Η Σουηδική Ακαδημία αγαπά να μας εκπλήσσει. Μετά την απονομή του βραβείου στον τραγουδοποιό Μπομπ Ντίλαν το 2016, επανέρχεται φέτος στην αμερικανική ήπειρο για να απονείμει το εφετινό Νομπέλ στη νεοϋορκέζα ποιήτρια Λουίζ Γκλικ.
Όπως ανακοίνωσε το μεσημέρι της Πέμπτης 8 Οκτωβρίου ο μόνιμος γραμματέας της Σουηδικής Ακαδημίας Ματς Μαλμ, το βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας για το 2020 απονέμεται στην αμερικανή ποιήτρια Λουίζ Γκλικ για την «αδιαμφισβήτητα ποιητική φωνή της η οποία, μέσω μιας αυστηρής ομορφιάς, καθιστά οικουμενική την ατομική εμπειρία».
Παρότι η απονομή του Νομπέλ Λογοτεχνίας σε ποιητή ή ποιήτρια, ύστερα από τρεις συνεχόμενες βραβεύσεις πεζογράφων, ήταν μέσα στις προβλέψεις των παρατηρητών του βιβλίου, η επιστροφή στις ΗΠΑ, τόσο σύντομα μετά τη βράβευση του Ντίλαν, οπωσδήποτε δεν ήταν αναμενόμενη. Εύλογα αναρωτιέται κανείς αν το Νομπέλ στην ήδη πολυβραβευμένη Λουίζ Γκλικ, δαφνοστεφή αμερικανή ποιήτρια για το 2003-2004, που καλλιεργεί με συνέπεια την ποίηση από το 1968 και έχει διδάξει ποίηση σε πολλά πανεπιστήμια των ΗΠΑ, υπαινίσσεται μια «αναθεώρηση» του σκεπτικού με το οποίο βραβεύτηκε ο Μπομπ Ντίλαν. Διάσημος καλλιτέχνης και δημοφιλής και ταλαντούχος τραγουδοποιός, ο Ντίλαν, παρότι έφερε την ποίηση κοντά στις απαρχές της, συνδέοντάς τη με τη μουσική, με τη συμπεριφορά του απέναντι στη Σουηδική Ακαδημία απαξίωσε και τους κριτές και το βραβείο το ίδιο. Τέτοια «ανοίγματα» συμμόρφωσης προς τις επιταγές μιας δήθεν προοδευτικής κοινής γνώμης —η οποία ζητούσε επί χρόνια την απονομή του Νομπέλ στον Ντίλαν— μάλλον δεν τα χρειάζεται το Νομπέλ, και η σημερινή απροσδόκητη βράβευση, μετά τους σοβαρούς κλυδωνισμούς στη Σουηδική Ακαδημία εξαιτίας του σεξουαλικού και οικονομικού σκανδάλου Αρνό, ίσως στέλνει το μήνυμα ότι η Ακαδημία έχει ξαναβρεί την αυτοπεποίθησή της.
Γεννημένη στη Νέα Υόρκη το 1943, η εβραϊκής καταγωγής Λουίζ Γκλικ μεγάλωσε στο Λονγκ Αϊλαντ. Στην εφηβεία της έπασχε από νευρική ανορεξία. Άρχισε να γράφει ποίηση σε μικρή ηλικία. Μετά το σχολείο παρακολούθησε μαθήματα ποίησης στο Πανεπιστήμιο Columbia χωρίς να αποφοιτήσει. Εμφανίστηκε με την πρώτη της ποιητική συλλογή Firstborn το 1968, άρχισε να βρίσκει ένα ιδιαίτερο ποιητικό ύφος στη δεύτερη συλλογή της The House on Marshland (1975) και καθιερώθηκε αργότερα με τη συλλογή The Triumph of Achilles (1985).
Τα βιώματα της παιδικής ηλικίας
Τα βιώματα της παιδικής ηλικίας, η σχέση της με τη μητέρα της και η προσπάθεια να ανεξαρτητοποιηθεί από εκείνη, η μάχη της με τη νευρική ανορεξία, η εμπειρία της καταστροφής του σπιτιού της στο Βερμόντ από πυρκαγιά, η εμπειρία της μητρότητας και ο θάνατος του πατέρα της, ο έρωτας, η αποξένωση στον γάμο, το διαζύγιο αλλά και συλλογικά βιώματα όπως η τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 στους Δίδυμους Πύργους της Νέας Υόρκης αποτελούν θεματικά ορμητήρια της ποίησής της που καταπιάνεται με καθημερινές, προσωπικές εμπειρίες της σύγχρονης ζωής και εμπνέεται από την ελληνορωμαϊκή μυθολογία και τη φύση.
