Η επίσκεψη του Μάικ Πομπέο στην Ελλάδα πριν από λίγες ημέρες έλαβε, ως αναμενόταν, τεράστια δημοσιότητα – ιδιαίτερα το σκέλος αυτής που αφορούσε τη μετάβασή του στην αεροναυτική βάση της Σούδας στην Κρήτη. Ωστόσο, πέραν των συναντήσεων του αμερικανού υπουργού Εξωτερικών, υπήρξε κινητικότητα και σε άλλα μέτωπα που ίσως να πέρασαν πιο απαρατήρητα στο… απλό μάτι. Τα μέτωπα αυτά δεν περιορίζονται στην αμυντική συνεργασία Ελλάδος και Ηνωμένων Πολιτειών, αλλά σχετίζονται με τα ευρύτερα συμφέροντα της Ουάσιγκτον στην περιοχή, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά στις ενεργειακές εξελίξεις. Η αμερικανική πλευρά θεωρεί όλη την περιοχή, από τα Βαλκάνια ως την Ανατολική Μεσόγειο, υπό ενιαίο πρίσμα και η Ελλάδα καταλαμβάνει κρίσιμο ρόλο σε αυτό. Το σκέλος της Κοινής Δήλωσης για τον ελληνοαμερικανικό Στρατηγικό Διάλογο που αφορά την ενέργεια περιλαμβάνει όλα τα έργα υποδομής στη Βόρεια Ελλάδα, ενώ κάνει ξεκάθαρη αναφορά στη σημασία του Φόρουμ για το Αέριο της Ανατολικής Μεσογείου (East Med Gas Forum – EMGF) και για το σχήμα «3+1» με τη συμμετοχή Ελλάδος, Ισραήλ, Κύπρου, Ηνωμένων Πολιτειών.
Ο κομβικός ρόλος της Θεσσαλονίκης
Τα προαναφερθέντα είναι ο λόγος που η αμερικανική πλευρά επέλεξε ο κ. Πομπέο να μεταβεί στη Θεσσαλονίκη, την πόλη που συμβολίζει τη σημασία που αποδίδουν οι Αμερικανοί στη Βόρεια Ελλάδα. Η περιοχή αυτή έχει μετατραπεί, κατά κάποιον τρόπο, σε πλατφόρμα περιορισμού της ρωσικής επιρροής στη Βαλκανική. Στα θέματα της ενέργειας, τα δύο νέα έργα που εισήλθαν στην εικόνα σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν είναι η υποθαλάσσια αποθήκη αερίου στη Νότια Καβάλα και ο διασυνδετήριος αγωγός Ελλάδος – Βόρειας Μακεδονίας. «Ανθρωπος-κλειδί» από αμερικανικής πλευράς στην παρακολούθηση όλου του ενεργειακού πλέγματος στη Βόρεια Ελλάδα (που περιλαμβάνει επίσης τον αγωγό φυσικού αερίου ΤΑΡ, τον ελληνοβουλγαρικό αγωγό IGB και τον πλωτό σταθμό επαναεριοποίησης FSRU στην Αλεξανδρούπολη) αναδεικνύεται ο βοηθός υπουργός Εξωτερικών Φράνσις Φάνον, που έδωσε το «παρών» τόσο στην επίσκεψη που πραγματοποιήθηκε στις εγκαταστάσεις της εταιρείας Energean στη Νότια Καβάλα όσο και στη συνάντηση που πραγματοποιήθηκε στα γραφεία του Συνδέσμου Βιομηχανιών Ελλάδος (ΣΒΕ) – παρουσία του κ. Πομπέο.
Ο διασυνδετήριος αγωγός προς τη Βόρεια Μακεδονία έχει τη δική του σημασία διότι εντάσσεται σε όλη τη διαδικασία ένταξης της μικρής βαλκανικής χώρας στο ευρύτερο ευρωατλαντικό σύστημα. Αποτελεί επίσης σκαλί για τον ευρύτερο εναγκαλισμό της Σερβίας και την αποκοπή της από τη ρωσική σφαίρα επιρροής. Η κυβέρνηση της ΝΔ κατανοεί, πέραν ορισμένων μάλλον γλαφυρών αντιδράσεων, όπως η υπόθεση της συμπερίληψης ή μη του χαρακτηρισμού «ιστορική» για τη Συμφωνία των Πρεσπών στην Κοινή Ελληνοαμερικανική Δήλωση, ότι η στενότερη οικονομική συνεργασία με τη Βόρεια Μακεδονία είναι προς το συμφέρον της Ελλάδος. Για τον σκοπό της προώθησης της συνεργασίας αυτής αλλά και για δοθεί ώθηση στον διασυνδετήριο αγωγό θα μεταβεί στα μέσα Οκτωβρίου στα Σκόπια ο υφυπουργός Εξωτερικών για την οικονομική διπλωματία Κώστας Φραγκογιάννης.
