Σχεδόν 300 μικροαναφλέξεις έχουν σημειωθεί στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ την τελευταία πενταετία, σύμφωνα με το International Crisis Group, αλλά αυτή τη φορά η κατάσταση είναι σοβαρότερη. Είναι η πρώτη φορά που η Τουρκία υποστηρίζει τόσο έμπρακτα τους Αζέρους στο πεδίο της μάχης με ντρόουν και μαχητές. Η σύγκρουση κινδυνεύει να εξελιχθεί σε μία ακόμη γεωπολιτική αναμέτρηση ξένων δυνάμεων, όπως στη Συρία και στη Λιβύη.
Πολλοί μιλούν για ένα τρίτο μέτωπο που ανοίγει ανάμεσα στην Τουρκία και τη Ρωσία. «Βρισκόμαστε αναμφίβολα ένα βήμα μακριά από μεγάλης κλίμακας πόλεμο στην περιοχή» δήλωσε η Ολέσια Βαρτανιάν, αναλύτρια για τον Νότιο Καύκασο από το International Crisis Group, επικαλούμενη τον βαρύ αζέρικο οπλισμό σε όλη την πρώτη γραμμή. «Αυτό αποκλείεται να συμβαίνει λόγω μιας μικρής, τοπικής ανάφλεξης». Η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν κήρυξαν γενική επιστράτευση και στρατιωτικό νόμο.
Εύθραυστες ισορροπίες
Στην ευρύτερη περιοχή, που η Ρωσία θεωρεί δική της, επικρατεί μια εύθραυστη ισορροπία η οποία διαταράσσεται σήμερα από την Τουρκία, και αυτό μπορεί να φέρει την Αγκυρα αντιμέτωπη με τη Μόσχα σε μια τρίτη σύγκρουση, μετά τη Συρία και τη Λιβύη. Η έμπρακτη τουρκική υποστήριξη στο Αζερμπαϊτζάν όχι μόνο κάνει το Μπακού πιο προκλητικό απέναντι στο Γερεβάν, αλλά μπορεί και να αναγκάσει τη Ρωσία να πάρει πιο καθαρά το μέρος των Αρμενίων.
Αντίθετα προς όλες τις προηγούμενες φορές, οι εκκλήσεις της Ρωσίας για τερματισμό της βίας δεν έπιασαν τόπο μέχρι στιγμής «εν μέρει λόγω της ανάδειξης της Τουρκίας σε περιφερειακή δύναμη που έχει αλλάξει την εύθραυστη ισορροπία στον Καύκασο» έγραψαν οι «Financial Times».
Προηγούμενες αναφλέξεις στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ καταλάγιασαν μέσα σε λίγες ημέρες. «Η ένταση της παρούσας σύγκρουσης δείχνει ότι ίσως αυτό να μην είναι δυνατό αυτή τη φορά» έγραψε ο Λόρενς Μπρόερς, ειδικός στον Νότιο Καύκασο από το βρετανικό Chatham House.
«Και οι δύο πλευρές φαίνεται να πηγαίνουν για μακρύτερη σύγκρουση. Αντίθετα προς προηγούμενες κλιμακώσεις, το Αζερμπαϊτζάν μπορεί να υπολογίζει σε μεγαλύτερη υποστήριξη από την Τουρκία. Ο κίνδυνος είναι ότι μια παρατεταμένη σύγκρουση θα φέρει αυξημένη ανάμειξη εξωτερικών δυνάμεων, ρισκάροντας ευρύτερο περιφερειακό πόλεμο».
Σύμφωνα με τον ίδιο, αν υπάρξει γρήγορη στρατιωτική επιτυχία «είτε μέσω της ανάκτησης σημαντικών εδαφών από το Αζερμπαϊτζάν είτε μέσω της απώθησης των αζερικών δυνάμεων από τις αρμενικές, θα ανοίξει μια προοπτική για εκεχειρία αλλά θα πυροδοτηθεί εσωτερική αστάθεια στην πλευρά του χαμένου. Οσο περισσότερο συνεχίζονται οι συγκρούσεις τόσο πιθανότερο είναι ότι η Ρωσία και η Τουρκία θα αντιμετωπίσουν δύσκολα διλήμματα για το αν θα αναμειχθούν περισσότερο».
Η Ρωσία και η Αρμενία έχουν στρατιωτική συμμαχία, η οποία όμως δεν εκτείνεται στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ που θεωρείται διεθνώς ότι ανήκει στο Αζερμπαϊτζάν. Η Μόσχα διατηρεί στενές σχέσεις με το Γερεβάν και έχει μια στρατιωτική βάση στην Αρμενία, αλλά διατηρεί στενές οικονομικές σχέσεις και με το Αζερμπαϊτζάν ενώ πουλάει όπλα και στις δύο πλευρές.
