Το… μυστήριο της Αττικής, καθώς ο SARS-CoV-2 επιδεικνύει ισχυρή ανοσία στα «σφιχτά» μέτρα που έχουν επιβληθεί στους κατοίκους της, προβληματίζει τους ειδικούς. Και παραδέχονται ότι οι δρόμοι, οι πλατείες, οι ουρές στα καταστήματα και στα μέσα μαζικής μεταφοράς, αλλά και οι ευάλωτες κοινωνικά ομάδες που ζουν στο κέντρο της πόλης, συνθέτουν το πλέον εύφορο έδαφος για να συνεχίσει τη δυναμική του πορεία.

Αντίστοιχα, η πυκνότητα του πληθυσμού, σε συνδυασμό με τη ψυχολογική κόπωση, που μεταδίδεται με εξίσου ταχύτατους ρυθμούς, λειτουργεί όπως το λίπασμα που θρέφει τον πανδημικό ιό.

Η Αθήνα «σκοτώνει» τους κατοίκους της

Οι αριθμοί περιγράφουν λεπτομερώς τα τρωτά σημεία της Αττικής εν μέσω πανδημίας. Η μεγαλύτερη περιφερειακή ενότητα της Ελλάδας έχει έκταση 3.808 χλμ. και συνεπώς καλύπτει μόλις το 2,9% της συνολικής έκτασης της χώρας. Ομως σε αυτόν τον περιορισμένο χώρο «στριμώχνονται» 3,7 εκατομμύρια άνθρωποι ή αλλιώς το 35,4% του μόνιμου πληθυσμού.

Ο μέσος όρος της ηλικίας των κατοίκων της πρωτεύουσας είναι τα 41,3 έτη, εν τούτοις ο δείκτης γήρανσης είναι ανησυχητικός (125.0) με το ποσοστό των ηλικιωμένων (65 ετών και άνω) στο σύνολο του πληθυσμού να αγγίζει το 17,4%. Σημειώνεται δε ότι στον κεντρικό τομέα Αθηνών το αντίστοιχο ποσοστό σκαρφαλώνει στο 18,7%, ενόσω χρόνο με το χρόνο καταγράφονται σταθερά ταχύτατες τάσεις γήρανσης.
Μοιραία, οι ανάγκες της μεγαλούπολης της χώρας εξυπηρετούνται από ένα δαιδαλώδες δίκτυο μεταφορών, που εκτελεί καθημερινά 1,6 εκατομμύρια μετακινήσεις. Υπολογίζεται ότι από αυτές οι 700.000 πραγματοποιούνται από τα μέσα σταθερής συγκοινωνίας και οι υπόλοιπες 900.000 από λεωφορεία και τρόλεϊ.

Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στους δρόμους της Αττικής κυκλοφορούν 1.150 οχήματα – αριθμός που εν μέσω πανδημίας κρίνεται ανεπαρκής για την τήρηση των απαραίτητων αποστάσεων, αναγκάζοντας την κυβέρνηση να αναπτύξει ένα σχέδιο ενίσχυσης έτσι ώστε διαδοχικά και έως το τέλος του έτους οι πολίτες να εξυπηρετούνται από 1.600 οχήματα. Αντίστοιχα, μάχη με τον χρόνο δίνεται για την αναβάθμιση του τραμ και του μετρό, ενόσω τα κρούσματα καλπάζουν.

«Περιγράφοντας κανείς την Αττική, θα μπορούσε να πει ότι είναι σαν να έχουμε μια χώρα που έχει συγκεντρωθεί σε μία περιφέρεια. Χαρακτηρίζεται δε από περιοχές με μεγάλη πυκνότητα πληθυσμού, όπου συνυπάρχει και μεγάλο ποσοστό ευάλωτων κοινωνικά ομάδων. Και εκεί η τήρηση των μέτρων δεν είναι εύκολη» παρατηρεί μιλώντας στο «Βήμα» ο αναπληρωτής καθηγητής Επιδημιολογίας – Προληπτικής Ιατρικής του ΕΚΠΑ και μέλος της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων του υπουργείου Υγείας Δημήτρης Παρασκευής.

Και συνεχίζει: «Παρότι η κατάσταση δεν είναι συγκρίσιμη με αυτό που παρατηρήθηκε το 2011, όταν καταγράφτηκε επιδημική έκρηξη του ιού HIV σε χρήστες ενδοφλέβιων ουσιών, συνηγορεί ότι στην Αττική επικρατούν συνθήκες που μπορούν να ευνοήσουν τη μετάδοση μολυσματικών νόσων ειδικότερα σε ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού – όπως είναι, για παράδειγμα, οι χρήστες και οι άστεγοι».