Ποίηση χαμηλότονη, αυτοβιογραφική, εσωτερική, η ποίηση της Γκλικ κέρδισε σταδιακά την αποδοχή της κριτικής και την εκτίμηση του λογοτεχνικού κόσμου. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ήταν η δαφνοστεφής ποιήτρια των ΗΠΑ για το 2003-2004 και έχει βραβευτεί, μεταξύ άλλων, με το National Βook Αward (2016), το Pulitzer Prize (1993) καθώς και το National Humanities Medal (2016) από τον πρόεδρο Ομπάμα. Είναι μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών από το 1993 και εκδώσει δώδεκα ποιητικές συλλογές και δοκίμια και έχει διδάξει ποίηση σε αρκετά πανεπιστήμια των ΗΠΑ. Από το 2001 ως «Rosenkranz Writer in Residence» διδάσκει ποίηση στο Πανεπιστήμιο Γέιλ.
Στην ανακοίνωση του βραβείου τηλεφωνικά, η Γκλικ δήλωσε έκπληκτη για την καλόδεχτη βράβευση. Οι δηλώσεις της λιτές. Δεν είναι άνθρωπος που αγαπά τα μεγάλα ακροατήρια. «Προτιμώ ένα μικρό, παθιασμένο κοινό» είχε δηλώσει όταν ανακηρύχθηκε δαφνοστεφής ποιήτρια των ΗΠΑ το 2003.
«Η φωνή της, ειλικρινής και ασυμβίβαστη, έχει χιούμορ και πνεύμα» σχολίασε μετά την ανακοίνωση ο πρόεδρος της Κριτικής Επιτροπής του Βραβείου Νομπέλ Λογοτεχνίας Αντερς Ολσον. «Χαρακτηρίζεται από μια σοβαρότητα, μια αυστηρότητα, και την απροθυμία να αποδεχτεί δόγματα πίστης. Στα ποιήματά της ο εαυτός αφουγκράζεται όσα κατέλιπαν τα όνειρα και οι ψευδαισθήσεις αλλά στέκεται απέναντί τους με τρόπο ανελέητο όσο κανείς άλλος. Ωστόσο, παρότι ούτε η ίδια δεν θα αρνιόταν τη σημασία που έχει η αυτοβιογραφική πρώτη ύλη στην ποίησή της, δεν μπορούμε να τη χαρακτηρίσουμε εξομολογητική ποιήτρια».
Η Γκλικ είναι η 16η γυναίκα που βραβεύεται με το Νομπέλ Λογοτεχνίας και η πρώτη Αμερικανή μετά το βραβείο στην Τόνι Μόρισον το 1993.
Λόγω της πανδημίας του κορονοϊού, δεν θα γίνει διά ζώσης η καθιερωμένη απονομή τον Δεκέμβριο, ενώ η τελετή και η διάλεξη της νομπελίστριας θα διεξαχθούν ψηφιακά.
Δείγματα γραφής
«Ο θρίαμβος του Αχιλλέα» (μτφ. Γιώργος Χουλιάρας)
Στην ιστορία του Πάτροκλου
δεν υπάρχει επιζών, ούτε καν ο Αχιλλέας
που ήταν σχεδόν θεός.
Ο Πάτροκλος τού έμοιαζε· φορούσαν
την ίδια πανοπλία.
Πάντοτε στις φιλίες αυτές
ο ένας υπηρετεί τον άλλο, ο ένας είναι πιο λίγος:
η ιεραρχία
είναι πάντοτε εμφανής, αν και οι θρύλοι
δεν είναι αξιόπιστοι –
πηγή τους είναι ο επιζών,
αυτός τον οποίο εγκατέλειψαν.
Τι ήταν τα ελληνικά πλοία που καίγονταν
μπροστά σε αυτή την απώλεια;
Στη σκηνή του, ο Αχιλλέας
πενθούσε με όλη την ύπαρξή του
και οι θεοί είδαν
πως ήταν ένας άνθρωπος ήδη νεκρός, θύμα
της πλευράς εκείνης η οποία αγαπούσε,
της πλευράς που ήταν θνητή.
«Νόστος» (μτφ. Σοφία Γιοβάνογλου)
Στην αυλή ήταν μια μηλιά —
αυτό θα ήταν πριν
σαράντα χρόνια— πίσω της,
μόνο αγρολίβαδα. Σωροί
από κρόκο στο υγρό γρασίδι.
