Πριν από 51 χρόνια, το μακρινό 1969, σειρά οικοπέδων είχαν απαλλοτριωθεί στον Δήμο Κεντρικών Τζουμέρκων για τη στέγαση σεισμοπλήκτων. Ορισμένα αξιοποιήθηκαν, άλλα πάλι όχι. Ετσι, ένας εκ των πρώην ιδιοκτητών ξεκίνησε τις διαδικασίες για να πάρει πίσω την περιουσία του. Οι δεκαετίες περνούσαν και παρέμενε μπλεγμένος σε έναν νομικό και διοικητικό λαβύρινθο. Τελικά το 2017, έπειτα από 48 χρόνια και μεσολάβηση του Συνηγόρου του Πολίτη, η αρμόδια υπηρεσία εισηγήθηκε μερική ανάκληση της συντελεσμένης απαλλοτρίωσης.
Δεκαετίες αναμονής
Σαράντα χρόνια διαρκούν και οι διαδικασίες απαλλοτρίωσης δύο οικοδομικών τετραγώνων στα Πηγαδάκια της Βούλας που ξεκίνησαν το 1979, όταν έγινε το ρυμοτομικό σχέδιο στην περιοχή. Μια άλλη απαλλοτρίωση κτιρίου του 1908, στον ιστορικό πυρήνα της Πρέβεζας, έμπλεξε τον ιδιοκτήτη του σε έναν κυκεώνα από τον οποίο προσφάτως κατάφερε να βγει, μετά από 36 χρόνια, αποδεσμεύοντας το ακίνητο. Το ίδιο και στον Βόλο, όπου το 1999 με τη μελέτη επέκτασης του σχεδίου δεσμεύτηκε ακίνητο πολίτη, ο οποίος τελικά, με μεσολάβηση του Συνηγόρου, κατάφερε το 2018 να αποζημιωθεί.
Ιστορίες χιλιάδες… Είναι χαρακτηριστικό ότι σύμφωνα με στοιχεία 50 δήμων (από τους συνολικά 332) οι χώροι προς απαλλοτρίωση φτάνουν τα 2.228 στρέμματα, εκ των οποίων μόνο στο 23% έχει ολοκληρωθεί η απαλλοτρίωση, 4,5% βρίσκεται σε διαδικασία άρσης και 2,5% έχει μετατραπεί σε οικοδομήσιμο χώρο. Τα συγκεκριμένα στοιχεία είχαν συγκεντρωθεί στην ηλεκτρονική πλατφόρμα «Καταγραφής εγκεκριμένων κοινόχρηστων χώρων προς απαλλοτρίωση» που είχε ανοίξει το 2019 ο τότε αναπληρωτής υπουργός Περιβάλλοντος κ. Γιώργος Δημαράς. Ωστόσο, όπως αναφέρει στο «Βήμα» στέλεχος του υπουργείου, από τότε η λίστα δεν έχει ενημερωθεί, αποτυπώνοντας την αδιαφορία της τοπικής αυτοδιοίκησης.
Τα γρανάζια του ιδιότυπου μηχανισμού των απαλλοτριώσεων στην Ελλάδα έχουν μπλοκάρει. Ετσι, ούτε οι πολίτες μπορούν να εκμεταλλευτούν τις περιουσίες τους αλλά, το σημαντικότερο, ούτε οι πόλεις αποκτούν νέους κοινόχρηστους χώρους, απαραίτητους, όπως αποδείχθηκε την περίοδο του lockdown, στα πυκνοδομημένα αστικά κέντρα.
Τα αίτια εντοπίζονται στις διάσπαρτες και συχνά ασαφείς διατάξεις που έχουν εισαχθεί σε άσχετους νόμους, στην πολυϊδιοκτησία των ακινήτων, αλλά κυρίως στην οικονομική δυσπραγία των δήμων, όπως και των πολιτών που έχουν ιδιοκτησίες δίπλα στις υπό απαλλοτρίωση εκτάσεις, να αποδώσουν τις αποζημιώσεις στους ιδιοκτήτες που χάνουν την περιουσία τους. Βάσει υπολογισμών που είχαν γίνει από το επιτελείο του κ. Δημαρά το 2019, στο σύνολο της χώρας, υπό απαλλοτρίωση βρίσκονται τουλάχιστον 7.500 στρέμματα κοινόχρηστων χώρων και για την απόκτησή τους απαιτούνται περισσότερα από 5,5 δισ. ευρώ.
Ερχονται νέες ρυθμίσεις
Προσπάθεια να λυθεί ο γόρδιος δεσμός των ρυμοτομικών απαλλοτριώσεων επιχειρείται για πολλοστή φορά από το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Οι προτεινόμενες ρυθμίσεις της σημερινής του ηγεσίας έχουν περιληφθεί στο χωροταξικό και πολεοδομικό νομοσχέδιο, το οποίο αναμένεται να εισαχθεί προς ψήφιση στη Βουλή στο τέλος του μήνα.
Θέτουν όρια στις διαδοχικές επανεπιβολές ρυμοτομικών απαλλοτριώσεων και θεσπίζουν ταχεία διαδικασία για την τροποποίηση των ρυμοτομικών σχεδίων μετά την οριστική άρση μιας ρυμοτομικής απαλλοτρίωσης. Μάλιστα, μετά τις 4 Αυγούστου, οπότε το νομοσχέδιο ετέθη σε διαβούλευση, όπως αναφέρει στο «Βήμα» ο πρόεδρος του «Πράσινου Ταμείου» κ. Στάθης Σταθόπουλος, παρατηρείται μια πρωτοφανής κινητοποίηση των δήμων (σε σύγκριση με την τελευταία τριετία), οι οποίοι ζητούν ενημέρωση σχετικά με χρηματοδοτικά προγράμματα για απόκτηση, μέσω απαλλοτρίωσης, ακινήτων. Στις δύο προσκλήσεις, προϋπολογισμού 30 εκατ. ευρώ, οι οποίες θα είναι ανοιχτές έως τις 26 Φεβρουαρίου, έχουν υποβληθεί 28 φάκελοι, και σύμφωνα με εκτιμήσεις της Διοίκησης οι προτάσεις μπορεί να φτάσουν και τις 70.