Η ασύμμετρη απειλή του ιού

Οι ημερήσιες εκθέσεις του ΕΟΔΥ για την εξέλιξη της επιδημίας στη χώρα μας εντείνουν από τον Σεπτέμβριο και έπειτα την αγωνία των κατοίκων της πρωτεύουσας, επιβεβαιώνοντας την προειδοποίηση της επιστημονικής κοινότητας ότι τα αστικά κέντρα αποτελούν εκκολαπτήρια για τον νέο ιό.

Αναλυτικότερα, τις 30 ημέρες του Σεπτεμβρίου καταγράφτηκαν 8.158 επιβεβαιωμένα κρούσματα, εκ των οποίων τα 4.221 (δηλαδή το 51%) στην Αττική. Αντίστοιχα, τις πρώτες εννέα ημέρες του Οκτωβρίου στη λίστα της χώρας προστέθηκαν επιπλέον 3.297 νέες λοιμώξεις, με τις 1.653 να εντοπίζονται στην πρωτεύουσα.

Για τους επιδημιολόγους, όμως, τα δεδομένα αυτά δεν αποτελούν έκπληξη: «Μια παράμετρος που καθορίζει τη μολυσματικότητα είναι ο μέσος αριθμός των επαφών. Στα αστικά κέντρα είναι μεγαλύτερος» εξηγεί ο καθηγητής.

Αντλώντας εικόνες από την καθημερινότητά μας, γίνεται αμέσως σαφές ότι στα αστικά κέντρα υπάρχουν περισσότερες περιστάσεις συγχρωτισμού στα καταστήματα, στη βόλτα, στις πλατείες, στη διασκέδαση, στα πάρτι που διοργανώνονται σε σπίτια, ενώ στο σύνθετο αυτό κοινωνικό σταυροδρόμι θα πρέπει να συνυπολογιστεί ότι η Αθήνα είναι ένα χωνευτήρι πολιτισμών και εθνικοτήτων.

Στο μωσαϊκό αυτό, δε, πρέπει να προστεθεί και μία ακόμη ασύμμετρη απειλή του πανδημικού ιού, δεδομένου ότι μετατρέπει τουλάχιστον το 80% (όπως προκύπτει από νέα μελέτη στη Βρετανία) των ξενιστών του σε σιωπηρούς μεταδότες, χωρίς να συνεκτιμάται ακόμη το ισχυρό του όπλο, που δεν είναι άλλο από τους υπερμεταδότες.

Πότε θα χτυπήσει κόκκινος συναγερμός

Παρ’ όλα αυτά, και σύμφωνα με το μέλος της Επιτροπής, στις «κόκκινες» ζώνες που ευνοούν τη μετάδοση το πυκνό δίκτυο των μέσων μαζικής μεταφοράς δεν φαίνεται να παίζει καθοριστικό ρόλο στην πορεία της επιδημίας, «καθώς στην περίπτωση αυτή η διασπορά θα ήταν ομοιόμορφη σχεδόν σε όλη την Αττική».

Αντιθέτως, και σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία που επεξεργάζονται τα μέλη της Επιτροπής, συγκεκριμένες περιοχές της Αττικής (όπως είναι, για παράδειγμα, ο Δήμος Αθηναίων, η Κυψέλη, οι Αχαρνές, το Ιλιον αλλά και ο Δήμος Πειραιά) είναι σαφώς πιο επιβαρυμένες.
«Συνεπώς, και δεδομένης της υψηλότερης μολυσματικότητας, χρειάζεται να εφαρμοστούν περισσότερα και αποτελεσματικότερα μέτρα, εκτός από τα οριζόντια, για να μειωθούν οι μεταδόσεις, σε σχέση με την περιφέρεια. Προς αυτή την κατεύθυνση γίνονται στοχευμένοι έλεγχοι, ενώ η προσπάθεια απομόνωσης θετικών κρουσμάτων που ανήκουν σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες και τα σχέδια ενημέρωσης των ειδικών πληθυσμών αναμένεται να παίξουν σημαντικό ρόλο» εξηγεί ο κ. Παρασκευής.