Στάθηκα στο παράθυρο:
τέλη Απρίλη. Λουλούδια ανοιξιάτικα
μες στην αυλή του γείτονα.
Πόσες φορές, αλήθεια, άνθισε το δέντρο
στα γενέθλιά μου,
τη μέρα εκείνη ακριβώς, ούτε
πιο πριν, ούτε μετά; Το αμετάβλητο
αντίβαρο στην αλλαγή, την μετεξέλιξη.
Η εικόνα αντίβαρο
στο ανυποχώρητο της γης. Τι
ξέρω εγώ γιʼ αυτό εδώ το μέρος,
τον ρόλο που το δέντρο είχε για δεκαετίες
τον πήρε ένα μπονσάι, φωνές
που ανεβαίνουν απʼ τα γήπεδα του τέννις-
Λιβάδια. Άρωμʼ από ψηλό χορτάρι, φρεσκοκουρεμένο.
Τι περιμένεις από λυρική ποιήτρια.
Κοιτάζουμε τον κόσμο μια φορά, στα παιδικά μας χρόνια.
Τα άλλα όλα είνʼ ανάμνηση.
Δείτε εδώ τον κατάλογο των εκδόσεων και των βραβείων της Λουίζ Γκλικ:
Ποιήματά της στα ελληνικά έχουν μεταφράσει η Δήμητρα Κωτούλα στο περιοδικό Ποίηση (τχ. 24, Φθινόπωρο-Χειμώνας 2004), ο Γιώργος Χουλιάρας στο ηλεκτρονικό περιοδικό hartismag.gr (Μάιος 2019), η Σοφία Γιοβάνογλου στο ηλεκτρονικό περιοδικό poiein.gr και οι Κώστας Λιννός (2014) και George Le Nonce (2019) στο περιοδικό frear.gr. Ποιήματά της αναμένεται να εκδοθούν σύντομα στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Στερέωμα σε μετάφραση Χάρη Βλαβιανού και Δήμητρας Κωτούλα.
«Ευδαιμονία» (μτφ. Κώστας Λιννός)
Ένας άνδρας και μια γυναίκα είναι ξαπλωμένοι
Σ’ ένα λευκό κρεβάτι. Είναι πρωί. Σκέφτομαι
Πως όπου να ’ναι θα ξυπνήσουν.
Στο τραπέζι δίπλα στο κρεβάτι
Βρίσκεται ένα βάζο με κρίνους· στους λαιμούς τους
Μικρές λίμνες απ’ το φως του ήλιου.
Τον παρακολουθώ να γυρίζει προς το μέρος της
Σαν για να προφέρει τ’ όνομά της
Αλλά σιωπηλά, βαθιά στο στόμα της−
Στο περβάζι του παράθυρου,
Μια, δυο φορές, ένα πουλί κελαηδά.
Και τότε εκείνη σαλεύει· το σώμα της
Γεμίζει με την ανάσα του.
Ανοίγω τα μάτια μου· με παρατηρείς.
Σχεδόν πάνω απ’ αυτό το δωμάτιο ο ήλιος γλιστρά.
Κοίτα το πρόσωπό σου, λες,
Κρατώντας το δικό σου κοντά μου
Για να το κάνεις έναν καθρέφτη. Πόσο ήρεμη είσαι!
Κι ο φλεγόμενος τροχός
Περνά απαλά από πάνω μας.
«Κόκκινη παπαρούνα» (μτφ. Δήμητρα Κωτούλα)
Η ουσία,
η πιο βαθιά ουσία είναι να μην έχεις
σκέψη. Αισθήματα:
ω, κι αν δεν έχω από δαύτα — με
κατέχουν όλη. Έχω
τον αφέντη μου στον ουρανό,
τον ήλιο, κι ανοίγω
γι’ αυτόν, του δείχνω τη φωτιά,
τη φωτιά της καρδιάς μου, φωτιά
δεν είναι και η παρουσία του;
Τι άλλο μπορεί να είναι τέτοια δόξα
αν όχι ψυχή, καρδιά; Ω αδέρφια μου, αδερφές μου,
κι εσείς δεν ήσαστε κάποτε έτσι, κάποτε, παλιά,
προτού να γίνετε ανθρώπινοι; Δεν το
επιτρέπατε κι εσείς στον εαυτό σας
να ανοίξει διάπλατα για μια μοναδική φορά
που να μην έχει ύστερα πάλι; Γιατί, αληθινά,
τώρα μιλώ
όπως θα μιλούσατε και εσείς. Μιλάω
γιατί είμαι ρημαγμένη.
