Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναμένεται να προτείνει την καθιέρωση υποχρεωτικών συνοριακών διαδικασιών προελέγχου (pre-entry screening) στα εξωτερικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΕΕ) για όσους παρανόμως επιδιώκουν να εισέλθουν σε αυτήν προτού καν ξεκινήσει οποιαδήποτε διαδικασία χορήγησης ασύλου ή επιστροφής στη χώρα προέλευσής τους. Αυτό αναφέρουν οι πληροφορίες του «Βήματος» εν όψει της πολυαναμενόμενης παρουσίασης την προσεχή Τετάρτη 23 Σεπτεμβρίου στις Βρυξέλλες του νέου Συμφώνου για τη Μετανάστευση και το Ασυλο με το οποίο η Κομισιόν επιδιώκει να αντικαταστήσει τον Κανονισμό του Δουβλίνου. Ουσιαστικά, ο πυρήνας αυτής της προτάσεως, ο οποίος είναι γερμανικής εμπνεύσεως και έχει κατατεθεί εδώ και μήνες υπό τη μορφή non paper, αφορά τη δημιουργία μιας ζώνης όπως αυτή που υφίσταται στα διεθνή αεροδρόμια και από όπου μπορεί ενίοτε να υπάρξει γρήγορη επιστροφή ενός ατόμου που δεν πληροί τις προϋποθέσεις εισόδου σε μια χώρα.

Ο κίνδυνος

Στην περίπτωση όμως χωρών με εκτεταμένα σύνορα, πόσω μάλλον θαλάσσια όπως η Ελλάδα, μια διαδικασία αυτής της μορφής θα μπορούσε να οδηγήσει στη μετατροπή των ελληνικών συνόρων σε μια εκτεταμένη προαναχωρησιακή ζώνη για άγνωστο χρονικό διάστημα, από τη στιγμή μάλιστα που οι επιστροφές αποτελούν την «αχίλλειο πτέρνα» μιας συνολικής λύσης. Αυτό επιτείνεται από το γεγονός ότι η Ελλάδα γειτονεύει με μια χώρα όπως η Τουρκία, η οποία έχει αποδείξει επανειλημμένως ότι δεν διστάζει να εργαλειοποιήσει το Μεταναστευτικό για την προώθηση των στόχων της.

Η Κομισιόν εκτιμά ότι η ενισχυμένη εντολή του Frontex αλλά και οι συμφωνίες με τρίτες χώρες θα προσέφεραν λύση στο πρόβλημα. Ωστόσο, η Τουρκία αποτελεί ειδική περίπτωση. Η δε Δήλωση ΕΕ – Τουρκίας, που σύμφωνα με τον αναπληρωτή υπουργό Μεταναστευτικής Πολιτικής Γιώργο Κουμουτσάκο, ο οποίος βρέθηκε την περασμένη εβδομάδα στις Βρυξέλλες για επαφές τόσο για το νέο σύμφωνο όσο και για την «επόμενη μέρα» της Μόριας, «έχει εισέλθει σε βαθιά κατάψυξη», μάλλον θα αποτελέσει και αυτή μέρος της νέας συζήτησης για το Μεταναστευτικό.

Η ελληνική θέση

Παράλληλα, όπως εξήγησε σε συνέντευξή του στην ιστοσελίδα Politico, η ελληνική θέση σε σχέση με το νέο Σύμφωνο παραμένει ότι δεν μπορούν να υπάρχουν υποχρεωτικές συνοριακές διαδικασίες αν δεν υπάρχει και υποχρεωτική αλληλεγγύη.

Σύμφωνα με τις υπάρχουσες πληροφορίες σχετικά με την πρόταση της Κομισιόν (πέραν του πολιτικού κειμένου-ομπρέλα θα συνοδεύεται από σειρά Κανονισμών για επιμέρους ζητήματα, που περιορίζουν τα περιθώρια ελιγμών καθώς είναι υποχρεωτικής εφαρμογής), το κριτήριο της πρώτης χώρας εισόδου που σήμερα ισχύει και έχει προκαλέσει τόσες αντιδράσεις δεν φαίνεται να μεταβάλλεται. Αντίθετα, η ευθύνη των χωρών πρώτης γραμμής ενισχύεται και τίθεται υπό στενή παρακολούθηση μέσα από διάφορους μηχανισμούς.

