Αποδιοργανωτικές και φονικές πανδημίες, απόλυτα καταστροφικοί κυκλώνες, αλλεπάλληλες οικονομικές κρίσεις, παρεπόμενες κοινωνικές αναστατώσεις και αμφισβητήσεις, γεωπολιτικές ασυμμετρίες, τοπικές εντάσεις και συγκρούσεις συνοδευόμενες από αναθεωρητικές στοχεύσεις κρατών και υπερφίαλες διεκδικήσεις ηγεσιών συνυπάρχουν αίφνης στον έτσι κι αλλιώς αβέβαιο κόσμο μας, απειλώντας τους πάντες και τα πάντα. Αυτό που συμβαίνει στην παρούσα φάση στον πλανήτη είναι μοναδικό. Είναι σαν ξαφνικά να άνοιξε το κουτί, ή ακριβέστερα το πιθάρι της Πανδώρας, και να ξεχύθηκαν στη Γη όλα τα κακά του κόσμου τούτου.

Η εποχή φαντάζει απόλυτα ασταθής, οι όποιες σταθερές τείνουν να χαθούν, όλα απειλούνται με εκθεμελίωση και συντριβή από ένα πολυδιάστατο και ανεξέλεγκτο κύμα ανισορροπίας που δεν λέει να κοπάσει.

Πολιτικές μεγαλόπνοες, άλλοτε δυναμικές θεωρούμενες σπουδαίες και γενναίες, αποδεικνύονται μικρές και ασήμαντες, δεν επαρκούν, χάνονται στο πηγάδι των απίθανων συνεπειών που αφήνει πίσω του το ανεμπόδιστο τσουνάμι της συνδυαζόμενης υγειονομικής, οικονομικής, πολιτικής και γεωπολιτικής κρίσης. Και μαζί τους βεβαίως κλονίζονται ηγεσίες φιλόδοξες και αποσυντονίζονται σχηματισμοί ιστορικοί, με ρόλους και συμμετοχή στη διαμόρφωση του σύγχρονου κόσμου.

Οι μαθηματικοί του χάους αποδίδουν τον σύγχρονο κόσμο με μια πολυπαραγοντική εξίσωση πάμπολλων και εν πολλοίς αντιτιθέμενων μεταξύ τους μεταβλητών, οι οποίες ωστόσο ισορροπούν μέσω μιας αδιόρατης, στηριγμένης στο μέτρο, αλληλεξάρτησης και αλληλεπίδρασης που εν τέλει επικρατεί στον χρόνο.

Με τη διαφορά ότι πρόκειται για ισορροπία εύθραυστη και ευάλωτη σε μεταβολές. Μέχρι πρότινος κάποιες από τις μεταβλητές ανισορροπούσαν, έσπαζαν ή αποσυντονίζονταν προκαλώντας κατακλυσμιαία γεγονότα και φαινόμενα. Ωστόσο, μεμονωμένα όπως ήταν, τις περισσότερες φορές δεν ήταν ικανά να σπάσουν την αλυσίδα ισορροπίας. Οι όποιες διαταραχές ήταν πρόσκαιρες, καλύπτονταν από τον χρόνο και από την αδιατάρακτη συνοχή των άλλων μεταβλητών της πολυπαραγοντικής εξίσωσης.

Στην παρούσα συγκυρία ωστόσο ο συγχρονισμός ανισορροπίας είναι μέγας. Το μέτρο χάθηκε σε πολλές περιπτώσεις, καθοριστικοί κρίκοι της εύθραυστης αλυσίδας ισορροπίας έσπασαν σχεδόν ταυτόχρονα και διαμορφώθηκε περιβάλλον επικράτησης χαοτικών συνθηκών συνολικά στον κόσμο.

 

