Το άρθρο αυτό στηρίζεται στο πρόσφατο βιβλίο του Γάλλου συγγραφέα Jacques Attali. Ο  Attali είναι Γάλλος οικονομολόγος, θεωρητικός των κοινωνικών επιστημών, πολιτικός σύμβουλος του Προέδρου Francois Mitterrand από το 1981 έως το 1991 και ήταν ο πρώτος επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης την περίοδο 1991-1993.

Το βιβλίο αυτό με τον αισιόδοξο τίτλο, “L’ Economie de la Vie: Se preparer a ce qui vient”  μετά από μια παγκόσμια έρευνα κοντά στις καλύτερες πηγές, συχνά εμπιστευτικές, ανακάλυψε αρκετά πράγματα για τις αιτίες και τις συνέπειες αυτής της πανδημίας.

Μερικοί ηγέτες, κάνοντας ειλικρινά λάθη ή λέγοντας ψέματα στο λαό τους, μιμούμενοι την Κίνα, οδήγησαν σε πρόωρο θάνατο χιλιάδες άτομα και κόστισαν στην παγκόσμια οικονομία αρκετά τρισεκατομμύρια. Ακολουθώντας την άλλη πορεία στο χρόνο, αυτή της Νότιας Κορέας, θα κόστιζε πολύ λιγότερα χρήματα, θα έσωζε χιλιάδες ζωές και θα προστάτευε εκατοντάδες εκατομμύρια εργαζομένους.

Ο στόχος αυτού του ενδιαφέροντος βιβλίου είναι να αντλήσουμε μαθήματα από αυτή την πανδημία, και να προετοιμαστούμε για αυτό που έρχεται: μια κρίση οικονομική, φιλοσοφική, ιδεολογική, σχεδόν αδιανόητη. Πιο σοβαρή σε κάθε περίπτωση από οποιαδήποτε άλλη εδώ και δύο αιώνες.

Το βιβλίο αποτελείται από επτά κεφάλαια και συμπεράσματα. Στο άρθρο αυτό θα ασχοληθούμε με τα δύο πρώτα κεφάλαια που δείχνουν το ξεκίνημα του ιού από την Κίνα και τη μετάδοσή του σε όλο τον κόσμο.

Μια σύνθεση και μια προοπτική

Ο συγγραφέας αρχίζει με μια σειρά από ερωτήσεις. Είναι πολύ νωρίς για να γράψουμε για γεγονότα που εξακολουθούν να είναι τόσο αβέβαια; Είναι λογικό να μιλάμε για μια ασθένεια για την οποία ανακαλύπτουμε νέες διαστάσεις κάθε μέρα; Πώς να προετοιμαστούμε για αυτό που θα έρθει; Να καταλάβουμε για τα λάθη που έγιναν στην Κίνα, την Ευρώπη και αλλού; Μπορούμε ήδη να αντλήσουμε διδάγματα από μια κρίση που μόλις ξεκίνησε; Ωστόσο ιδού αυτό το βιβλίο. Αυτό αποτελεί μια σύνθεση και μια προοπτική. Διότι ο συγγραφέας πιστεύει ότι στο μέσον αυτής της μάχης μια σύνθεση είναι χρήσιμη. Μια σύνθεση που ξεπερνά τις προκλήσεις της έκτακτης ανάγκης. Προσπαθώντας να απομακρυνθούμε από τα ψέματα και τις προσεγγίσεις με τις οποίες είμαστε πολύ συχνά πλημμυρισμένοι, στοχεύει να δείξουμε, με τρόπο πολύ πειστικό, τί θα μπορούσε να γίνει καλύτερα. Επίσης μια προοπτική, προκειμένου να ρίξει φως στο τί μένει να γίνει για να προετοιμαστούμε  για το επόμενο. Στην προσπάθεια αυτή, ο συγγραφέας χρησιμοποίησε τις πιο σταθερές, καθιερωμένες γνώσεις από όλο τον κόσμο. Σε ένα σύνολο 20 χωρών, ρώτησε γιατρούς, επιδημιολόγους, ιστορικούς, οικονομολόγους, κοινωνιολόγους, φιλοσόφους, μυθιστοριογράφους, βιομηχάνους, ερευνητές, συνδικαλιστές, υπεύθυνους ΜΚΟ, κυβερνητικούς, συγγραφείς, δημοσιογράφους.

Μια πανδημία όπως καμιά άλλη

Όλα τα χρόνια, η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει το φόβο, την ασθένεια, τον πόνο, το θάνατο. Και είναι πράγματι μέσω της σχέσης του με το θάνατο που ο πολιτισμός ορίζεται πάντα: ανάλογα με το νόημα που του δίνει ή δεν του βρίσκει, μπορεί να ανθίσει ή να εξαφανιστεί. Αρχικά, ο Jacques Attali περιγράφει τις επιδημίες 5000 π.χ., όταν στη Μεσοποταμία, Ινδία, Κίνα, οι άνθρωποι συγκεντρώνονται σε πολύ μεγάλο αριθμό. Δημιουργείται μια ιδέα ότι η επιδημία στέλνεται από τους θεούς για να τιμωρήσουν τους ανθρώπους για τα λάθη τους. Περίπου το 600 π.χ., πολλά κείμενα μαρτυρούν την παρουσία της λέπρας στην Κίνα, Ινδία και Αίγυπτο. Μάθημα που πρέπει να θυμόμαστε: μια επιδημία θέτει υπό αμφισβήτιση ελευθερίες και μπορεί να καταστρέψει ένα πολιτικό καθεστώς που θέλει να είναι δημοκρατικό.