Η Ρωσία προσφέρθηκε να διοργανώσει συνομιλίες ανάμεσα στο Μπακού και το Γερεβάν. Ο ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν συζήτησε το θέμα τηλεφωνικά με τον γάλλο ομόλογό του Εμανουέλ Μακρόν και, μαζί με τον Ντόναλντ Τραμπ, κάλεσαν για κατάπαυση του πυρός άνευ όρων. Αλλά τόσο το Μπακού όσο και το Γερεβάν δηλώνουν ότι δεν θα καθίσουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων αν η άλλη πλευρά δεν σταματήσει πρώτα τις εχθροπραξίες – στις οποίες περισσότερα από 100 άτομα έχουν χάσει τη ζωή τους, όχι μόνο στρατιωτικοί αλλά και άμαχοι.
Γαλλία και Ινδία κοντά στην Αρμενία
Η σύγκρουση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ ενέτεινε την ένταση ανάμεσα στη Γαλλία, που έχει μεγάλη αρμενική κοινότητα, και την Τουρκία που δεν έχει διπλωματικές σχέσεις με την Αρμενία, έκλεισε τα σύνορά της με αυτή το 1993 ενώ υπάρχει πάντα και το αγκάθι της γενοκτονίας των Αρμενίων.
Ενδεικτικό του ενδιαφέροντος των ξένων δυνάμεων για την περιοχή αλλά και του πόσο γρήγορα οι σημερινές συγκρούσεις μετατρέπονται σε θέατρα περιφερειακών ανταγωνισμών είναι ότι ακόμη και στην Ινδία παρατηρείται φανατισμός. Ανάλυση της δεξιάς ειδησεογραφικής ιστοσελίδας TFI Post, που βρίσκεται κοντά στο κυβερνών εθνικιστικό ινδουιστικό κόμμα BJP, υποστηρίζει ότι «η Αρμενία είναι φυσικός σύμμαχος της Ινδίας» και καλεί το Δελχί «να κάνει το παν για να τη βοηθήσει στον πόλεμο με την Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν».
Το άρθρο εξηγεί ότι η Αρμενία είναι εχθρός του Πακιστάν και της Τουρκίας ενώ το Ισλαμαμπάντ και η Αγκυρα «είναι οι μεγαλύτεροι εχθροί της Ινδίας». Προτείνει στο Δελχί να καταδικάσει την τουρκική επιθετικότητα, να δανείσει χρήματα στο Γερεβάν για στρατιωτικούς εξοπλισμούς και να στείλει εφόδια για να βοηθήσει τις αρμενικές δυνάμεις.
Δεν είναι σαφές πώς πυροδοτήθηκε η ένταση την περασμένη Κυριακή καθώς οι δύο πλευρές αλληλοκατηγορούνται. Ο πρόεδρος Μακρόν δήλωσε την Πέμπτη ότι οι βολές ξεκίνησαν από το Αζερμπαϊτζάν και επιβεβαίωσε ότι σύριοι τζιχαντιστές εγκατέλειψαν το Ιντλίμπ στη Βόρεια Συρία και πήγαν να πολεμήσουν στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ μέσω του Γκαζίαντεπ της Νοτιοανατολικής Τουρκίας.
Πολλά διεθνή μέσα ενημέρωσης που καλύπτουν τον πόλεμο έχουν πάρει συνέντευξη από Σύρους που υποστηρίζουν ότι τους στρατολόγησε στη Βόρεια Συρία τουρκική ιδιωτική εταιρεία ασφαλείας δελεάζοντάς τους με υψηλούς μισθούς. Αναλυτές αναρωτιούνται γιατί το καλύτερα εξοπλισμένο Αζερμπαϊτζάν των 10 εκατ. κατοίκων έχει ανάγκη σύρους μισθοφόρους απέναντι στην Αρμενία των 3 εκατ.
Αλλοι, όπως η Ελίζαμπεθ Τσουρκόφ από το Center for Global Policy στην Ουάσιγκτον, στηλιτεύουν το γεγονός ότι οι Σύροι, τους οποίους η Τουρκία χρησιμοποιεί ως μισθοφόρους και στη Λιβύη, «θεωρούνται αναλώσιμοι».
Ιστορία παλιά…
Μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης, οι συγκρούσεις μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ εξελίχθηκαν σε πόλεμο. Οι αρμενικές δυνάμεις πήραν τον έλεγχο της περιοχής προτού ανακηρυχθεί η εκεχειρία του 1994. Εκτοτε το Ναγκόρνο-Καραμπάχ ανήκει στο Αζερμπαϊτζάν αλλά έχει αυτονομιστική κυβέρνηση που στηρίζεται από το Γερεβάν.
Από την τότε εκεχειρία μέχρι σήμερα πολλά έχουν αλλάξει στο Αζερμπαϊτζάν: η χώρα έχει πλουτίσει από το πετρέλαιο και έχει δαπανήσει περισσότερα από 20 δισ. δολάρια για εξοπλισμούς την τελευταία δεκαετία – σχεδόν τετραπλάσια από την Αρμενία την ίδια περίοδο. Το Αζερμπαϊτζάν έχει κερδίσει επίσης έναν ένθερμο σύμμαχο, τον τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
