπτουν ή όχι την υγεία και ποια είναι τα όρια των ουσιών αυτών τα οποία πρέπει να τηρούνται για να μην είναι βλαπτικές στους ανθρώπους; Κατά πόσο η ρύπανση της ατμόσφαιρας, πάνω από ορισμένα όρια από καυσαέρια ή ακτινοβολία μετά από πυρηνικά ατυχήματα, δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στην ανθρώπινη υγεία;
Σε όλα τα παραπάνω παραδείγματα και σε πολλά άλλα, η ευθύνη της αντικειμενικής ενημέρωσης είναι τεράστια για την επιστημονική κοινότητα. Από τη δύναμη και την επιρροή που έχει η πολιτική εξουσία ή/και τα επιχειρηματικά συμφέροντα πάνω στην επιστημονική κοινότητα και στα μέσα ενημέρωσης εξαρτάται κατά πόσο η επιστημονική αλήθεια θα φθάσει χωρίς περιορισμούς ή όχι στην κοινωνία.
Προφανώς, ο στόχος της πολιτικής εξουσίας είναι να παρουσιάσει ορισμένα επιστημονικά πορίσματα με «συγκεκαλυμμένο» τρόπο προκειμένου να εξασφαλίσει την ομαλή λειτουργία της οικονομίας και της κοινωνίας. Παρομοίως, ορισμένα επιχειρηματικά συμφέροντα μπορεί να βλάπτονται από την αντικειμενική επιστημονική πληροφόρηση και συνεπώς να προσπαθούν να την ελέγξουν προς όφελός τους.
Βεβαίως, όσο περισσότερο λειτουργεί η πλουραλιστική πληροφόρηση και όσο πιο δημοκρατική είναι η διακυβέρνηση τόσο λιγότερο επιτυγχάνεται ο έλεγχος που μπορεί να ασκεί η πολιτική εξουσία και τα επιχειρηματικά συμφέροντα. Ετσι, χώρες που έχουν αυταρχικά καθεστώτα που διαπλέκονται και με επιχειρηματικά συμφέροντα και μέσα ενημέρωσης μπορούν ευκολότερα να ελέγξουν την αντικειμενική επιστημονική πληροφόρηση με διάφορους τρόπους.
Από την άλλη πλευρά, η υπερβολικά πλουραλιστική πληροφόρηση, ειδικά μέσω του διαδικτύου, μπορεί να οδηγήσει όχι στην απόκρυψη της αντικειμενικής επιστημονικής πληροφορίας, αλλά στη συσκότισή της με αστήρικτες ψευτοεπιστημονικές πληροφορίες, που συχνά προκαλούν μέχρι και πανικό στην κοινωνία. Ετσι, συχνά σε πολύ σημαντικά ζητήματα που αφορούν στην υγεία και την ασφάλεια των ανθρώπων η αντικειμενική επιστημονική πληροφόρηση της κοινωνίας κινδυνεύει εξίσου, τόσο από τα αυταρχικά καθεστώτα και τα ανεξέλεγκτα επιχειρηματικά συμφέροντα όσο και από την υπερβολική ελευθερία της πληροφόρησης που οδηγεί σε παραπληροφόρηση και σύγχυση.
Σε περιόδους όπως η σημερινή, η αντικειμενική επιστημονική πληροφόρηση για τον COVID-19 και τις συνέπειές του στην υγεία των ανθρώπων έχει τεράστια σημασία. Ετσι, η ευθύνη της επιστημονικής κοινότητας, της πολιτικής εξουσίας, των επιχειρηματικών συμφερόντων και των μέσων ενημέρωσης για αντικειμενική επιστημονική πληροφόρηση της κοινωνίας γίνεται εξαιρετικά κρίσιμη.
Δυστυχώς σε χώρες με αυταρχικά πολιτικά συστήματα και ισχυρά διαπλεκόμενα οικονομικά συμφέροντα η αντικειμενική επιστημονική πληροφόρηση της κοινωνίας για τις συνέπειες του κορωνοϊού ήταν και είναι ελλιπής. Αντίθετα, σε χώρες με πλουραλιστικά δημοκρατικά πολιτικά συστήματα, αλλά «ανεξέλεγκτα» μέσα ενημέρωσης, η αντικειμενική επιστημονική πληροφόρηση ήταν και είναι μάλλον συγκεχυμένη. Υπάρχουν ακόμη και περιπτώσεις λαϊκιστών ηγετών που για ιδιοτελείς προσωπικούς πολιτικούς λόγους διαστρέφουν την επιστημονική αλήθεια. Σε όλες τις περιπτώσεις το αποτέλεσμα είναι εξίσου βλαπτικό για την υγεία των πολιτών. Στη χώρα μας, τόσο η κυβέρνηση όσο και η επιστημονική κοινότητα και τα μέσα ενημέρωσης, με μερικές μόνο εξαιρέσεις, φαίνεται μέχρι στιγμής να συμπεριφέρθηκαν με σοβαρότητα και υπευθυνότητα, πράγμα που αποτυπώνεται στην καλύτερη διαχείριση του προβλήματος της πανδημίας σε σχέση με πολλές άλλες χώρες.
Ο κ. Ναπολέων Μαραβέγιας είναι καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, πρώην υπουργός