Ο προέλεγχος (pre-screening) όλων των υπηκόων τρίτων χωρών που επιδιώκουν να εισέλθουν σε εθνικό/ευρωπαϊκό έδαφος παρανόμως θα περιλαμβάνει μεταξύ άλλων την ταυτοποίηση, τον υγειονομικό έλεγχο, τον έλεγχο ασφαλείας και τη λήψη δακτυλικών αποτυπωμάτων ώστε να καταχωριστούν στο σύστημα Eurodac. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ουσιαστικά ότι τα κράτη πρώτης γραμμής πρέπει να ορίσουν συγκεκριμένα σημεία διέλευσης όπου θα υπάρχουν παράλληλα κέντρα υποδοχής αλλά και προαναχωρησιακά κέντρα για τη φιλοξενία όσων επιδιώκουν να εισέλθουν στην ΕΕ.

Οι αποφάσεις

Μόνο μετά τον προέλεγχο θα αποφασίζεται αν θα πρέπει να αποκλειστεί η είσοδος στο εθνικό/ευρωπαϊκό έδαφος ή αν κάποιος θα πρέπει να εισέλθει στη διαδικασία εξέτασης του αιτήματος ασύλου ή/και της επιστροφής του στη χώρα προέλευσης. Η εξέταση ενός αιτήματος με την ταχεία συνοριακή διαδικασία δεν σημαίνει αυτομάτως είσοδο στην επικράτεια του κράτους-μέλους. Εκτιμάται μάλιστα ότι με βάση το κριτήριο του αν κάποιος προέρχεται από χώρα με χαμηλό προσφυγικό προφίλ οι απορριπτικές αποφάσεις θα μπορούν να επιταχυνθούν. Ο σκοπός είναι σαφής: πρέπει να αποφασίζεται στα σύνορα αν ένα αίτημα ασύλου είναι βάσιμο ή όχι και με τον τρόπο αυτόν να περιορίζονται οι δευτερογενείς μετακινήσεις (secondary movements) προς τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες.

Σημείο-κλειδί η διαμόρφωση νέου τύπου αλληλεγγύης

Η μεταρρύθμιση του Κανονισμού του Δουβλίνου για το άσυλο έχει αποτελέσει ήδη από το 2016 «πολιτικό ναρκοπέδιο» για την ΕΕ εξαιτίας του διχασμού και της πόλωσης των διαφορετικών απόψεων στους κόλπους της. Σε πρόσφατη συνάντησή της με ομάδα δημοσιογράφων στις Βρυξέλλες, η επίτροπος Εσωτερικών Υποθέσεων Ιλβα Γιόχανσον σημείωσε ότι «ουδείς θα μείνει ικανοποιημένος» από την πρόταση που θα παρουσιαστεί, όπως έγραψε χαρακτηριστικά η ιστοσελίδα euobserver.

Σύμφωνα με κοινοτικές πηγές, το τελικό κείμενο θα υπόκειται σε διάφορες προσαρμογές ως την ύστατη ώρα. Ο δε αντιπρόεδρος της Κομισιόν για την Προώθηση του Ευρωπαϊκού Τρόπου Ζωής Μαργαρίτης Σχοινάς πρόσφατα περιέγραψε τη νέα πρόταση ως ένα τριώροφο κτίριο που θα αποτελείται από α) συμφωνίες με τρίτες χώρες με σκοπό τη διευκόλυνση των επιστροφών, της επανεισδοχής αλλά και την αποτροπή των μεταναστευτικών ροών, β) την ισχυρότατη φύλαξη των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ και γ) τη διαμόρφωση μιας νέας αρχιτεκτονικής αλληλεγγύης.

Αυτό το τρίτο σημείο θα είναι κλειδί για να μπορέσει να υιοθετηθεί η νέα πρόταση και να μην αποτύχει όπως η προηγούμενη του 2016. Σύμφωνα με συνομιλητές του κ. Σχοινά, το νέο σύστημα πρέπει να μπορεί να προσφέρει μόνιμη και αποτελεσματική (permanent and effective) αλληλεγγύη, ξεπερνώντας μια θεολογικού τύπου συζήτηση περί υποχρεωτικής και εθελούσιας αλληλεγγύης που επικράτησε τα τελευταία χρόνια. Αυτό, επιμένουν οι ίδιες πηγές, θα μπορεί να υλοποιείται μέσα από τη διαμόρφωση ενός μηχανισμού πρόβλεψης αναγκών στον οποίο τα κράτη-μέλη θα έχουν πρόσβαση και ο οποίος θα εμπλουτίζεται από κατά περίπτωση (ad hoc) συνεισφορές. Ουσιαστικά, θα γίνεται μια διάκριση μεταξύ της αλληλεγγύης που θα παρέχεται υπό κανονικές συνθήκες και εκείνης που θα προσφέρεται σε έκτακτες καταστάσεις.