Εκταμιεύσεις προς δικαιούχους
Τα στοιχεία του «Πράσινου Ταμείου», από το 2018 έως σήμερα, δείχνουν ότι έχουν εκταμιευθεί περίπου 5 εκατ. ευρώ σε δικαστικά αναγνωρισμένους δικαιούχους των Δήμων Αθηναίων, Κορίνθου, Τρίπολης και Σερρών και έχει εγκριθεί 1 εκατ. ευρώ αλλά εκκρεμεί η εκταμίευσή του σε δικαιούχους των Δήμων Βέροιας, Αγίου Δημητρίου και Ιλίου. Επίσης, άλλα 4 εκατ. ευρώ έχουν δεσμευθεί προκειμένου να επανεπιβληθεί απαλλοτρίωση στους Δήμους Θεσσαλονίκης και Σερρών.
OI EΠΕΡΧΟΜΕΝΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ
Αυτοδικαίως άρση της απόφασης σε τρεις περιπτώσεις
Βάσει των προωθούμενων τροποποιήσεων της ισχύουσας νομοθεσίας, μια ρυμοτομική απαλλοτρίωση θα αίρεται αυτοδικαίως, χωρίς να απαιτείται η έκδοση διαπιστωτικής πράξης, εάν συντρέχει μία από τις παρακάτω περιπτώσεις:
α. Αν παρέλθουν 15 έτη από την έγκριση του ρυμοτομικού σχεδίου, με το οποίο επιβλήθηκε για πρώτη φορά.
β. Αν παρέλθουν 5 έτη από την κύρωση της πράξης εφαρμογής ή αναλογισμού.
γ. Αν παρέλθουν 18 μήνες από τον καθορισμό τιμής μονάδος.
Μάλιστα, στα δέκα χρόνια από την επιβολή της απαλλοτρίωσης και δίχως να επηρεάζεται το κύρος της, θα δίδεται δυνατότητα αλλαγής χρήσης, ενώ ανεξαρτήτως παρέλευσης δεκαετίας θα επιτρέπονται διάφορες εργασίες επισκευής, αποκατάστασης, αλλαγής φέροντος οργανισμού ή πλήρης αντικατάσταση αυτού, διαρρύθμισης, αντικατάσταση στέγης, καθώς και κοπής δέντρων.
Επανεπιβολή μόνο με εγγραφή κονδυλίου
Η επανεπιβολή της απαλλοτρίωσης θα γίνεται μόνο υπό τον όρο της άμεσης εγγραφής σχετικού κονδυλίου στον προϋπολογισμό του δήμου, το οποίο θα αντιστοιχεί στην αξία του ρυμοτομούμενου ακινήτου. Εάν ο δήμος κρίνει ότι δεν συντρέχουν ιδιαιτέρως σοβαροί πολεοδομικοί λόγοι που επιβάλλουν την επανεπιβολή της, αυτή θα αίρεται οριστικά και θα τροποποιείται το ρυμοτομικό σχέδιο.
Εάν αποφασιστεί επανεπιβολή απαλλοτρίωσης θα προβλέπεται ταχεία απόδοση της αποζημίωσης στους δικαιούχους, χωρίς να αποκλείεται διαφορετικός προσδιορισμός της από τα πολιτικά δικαστήρια. Επίσης, διάταξη του νομοσχεδίου ορίζει ότι δεύτερη επανεπιβολή απαλλοτρίωσης απαγορεύεται και επαναφέρει ουσιαστικά τη χρήση των ακινήτων στους δικαιούχους, προβλέποντας ότι καθίστανται οικοδομήσιμα με τους ισχύοντες για την περιοχή όρους δόμησης. Εξαιρούνται χώροι που είτε υπάγονται σε ειδικά προστατευτικά καθεστώτα (ρέματα, αιγιαλοί, αστικά άλση) είτε έχουν ήδη αξιοποιηθεί για τη διάνοιξη οδών.
Αποζημίωση από τους συνεταιρισμούς
Παράλληλα, επιβάλλεται στους οικοδομικούς συνεταιρισμούς που επέσπευσαν ρυμοτομικά σχέδια η καταβολή αποζημίωσης σε όσους στερήθηκαν μέρος της ιδιοκτησίας τους για δημιουργία κοινόχρηστων χώρων εντός των εκτάσεών τους. Επίσης, για τους δήμους προβλέπεται κατάστρωση επιχειρησιακών σχεδίων που θα ιεραρχούν προτεραιότητες στις πολεοδομικές απαλλοτριώσεις.
Αναπροσαρμογή της αποζημίωσης για τους ορόφους
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η διάταξη που προβλέπει αναγκαστική απαλλοτρίωση ορόφων κτιρίων, προκειμένου να περιοριστούν τα ύψη των κτισμάτων, για λόγους αισθητικούς ή ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονομιάς. Για να κηρυχθεί απαλλοτρίωση ορόφου θα πρέπει να εκτιμάται η μείωση της αξίας του ακινήτου ώστε να προσαρμόζεται η αποζημίωση προς τους ιδιοκτήτες.