Από το 1492, η Ευρώπη εξάγει με τη σειρά της ασθένειες προς την Αμερική: ευλογιά, λέπρα, ιλαρά, φυματίωση, ελονοσία. Σε μισό αιώνα, στο νησί Hispaniola, ο λαός του Taino από 60000 άτομα γίνεται λιγότερο από 500. Λίγο αργότερα στο Mexico, ο πληθυσμός των Αζτέκων καταρρέει από 25 εκατομμύρια σε 2 εκατομμύρια. Από το 1700 και μετά η καταπολέμηση των επιδημιών είναι τώρα υπόθεση των εθνικών κρατών. Κατά τη διάρκεια αυτού του αιώνα, η ευλογιά αφαιρεί τη ζωή 400000 Ευρωπαίων κάθε χρόνο. Το 1968, ο όρος «κορωνοϊός» χρησιμοποιείται για πρώτη φορά στο περιοδικό Nature. Από τον Ιούνιο του 1981 έχουμε το ξεκίνημα διάφορων πανδημιών, AIDS, Ebola, SARS-COV, MERS-COV, H1N1. Από το 2017, όλα δείχνουν ότι μια νέα μεγάλη επιδημία πλησιάζει.

Δύο διαφορετικές στρατηγικές

Σε όλη την ιστορία, φαίνεται ότι οι επιδημίες ακολουθούν κάποιες σταθερές: αρχίζουν σχεδόν όλες από την Ασία, κυρίως από την Κίνα και στη συνέχεια αναστατώνουν τα κράτη της Ευρώπης, της Αμερικής και της Αφρικής με συνέπειες πολιτιστικές, κοινωνικές, πολιτικές, γεωπολιτικές, συχνά πολύ μεγάλες. Γενικά, οι πλούσιοι τα καταφέρνουν προφανώς πολύ καλύτερα από τους φτωχούς. Αλλά εάν οι δυνατοί δεν μπορούν να απαντήσουν αποτελεσματικά, μια πανδημία μπορεί να δώσει τη χαριστική βολή στις ελίτ, συχνά στα πολιτικά συστήματα που είναι ήδη εύθραυστα. Για χιλιετίες, στους περισσότερους πολιτισμούς, σε διάφορες μορφές θρησκείας, η ανθρώπινη ζωή (με εξαίρεση αυτή των πλουσίων) δεν μετράει πολύ: είναι σύντομη, χωρίς πραγματική αξία ούτε πολιτική, ούτε ιδεολογική ούτε οικονομική. Πρέπει να εργασθείς σκληρά για να έχεις να ζήσεις, ακόμη και με τον κίνδυνο να αποβιώσεις.

Στρατηγική της Κίνας: το ψέμα στον εαυτό σου

Ο συγγραφέας αναφέρεται στην επιδημία που ξεκίνησε στο τέλος του 2019 από την Κίνα (17 Νοεμβρίου 2019, Wuhan), με μια καραντίνα πιθανή αλλά όχι αναγκαία, σε περισσότερο από το μισό της ανθρωπότητας. Βάζει την παγκόσμια οικονομία σε σχεδόν αδιέξοδο, προκαλώντας τη χειρότερη οικονομική, κοινωνική και σύντομα πολιτική κρίση των τελευταίων τριών αιώνων. Από τον SARS του 2003, γνωρίζουμε, στην Κίνα και στα διάφορα εργαστήρια του κόσμου, ότι θα εμφανιστεί ένας νέος ιός. Σε πολλά εργαστήρια, γίνονται προετοιμασίες για την αποκρυπτογράφηση ενός τέτοιου ιού, μερικές φορές για στρατιωτικούς σκοπούς. Ωστόσο στην Κίνα, στο υψηλότερο επίπεδο, δεν προβλέπουν την επιστροφή μιας τέτοιας επιδημίας. Το κακό λοιπόν ήθελε να είναι σε μια δικτατορία, την Κίνα, όπου όλα ξεκινούν.