Η αόρατη απειλή έφθασε εξ Ανατολών

Η κινεζική εκρηκτική ανάπτυξη, η αδημονία της κινεζικής ηγεσίας για γιγαντιαία άλματα κόντρα στους φυσικούς νόμους, η περιφρόνηση του περιβάλλοντος, το περιβόητο φράγμα, εν προκειμένω, των πέντε φαραγγιών στην κοιλάδα του Γιανγκτσέ της επαρχίας Χιουμπέι στη Νότια Κίνα επιτάχυναν το ρεύμα της κλιματικής αλλαγής στην ευρύτερη περιοχή, διατάραξαν το κλίμα σε τοπικό επίπεδο, επαύξησαν τα επίπεδα υγρασίας, τρόμαξαν τα ζώα, οι νυχτερίδες πέταξαν μακριά, η επαφή της άγριας πανίδας με τους ανθρώπους επιταχύνθηκε και οι συνθήκες επέτρεψαν τη γέννηση ενός νέου κορωνοϊού, πιο μεταδοτικού και πιο θανατηφόρου στη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών. Η υπερανεπτυγμένη Γουχάν, με τους κινητικούς και τους διψασμένους για ταξίδια και επικοινωνία με την ελκυστική Δύση κατοίκους της, μετέφερε και εγκατέστησε εν ριπή οφθαλμού τον ιό στην επίσης υγρή Βόρεια Ιταλία. Και από εκεί με ταχύτητα μεγάλη, ανάλογη της κινητικότητας του σύγχρονου ανοιχτού και φιλελεύθερου κόσμου, ταξίδεψε στην Ευρώπη και στην Αμερική, απ’ όπου διαχύθηκε σε όλον τον πλανήτη. Σήμερα δεν υπάρχει απρόσβλητη περιοχή, αντιθέτως το πανδημικό κύμα, καθώς ο καιρός χαλάει, θεριεύει στο βόρειο ημισφαίριο, επιφυλάσσοντας σκληρές επιδημιολογικές συνθήκες για όλους.

Οι οικονομίες κλυδωνίζονται

Η πανδημία και το πλήθος των περιοριστικών μέτρων που επιβλήθηκαν παντού στον κόσμο κλόνισαν τις οικονομίες και βύθισαν τον κόσμο σε ύφεση αντίστοιχη εκείνης της μεγάλης κρίσης του 1929. Η παρεπόμενη της υγειονομικής οικονομική κρίση δεν άφησε αλώβητη καμία ζώνη εξαιτίας της διασύνδεσης και αλληλεξάρτησης του σύγχρονου κόσμου. Το κόστος ελέγχου των οικονομικών παρενεργειών της πανδημίας είναι απροσμέτρητο. Για την ώρα, οι οικονομίες διευκολύνονται και αποτρέπεται η κατάρρευσή τους, από τις δυναμικές πολιτικές ενίσχυσης της ρευστότητας που ακολουθούν οι  ισχυρές κεντρικές τράπεζες των ΗΠΑ, της Ευρώπης, της Κίνας, της Ιαπωνίας, της Βρετανίας και άλλων. Αλλά όσο περνά ο καιρός χωρίς να βρίσκεται ασφαλές εμβόλιο ή φάρμακο η πίεση στις οικονομίες θα πολλαπλασιάζεται, οι θέσεις εργασίας θα απομειώνονται, τα εισοδήματα θα υποχωρούν και η κατανάλωση θα κάμπτεται, με αποτέλεσμα οι οικονομίες του κόσμου και μαζί η ελληνική να αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο μακράς παραμονής σε καθεστώς ύφεσης ή στασιμότητας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την κοινωνική συνοχή και την κοινωνική ειρήνη. Ηδη καταγράφονται σημάδια αποσυντονισμού των κοινωνιών και σταδιακά τείνουν να διαμορφωθούν συνθήκες έντασης και τυφλής αντίδρασης, ικανές να αποσυντονίσουν και τις ορθολογικότερες των κυβερνήσεων.

