Οι πανδημίες στην ανθρώπινη ιστορία είναι βιολογικές και συχνά προέκυψαν από ζωονόσους. Η φυματίωση, η λύσσα, η τοξοπλάσμωση, η ελονοσία, οι διάφορες γρίπες των πτηνών, ο Εμπολα, το AIDS, ο ιός ΖΙΚΑ και ο ιός SARS είναι μερικές μόνο από τις επιδημίες που υπήρξαν ανά περίπτωση φονικές και προέρχονται από τα ζώα. Σε κάθε περίπτωση, και ανεξάρτητα από την προέλευση μιας ασθένειας, ως πανδημία ορίζεται μια επιδημία ασθένειας που εξαπλώνεται σε μια μεγάλη περιοχή, για παράδειγμα σε πολλές ηπείρους ή σε όλον τον κόσμο, επηρεάζοντας σημαντικό αριθμό ανθρώπων.

Ωστόσο, θα μπορούσαμε να φανταστούμε μια πανδημία που δεν θα ήταν βιολογικής φύσης; Τι θα συμβεί αν δεν πληγούν απευθείας οι άνθρωποι από έναν βιολογικό ιό, αλλά υποστούν τις έμμεσες συνέπειες από τις τεχνολογικές τους συσκευές που μολυνθούν από ένα ψηφιακό παθογόνο;

Οι ψηφιακοί ιοί έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά με τα βιολογικά ξαδέρφια τους. Για παράδειγμα, δημιουργούν προβλήματα στην ομαλή λειτουργία του ψηφιακού «οργανισμού» ή την αναστέλλουν πλήρως, μεταδίδονται μέσω στενής ψηφιακής επαφής με φορείς του ιού, ενώ όπως οι βιολογικοί ιοί που καταλαμβάνουν κύτταρα έτσι και οι ψηφιακοί πρέπει να καταλάβουν ένα τμήμα ψηφιακής πληροφορίας προκειμένου να αναπαραχθούν. Επίσης, οι ψηφιακοί ιοί, όπως οι βιολογικοί, μεταδίδονται με εκθετικό τρόπο, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις τα υπάρχοντα εμβόλια (λογισμικά antivirus) δεν επαρκούν και απαιτείται ειδική αντιμετώπιση.

Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω δεδομένα, θα ήταν παράλογο να μιλάμε για τεχνολογικές πανδημίες, που ξεσπούν στον ψηφιακό κόσμο; Είμαστε έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε μία τέτοια πανδημία;

Στο πρόσφατο παρελθόν, η ανθρωπότητα έχει ήδη αντιμετωπίσει επιτυχημένα τέτοιες τεχνολογικές πανδημίες. Το 1998, περίπου το 10% των συνδεδεμένων στο διαδίκτυο υπολογιστών μολύνθηκε από ένα κακόβουλο λογισμικό, το Morris worm, το οποίο επιβράδυνε ή σταματούσε εντελώς την λειτουργία τους. Το σκουλήκι απελευθερώθηκε στο διαδίκτυο από έναν υπολογιστή στο ΜΙΤ, μολύνοντας, σε 24 ώρες, 6.000 υπολογιστές, από τους συνολικά 60.000 υπολογιστές που ήταν εκείνη την εποχή συνδεδεμένοι στο διαδίκτυο. Πέντε χρόνια αργότερα, το 2003, ένα άλλος ιός, το Blaster worm, και οι παραλλαγές του μόλυναν περισσότερους από 100.000 υπολογιστές παγκοσμίως, ενώ το 2007 ο Storm worm «χτύπησε» εκατομμύρια υπολογιστές. Σήμερα, οι υπολογιστές είναι περισσότερο προστατευμένοι από τέτοιες απειλές, ωστόσο είναι επίσης περισσότερο σύνθετοι και διασυνδεμένοι με δισεκατομμύρια συσκευές διαφόρων ειδών, επιτρέποντας να φανταστούμε νέες, μεγαλύτερες απειλές.

Η μελέτη (2019) του Millennium Project για το 2050 αναγνωρίζει ήδη τον κίνδυνο της κυβερνοασφάλειας ειδικά σε σχέση με το οργανωμένο έγκλημα, και υπογραμμίζει την τεράστια πρόκληση για τις υπηρεσίες ασφαλείας να καταφέρνουν να παρακολουθούν συνεχώς τις τεχνολογικές εξελίξεις. Επίσης, σε μία πρόσφατη μελέτη (Ιούνιος 2020) της αμερικάνικης πολεμικής αεροπορίας, που συντόνισε ο αντισμήναρχος Ιάκωβος Σωτηριάδης (επικεφαλής της μονάδας στρατηγικής προοπτικής της αμερικανικής πολεμικής αεροπορίας), αναγνωρίζονται σειρά κινδύνων για την παγκόσμια ασφάλεια. Σύμφωνα με ένα σενάριο της μελέτης, μη κρατικοί και παρακρατικοί φορείς έως το 2035 θα χρησιμοποιούν ευρέως την προηγμένη τεχνολογική υποδομή του 21ου αιώνα. Τα δομικά στοιχεία του «διαδικτύου των πραγμάτων» (σε συνδυασμό με την επανάσταση των drones), θα δημιουργήσουν έναν τετραδιάστατο χώρο μάχης που θα περιλαμβάνει: «χακαρισμένα» έξυπνα όπλα, εργαλεία κυβερνοτρομοκρατίας και έξυπνες βόμβες (IEDs) με δυνατότητες πτήσης, πλεύσης, σκαψίματος οι οποίες θα χρησιμοποιούν «απλές» τεχνολογίες αναγνώρισης προσώπου και μηχανική εκμάθηση.

Δεν είναι λοιπόν παράξενο που σε μία άλλη έρευνα του Millennium Project για το ΝΑΤΟ, αναγνωρίζεται ότι οι νέες τεχνολογίες όπως τα συστήματα παρακολούθησης, η χρήση αλγορίθμων για ανάλυση μεγάλων δεδομένων (big data), και συστήματα προανίχνευσης της βούλησης για κακόβουλες ενέργειες, επιβάλλεται να χρησιμοποιηθούν ώστε να υποστηρίξουν τον αγώνα κατά της τρομοκρατίας και του οργανωμένου εγκλήματος.

Καθώς λοιπόν μία τεχνολογική πανδημία παγκόσμιας εμβέλειας δεν φαίνεται απίθανη, μπορεί σύντομα να δούμε έναν ιό υπολογιστών που δεν θα μπορέσουμε να περιορίσουμε. Αν συμβεί αυτό, ίσως χρειαστεί να επιβιώσουμε για ένα διάστημα σε ένα περιβάλλον με λιγότερη τεχνολογία. Το ερώτημα λοιπόν είναι αν είμαστε έτοιμοι για μία τεχνολογική πανδημία.

*Ο κ. Νώντας Χριστοφιλόπουλος είναι επικεφαλής της μονάδας Προοπτικής Διερεύνησης του Ινστιτούτου Τεχνολογίας και Ερευνας και πρόεδρος της έδρας UNESCO on Futures Research στην Ελλάδα.