Η πρώτη αντίδραση των κινεζικών αρχών, από τις 17/11/2019, είναι τραγική και χαρακτηριστική μιας μη δημοκρατικής χώρας. Τίποτα δεν δηλώνεται δημοσίως, καμιά προειδοποίηση δεν δίνεται σε κανένα, ούτε για τη φύση του ιού, ούτε για την πηγή της μόλυνσης. Ούτε σχετικά με το τί πρέπει να γίνει για να προστατευτούμε από αυτό. Ακόμη χειρότερα: φυλακίζουν τους γιατρούς που μιλούν για τον ιό. Ακόμη και το Δεκέμβριο, κόσμος εισέρχεται και εξέρχεται ελεύθερα από την πόλη της Wuhan. Με τραίνο και αεροπλάνο. Σύμφωνα με αξιόπιστες πηγές, 104 κρούσματα με 15 θανάτους το Δεκέμβριο. Όταν απλοί πολίτες στην πόλη αρχίζουν να μιλούν για αυτό, το κομμουνιστικό κόμμα κάνει τα πάντα για να τους σιγήσει. Η συνέχεια είναι γνωστή με τα κρούσματα που δημιουργήθηκαν σε άλλες χώρες (πρώτο κρούσμα εκτός Κίνας στην Ταϊλάνδη από ένα τουρίστα που γύρισε από το Wuhan) και ηπείρους (USA, στο Seattle, κάτοικος που γύρισε από Wuhan, στις 21 Ιανουαρίου 2020).

Η στρατηγική της Νότιας Κορέας

23 Ιανουαρίου, δύο μήνες μετά την έναρξη της επιδημίας και σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, η μπάρα των 1000 κρουσμάτων ξεπεράστηκε και στην πραγματικότητα, κάθε μέρα παρουσιάζονται 2500 νέοι ασθενείς. Οι κινεζικές αρχές καταλαβαίνουν ότι είναι πολύ αργά και η πρώτη συνέπεια είναι ότι δεν υπάρχουν αρκετές μάσκες και τεστ. Είναι ήδη πολύ αργά για να κάνουν οτιδήποτε πέρα από ένα βάναυσο περιορισμό (καραντίνα). Πανικός στο Πεκίνο, ολικό lockdown.

Στις 17 Δεκεμβρίου 2019, στη Ν. Κορέα, όπου κανένα κρούσμα δεν υπήρχε, η ομάδα εργασίας που δημιουργήθηκε από τον Απρίλιο του 2018, Korea Centers for Disease Control and Prevention (KCDC), εργάζεται σε ένα φανταστικό σενάριο όπου μια οικογένεια γυρίζει από την Κίνα έχοντας μολυνθεί από μια ασθένεια. Συζητούν τις διαγνωστικές μεθόδους, τις περιμέτρους των ατόμων που κινδυνεύουν να απομονώσουν, τις μεθόδους ανίχνευσης των διαδρομών των μολυσμένων ατόμων. Στις 12 Ιανουαρίου, οι Κορεάτες ξεκινούν μαζική κατασκευή μασκών και τεστ, ενώ κανένα κρούσμα δεν παρατηρείται ακόμη στη χώρα. Στις 20 Ιανουαρίου, ένα πρώτο κρούσμα εμφανίζεται στη Ν. Κορέα. Το KCDC ορίζει ένα πρωτόκολλο αναγνώρισης στην περίπτωση όπου άλλα κρούσματα θα εμφανιστούν.

24 Ιανουαρίου, τρία πρώτα κρούσματα δηλώνονται στη Γαλλία: άτομα που ήρθαν από τη Wuhan. Στο Παρίσι, θα έπρεπε, κατά το συγγραφέα, να τους ενδιαφέρει αυτή η ασθένεια και η αντίδραση όπως έγινε από τη Seoul, Taiwan, Hong Kong, και Σιγκαπούρη. Θα έπρεπε να έχουν αρχίσει να παράγουν μάσκες και τεστ, όπως έκαναν οι Κορεάτες, οι Γερμανοί και πολλοί άλλοι. Αντί για αυτό, καμία προετοιμασία.

Συμπερασματικά, για τα πρώτα δύο κεφάλαια, ο συγγραφέας πιστεύει ότι η πανδημία δεν ήρθε τυχαία. Πρώτα, τα συστήματα υγείας ήταν εδώ και πολύ καιρό σε άσχημη κατάσταση από μια ιδεολογία που θεωρεί σχεδόν παντού ότι η υγεία είναι έξοδο και όχι πλούτος. Λιγότεροι γιατροί, νοσοκομεία, εξοπλισμοί, υλικά, έρευνα. Ο κόσμος είναι ανοικτός και αλληλεξαρτώμενος. Ποτέ ο αριθμός των ταξιδιών, των τουριστών, των συνεδριάσεων δεν ήταν τόσο υψηλός. Η χρηματοοικονομική παγκοσμιοποίηση είναι στο απόγειό της. Μια κλιματική κατάσταση όλο και περισσότερο καταστροφική. Μια άρνηση προσαρμογής στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος και ειδικά στην κλιματική υπερθέρμανση. Πολύ λίγο ενδιαφέρον εξέτασης των συμφερόντων των μελλοντικών γενεών. Τέλος και για τη συνέχεια της ανάλυσης του ενδιαφέροντος βιβλίου, ο συγγραφέας επιμένει στο μεγάλο λάθος της Ευρώπης: να μιμηθεί τις κινήσεις της Κίνας και όχι της Νότιας Κορέας.

Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός

Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών

Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων

Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France