Με πόσα ημερήσια κρούσματα θα σημάνει «κόκκινος συναγερμός» είναι το κρίσιμο ερώτημα που απασχολεί τους Αθηναίους, αναζητώντας σε μια ρευστή περίοδο βάσιμες απαντήσεις. Ομως, στα κέντρα αποφάσεων η οπτική γωνία είναι διαφορετική, όχι κατ’ επιλογή αλλά κατ’ ανάγκη.

«Ο πλέον καθοριστικός δείκτης είναι πόσο αντέχει το σύστημα Υγείας. Ο κρίσιμος δηλαδή παράγοντας είναι εάν η πολιτεία είναι σε θέση να διαχειριστεί την πανδημία. Υπό το πρίσμα αυτό, εάν ο αριθμός των κλινών στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας ήταν δεκαπλάσιος, ο αριθμός ημερήσιων κρουσμάτων δεν θα ήταν το ίδιο ανησυχητικός» καταλήγει ο κ. Παρασκευής.

«Καμπανάκι» στις 100 κλίνες ΜΕΘ

Σε αυτές τις συνθήκες αρρύθμιστης ισορροπίας, τα τελευταία 24ωρα επικρατεί μια συγκρατημένη (δεδομένου ότι οι αιφνιδιασμοί είναι ακόμη ένα χαρακτηριστικό του απρόβλεπτου SARS-CoV-2) αισιοδοξία για την επιπέδωση των κρουσμάτων (έστω σε υψηλό επίπεδο) στην Αττική. Παρ’ όλα αυτά, σημείο προβληματισμού αποτελούν τα σημάδια πίεσης των νοσοκομείων ακόμη και σε συνθήκες μη εκθετικής αύξησης. Είναι ενδεικτικό ότι οι διασωληνώσεις ασθενών με λοίμωξη COVID-19 ξεπέρασαν τα επίπεδα Απριλίου, όταν είχε καταγραφεί το αρνητικό ρεκόρ των 93 ασθενών που χρειάζονταν μηχανική υποστήριξη αναπνοής. Την περασμένη Παρασκευή ο αντίστοιχος αριθμός είχε σκαρφαλώσει στους 98 στο σύνολο της χώρας.

Για τον λόγο αυτόν στην Αττική άμεσα προστίθενται ακόμη 50 κλίνες ΜΕΘ που αναμένεται να εγκαινιάσει το επόμενο διάστημα ο Πρωθυπουργός, προσφέροντας μια σημαντική «ανάσα».

«Υπάρχουν ελεύθερες κλίνες, ενώ στη διάθεσή μας θα προστεθούν σύντομα δεκάδες ακόμη, γεγονός που θα λειτουργήσει αποσυμπιεστικά» εξηγεί στο «Βήμα» η καθηγήτρια Πνευμονολογίας στο ΕΚΠΑ, πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Εντατικής Θεραπείας και μέλος της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων Αναστασία Κοτανίδου. Η ίδια διευκρινίζει ότι «όταν ξεπεραστεί το όριο των 100 κατειλημμένων κλινών ΜΕΘ – COVID, τότε η κατάσταση θα είναι κρίσιμη».

Αυξητική τάση στην περιφέρεια

Νέο μέτωπο όμως … απλώνεται και στην περιφέρεια, καθώς τις τελευταίες ημέρες καταγράφεται ήπια αυξητική τάση στην υπόλοιπη χώρα. Οι διάσπαρτες αυτές εστίες ή αναζωπυρώσεις στον ελλαδικό χάρτη ανοίγουν συνεπακόλουθα νέο κύκλο ανησυχίας.

«Με βάση την εμπειρία μας όλο το καλοκαίρι, είμαστε πιο επιφυλακτικοί και είμαστε και πιο αυστηροί σε περιοχές με μικρότερες αντοχές και δυνατότητες του συστήματος Υγείας, πάντα συγκριτικά με την Αθήνα, και είναι τελείως διαφορετικά τα δεδομένα στην κάθε περιοχή» είχε επισημάνει πρόσφατα ο υφυπουργός Πολιτικής Προστασίας Νίκος Χαρδαλιάς, εξηγώντας ότι στόχος είναι η «στεγανοποίηση» των διάσπαρτων επιδημιολογικών κύκλων, που, όπως έχει φανεί, λειτουργεί πιο αποτελεσματικά σε σύγκριση με την Αττική.