Αμερικανικό δράμα, τουρκική ύβρις

Εν τω μεταξύ η διαρκής, αθόρυβη επί σχεδόν τρεις δεκαετίες κινεζική οικονομική ανάπτυξη και εκμετάλλευση των συνθηκών της παγκοσμιοποίησης επέτρεψε τη γιγάντωση και επέκταση της Κίνας σε σημείο που να απειλεί την αμερικανική οικονομική κυριαρχία και να πιέζει ποικιλοτρόπως τη μέχρι πρότινος μόνη υπερδύναμη. Προϊόντος του χρόνου, οι τάσεις αμερικανικής υποχώρησης ευνόησαν την ανάπτυξη εσωστρεφών πολιτικών δυνάμεων στις ΗΠΑ. Ενα κύμα προστατευτισμού ξεπήδησε με την εκλογή Τραμπ και μαζί εκδηλώθηκαν τάσεις απόσυρσης από τις διεθνείς πρωτοβουλίες και ευθύνες. Οι πολιτικές καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής εγκαταλείφθηκαν από τις ΗΠΑ και αντιστοίχως οι αμερικανικές δυνάμεις εκδήλωσαν διαθέσεις απεμπλοκής από τα καυτά μέτωπα της Μέσης Ανατολής, όπως και απαίτησαν από τους ευρωπαίους συμμάχους τους περισσότερους πόρους και ευθύνες για την ασφάλεια της Γηραιάς Ηπείρου, γεγονός που, αν δεν υποβάθμισε, σίγουρα απομείωσε την αξία της Ατλαντικής Συμμαχίας. Ο Ντόναλντ Τραμπ υιοθετώντας το αμφιλεγόμενο δόγμα «Πρώτα η Αμερική», πολεμώντας την Ευρώπη και ευνοώντας ταυτόχρονα τις αποσχιστικές τάσεις των Βρετανών από την Ευρωπαϊκή Ενωση, αποσυντόνισε τις κυρίαρχες ευρωπαϊκές δυνάμεις και διαμόρφωσε συνθήκες γεωπολιτικής ασυμμετρίας και αστάθειας, επιτρέποντας σε περιφερειακούς παίκτες να φαντάζονται γεωπολιτικές μετατοπίσεις και ανακατατάξεις. Στη βάση αυτών των προοπτικών ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν άρχισε να  ονειρεύεται μια μεγάλη Τουρκία και να επιχειρεί να επιβάλει αναθεωρητική πολιτική σε ολόκληρη τη Νοτιοανατολική Μεσόγειο απειλώντας ακόμη και με πόλεμο την Ελλάδα, τη μόνη έκφραση της Δύσης στην ευρύτερη περιοχή που μπορεί να σταθεί εμπόδιο στα υπερφίαλα σχέδιά του.

Το ανοιχτό μέτωποτου Μεταναστευτικού

Είχε προηγηθεί, με αφορμή τον πόλεμο στη Συρία και τα κύματα των καταδιωκόμενων που αυτός προκάλεσε, το μεταναστευτικό ρεύμα που τεχνηέντως κατευθύνθηκε στην Ελλάδα και διαμόρφωσε συνθήκες διαρκούς κρίσης εδώ και πέντε χρόνια. Κατά καιρούς η Τουρκία εργαλειοποιεί τους απόκληρους της Ασίας και της Αφρικής για να πιέζει την Ελλάδα, όπως έπραξε το περασμένο καλοκαίρι με τα κύματα μεταναστών που έστειλε μαζικά στον Εβρο. Και η τρέχουσα επιδείνωση των υγειονομικών συνθηκών στην Αθήνα έχει τη βάση της δυστυχώς στο διαρκές μεταναστευτικό ρεύμα. Οπως κατέγραψαν την περασμένη βδομάδα στο σημείωμά τους οι διευθυντές του «Ευαγγελισμού», οι φτωχοί μετανάστες που διαβιούν σχεδόν νομαδικά σε μικρά και ανήλιαγα, υγειονομικά υποβαθμισμένα, διαμερίσματα στις γειτονιές του κέντρου της Αθήνας, στην προσπάθειά τους να επιβιώσουν λειτουργούν κινούμενοι ως υπερμεταδότες του κορωνοϊού. Αν δεν υποβοηθηθούν, αν δεν αναληφθούν πρωτοβουλίες και δεν υιοθετηθούν φιλικές και οργανωμένες δράσεις ελέγχου της νόσου στις μεταναστευτικές κοινότητες, η Αθήνα όντως θα κινδυνεύσει να βιώσει υγειονομικές συνθήκες ανάλογες εκείνων που επικράτησαν την περασμένη άνοιξη στη Βόρεια Ιταλία.

Επιβάλλονται ολιστικές πολιτικές

Συνδυασμένες οι απειλές και οι κίνδυνοι διαμορφώνουν συνθήκες εκδήλωσης μιας «τέλειας καταιγίδας», τηρουμένων των αναλογιών, σαν κι αυτή που έπληξε τις προηγούμενες μέρες τα Ιόνια νησιά και τη Θεσσαλία. Οπως μπορεί να αντιληφθεί ο καθείς, σε τέτοιους καιρούς δεν χωρούν συμβατικές και ιδεολογικά φορτισμένες πολιτικές. Ούτε βεβαίως έχουν τύχη επικοινωνιακά ημίμετρα, για τις εντυπώσεις και μόνο. Αντιθέτως επιβάλλονται βαθιές επεξεργασίες και συνδυασμένες ολιστικές πολιτικές, αντίστοιχες των κινδύνων και των απειλών που μας περιβάλλουν.