Ολόκληρες σειρές με άδειες καρέκλες, χωρίς τούρτα με 75 κεράκια και χωρίς πάρτι φυσικά, αλλά με σύντομα βιντεοσκοπημένα μηνύματα: Αυτό ήταν το λιτό εορταστικό πρόγραμμα για τα γενέθλια των ΗΕ. Αθόρυβα γενέθλια, θα έλεγε κανείς, ελέω κορωνοϊού, για έναν διεθνή οργανισμό τέτοιας εμβέλειας και έργου.

Αλλά και οι σημερινές ομιλίες αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων την πρώτη ημέρα έναρξης της Γενικής Συνέλευσης γίνονται σε ένα εντελώς διαφορετικό πλαίσιο. Είναι κι αυτές βιντεοσκοπημένες και θα προβληθούν με τη σειρά στον κατάλογο των ομιλητών, λιγότερο θεαματικά από ό,τι άλλες χρονιές.

Χρήση βέτο: ένα δίκοπο μαχαίρι

1945: ο εκπρόσωπος της Κίνας υπογράφει τη Χάρτα των ΗΕ1945: ο εκπρόσωπος της Κίνας υπογράφει τη Χάρτα των ΗΕ

Η κατάσταση ήταν εντελώς διαφορετική βέβαια, πριν από 75 χρόνια, όταν στις 26 Ιουνίου του 1945, 50 χώρες υπέγραφαν την Χάρτα των ΗΕ. Λίγο πριν είχε κλείσει άλλο ένα αιματηρό κεφάλαιο της παγκόσμιας ιστορίας. «Τα ΗΕ δημιουργήθηκαν στον απόηχο του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου», λέει ο Ματίας Ντεμπίνσκι από το Ίδρυμα Ερευνών Ειρήνης και Διενέξεων του κρατιδίου του ΄Εσεν. « Ήταν δηλαδή η αποφασιστική ημερομηνία. Αυτός ο παγκόσμιος πόλεμος, που έσυρε στον όλεθρο ολόκληρη τη γη, να μην επαναληφθεί, σε αυτή τη βάση δημιουργήθηκαν τα ΗΕ». Εκτός από τη διασφάλιση της ειρήνης ο διεθνής οργανισμός είχε κι άλλους δύο στόχους: την καταπολέμηση της φτώχειας και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Κάτι που αντικατοπτρίζεται μέχρι σήμερα στη δομή του.

Ωστόσο, υπάρχουν και προβλήματα στον τρόπο εξέλιξης που γίνονται ορατά ιδιαίτερα στο Συμβούλιο Ασφαλείας, το οποίο απαρτίζεται από τις πέντε νικήτριες χώρες του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, τις ΗΠΑ, τη Ρωσία, τη Βρετανία, τη Γαλλία και την Κίνα. «Το πρόβλημα είναι ότι το δικαίωμα βέτο που διαθέτουν αυτές οι χώρες δεν ανταποκρίνεται στους σημερινούς παγκόσμιους συσχετισμούς δυνάμεων», επισημαίνει ο Ντεμπίνσκι. «Χώρες όπως η Βραζιλία και οι Ινδίες διαδραματίζουν ένα πολύ πιο σημαντικό ρόλο στο διεθνές σύστημα από ό,τι η Γαλλία ή η Βρετανία».

Παγκόσμια προβλήματα, παγκόσμιες λύσεις

Γενοκοτνία στη Ρουάντα. Μια μελανή σελίδα στην ιστορία των ΗΕΓενοκοτνία στη Ρουάντα. Μια μελανή σελίδα στην ιστορία των ΗΕ

Ένα δεύτερο πρόβλημα των ΗΕ είναι η εξάρτησή τους από τη διάθεση για συνεργασία ισχυρών μελών του. Αυτό έγινε ορατό ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Οι 5 μεγάλες χώρες μπλόκαραν η μία την άλλη κάνοντας χρήση βέτο. Μόνο στο τέλος αυτής της φάσης το 1991 άρχισε και πάλι η πολυμερής συνεργασία με την έγκριση, για παράδειγμα, 20 ειρηνευτικών αποστολών στο διάστημα ανάμεσα στο 1989 και το 1994. Μέσω αυτών σώθηκε η ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων. Μελανή σελίδα των επιχειρήσεων διασφάλισης της ειρήνης ήταν το 1994, όταν οι κυανόκρανοι αποσύρθηκαν από τη Ρουάντα, αντί να εμποδίσουν τη γενοκτονία ανάμεσα στις φυλές Τούτσι και Χούτου. Ήταν η μεγαλύτερη σφαγή μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο.

«Νομίζω ότι παρά τις γεωπολιτικές αντιθέσεις ανάμεσα στις ΗΠΑ και τη Ρωσία, ανάμεσα στη Δύση και τη Ρωσία, υπάρχει η διαπίστωση ότι η διεθνής κοινότητα ως τέτοια αντιμετωπίζει παγκόσμιες προκλήσεις και τα προβλήματα θα πρέπει να λυθούν σε μία παγκόσμια βάση», υποστηρίζει ο Ματίας Ντεμπίνσκι. Σήμερα τα ΗΕ περνούν και πάλι φάση, όπου η άσκηση βέτο έχει αυξηθεί και μάλιστα σε βασικά θέματα, παρατηρεί ο γερμανός ερευνητής. Και για να ανταποκριθούν και μελλοντικά στους ιδρυτικούς τους στόχους, θα πρέπει να μεταρρυθμιστούν. Η Γερμανία επιδιώκει εδώ και καιρό να μπει ως μόνιμο μέλος στο Συμβούλιο Ασφαλείας των ΗΕ.

Μίριαμ Μπένεκε

Επιμέλεια: Ειρήνη Αναστασοπούλου