Σε κάθε περίπτωση είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι μεταξύ άλλων και έως την περασμένη Παρασκευή, τα ενεργά κρούσματα στην Πέλλα ανέρχονταν σε 205, στα Ιωάννινα σε 136 και στην Κοζάνη σε 130. Και καθώς η κακοκαιρία που χαρακτηρίζει τους χειμερινούς μήνες είναι προ των πυλών, αγωνία προκαλούν ακόμη και οι ήπιες μεταδόσεις στα νησιά – όπως συμβαίνει στη Κύθνο –, καθώς οι αεροδιακομιδές θα είναι μονόδρομος.

Βαθύ πορτοκαλί για 16 περιφέρειες

Με βαθύ πορτοκαλί έχουν χρωματιστεί η Αττική, ο Πειραιάς αλλά και ακόμη 15 περιφερειακές ενότητες της χώρας (μεταξύ των οποίων τα Τρίκαλα, τα Ιωάννινα, η Αχαΐα, η Σάμος, η Θήρα και το Ηράκλειο Κρήτης) στον Χάρτη Υγειονομικής Ασφάλειας και Προστασίας από τη λοίμωξη COVID-19, γεγονός που ενεργοποιεί συναγερμό εν όψει του επερχόμενου χειμώνα, σε συνδυασμό με τις γεωγραφικές ανισότητες στις υπηρεσίας Υγείας.

Προς το παρόν τα μέτρα που ισχύουν στις επιβαρυμένες περιοχές – με το πορτοκαλί χρώμα ή αλλιώς στο επίπεδο 3 «αυξημένης επιτήρησης»

– είναι η υποχρεωτική μάσκα στους εσωτερικούς χώρους, ενώ κρίνεται απαραίτητη και στους εξωτερικούς όταν υπάρχει συγχρωτισμός. Επιπρόσθετα, ισχύουν οι ήδη γνωστοί περιορισμοί για εστιατόρια, κινηματογράφους, θέατρα, κέντρα διασκέδασης κ.ο.κ. που εφαρμόζονται και σήμερα σε πολλές περιοχές της χώρας. Στην περίπτωση όμως που μία ή και περισσότερες περιφερειακές ενότητες «κοκκινίσουν», τότε, και με βάση τα μέτρα που προβλέπονται, το «shutdown» σχεδόν στο σύνολο της κοινωνικής ζωής, του αθλητισμού και της εκπαίδευσης είναι δεδομένο. Τα εστιατόρια θα κλείσουν εκ νέου (εκτός από τις υπηρεσίες delivery), όπως και οι πολιτιστικοί χώροι, τα γυμναστήρια και οι παιδότοποι.

Επιπρόσθετα, τα σχολεία θα υιοθετήσουν το μοντέλο του περασμένου Μαΐου, με ενδεχόμενη λειτουργία εκ περιτροπής ή τηλεκπαίδευση, και τα χειρουργεία στα νοσοκομεία θα μειωθούν κατά 60% (εξαιρουμένων των επειγόντων και των ογκολογικών περιστατικών).

Σύμφωνα με τον υφυπουργό Πολιτικής Προστασίας Νίκο Χαρδαλιά, η Αττική παραμένει ακόμη μακριά από το επίπεδο «4» με βάση τα επιδημιολογικά δεδομένα, ενώ διευκρίνισε ότι «η εφαρμογή των μέτρων θα πραγματοποιείται σε επίπεδο περιφερειακής ενότητας, εκτός αν προκύψουν έκτακτες περιστάσεις που να δικαιολογούν εξαιρέσεις εντός της περιφερειακής ενότητας, σύμφωνα με τα πρωτόκολλα του υπουργείου Υγείας και της Πολιτικής Προστασίας».

Σημειώνεται ότι ο χάρτης θα επικαιροποιείται ανά 14 ημέρες με βάση τις εισηγήσεις ειδικής επιτροπής λοιμωξιολόγων του υπουργείου Υγείας ή και συχνότερα, όταν αυτό επιβάλλεται από τους υγειονομικούς και επιδημιολογικούς δείκτες. Ο προσδιορισμός των μέτρων και κανόνων υπόκειται σε τροποποιήσεις με βάση νεότερα επιστημονικά και ερευνητικά δεδομένα.

Η ενημέρωση για τα προληπτικά μέτρα σε κάθε περιοχή της χώρας μπορεί να γίνεται με τρεις τρόπους: α) με την εισαγωγή ταχυδρομικού κωδικού στο σχετικό πεδίο, β) επιλέγοντας την περιφερειακή ενότητα από το οικείο μενού ή γ) κάνοντας «κλικ» στην περιοχή ενδιαφέροντος πάνω στον χάρτη.