Το φυσικό αέρι0 της Νότιας Καβάλας
Πολύ σημαντικό κρίνεται όμως το αμερικανικό ενδιαφέρον για την υποθαλάσσια αποθήκη φυσικού αερίου της Νότιας Καβάλας. Αναμφίβολα, η παρουσία της Energean (στο μετοχικό κεφάλαιο της οποίας υπάρχει και αμερικανική συμμετοχή) είναι κομβική, καθώς η εταιρεία δραστηριοποιείται επίσης με επιτυχία τα τελευταία χρόνια στο Ισραήλ. Η αποθήκη θα ήταν δυνατόν να αποθηκεύει ως και ένα δισεκατομμύριο κυβικά μέτρα αερίου. Σημειώνεται ότι η αποθήκευση αερίου έχει αυξηθεί σημαντικά στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια και η Ελλάδα έχει μείνει πίσω σε αυτή την εξέλιξη, εισάγοντας παράλληλα το σύνολο των αναγκών της που ανέρχονται σε περίπου πέντε δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα αερίου ετησίως (ποσοστό 65%-70% αυτών προέρχεται από τη Ρωσία). Παράλληλα, το έργο θα αναβαθμίσει επιπλέον τον γεωπολιτικό ρόλο της χώρας, σε μια περιοχή όπου η Καβάλα και η Αλεξανδρούπολη προσελκύουν έντονο αμερικανικό ενδιαφέρον λόγω και της ιδιωτικοποίησης των λιμένων τους.
Και δεύτερος αμερικανικός πετρελαϊκός κολοσσός στο παιχνίδι
Η είσοδος του αμερικανικού πετρελαϊκού κολοσσού Chevron στο Ισραήλ μέσα από την εξαγορά τον περασμένο Ιούλιο της γνωστής εταιρείας Noble Energy αλλάζει τις ισορροπίες. Η Chevron είναι η δεύτερη, μετά την Exxon Mobil, αμερικανική εταιρεία που μπαίνει στο ενεργειακό παιχνίδι της Ανατολικής Μεσογείου – στοιχείο που αποδεικνύει ότι η Ουάσιγκτον είναι αποφασισμένη να εμβαθύνει τη συμμετοχή στο σχήμα «3+1» αλλά και τη στήριξή της στο EMGF.
Τα σχέδια για Ανατολική Μεσόγειο και ανάσχεση των Ρώσων
Στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, η οποία έχει απορροφήσει πολλή διπλωματική ενέργεια και στην Αθήνα, σημειώνονται πολλές εξελίξεις. Δύο από αυτές παρουσιάζουν αξιοσημείωτο ενδιαφέρον. Η πρώτη αφορά την υιοθέτηση του καταστατικού του EMGF με το οποίο μετατρέπεται πλέον σε περιφερειακό οργανισμό, ο οποίος θα λειτουργεί με ομοφωνία. Σύμφωνα με άριστα πληροφορημένες πηγές, χώρες όπως η Γαλλία αλλά και η Τουρκία έχουν εκφράσει αυξημένο ενδιαφέρον να γίνουν πλήρη μέλη του Φόρουμ (στο οποίο μετέχει ως ιδρυτικό μέλος η Ελλάδα), αλλά η εξίσωση είναι ιδιαίτερα περίπλοκη. Πρέπει πάντως να σημειωθεί ότι πρόσφατα εμφανίστηκαν στον ισραηλινό Τύπο δημοσιεύματα (στην εφημερίδα «The Times of Israel») που αναφέρουν ότι ο αποκλεισμός της Τουρκίας από το EMGF ήταν λάθος επιλογή και ότι θα έπρεπε να επανεξεταστεί. Κατά ορισμένους αναλυτές μάλιστα, όπως ο Μάικλ Λι της δεξαμενής σκέψης Bruegel που εδρεύει στις Βρυξέλλες και έχει μεγάλη επιρροή στα κοινοτικά κέντρα λήψης αποφάσεων, ίσως η ΕΕ να έπρεπε να επιδιώξει την ένταξη της Τουρκίας στο Φόρουμ στο πλαίσιο της αποκλιμάκωσης της κατάστασης στην Ανατολική Μεσόγειο.
Επίσης, το αμερικανικό ενδιαφέρον για την περιοχή είναι έντονο και καθοδηγείται σε σημαντικό βαθμό, όπως και το αντίστοιχο στη Βαλκανική, από την τάση ανάσχεσης της ενεργειακής ισχύος της Ρωσίας. Οπως ανακοινώθηκε πρόσφατα, το Ισραήλ και ο Λίβανος αναμένεται να ξεκινήσουν σε λίγες ημέρες απευθείας διαπραγματεύσεις για τον καθορισμό των θαλασσίων ζωνών τους, που αν προχωρήσει θα επιτρέψει την αδειοδότηση οικοπέδων σε μια πολλά υποσχόμενη, από ενεργειακής απόψεως, περιοχή. Πρόκειται για μείζονα εξέλιξη που πραγματοποιείται μάλιστα εν μέσω της βαθιάς οικονομικής και πολιτικής κρίσης που αντιμετωπίζει η Βηρυτός μετά την πολύνεκρη έκρηξη στο λιμάνι της πόλης πριν από μερικές εβδομάδες. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα έχουν τον κεντρικό διαμεσολαβητικό ρόλο.
