Η εκπαιδευτική κοινότητα επί ποδός!

Η γενιά του covid-19, με μάσκες επιστρέφει στις αίθουσες διδασκαλίας καθώς γονείς και εκπαιδευτικοί ανησυχούν ελπίζοντας να πάνε όλα καλά. Επιστροφή λοιπόν στην κανονικότητα ή στην καλύτερη δυνατή κανονικότητα.

Η πανδημία έχει όμως επιβάλει νέες συνθήκες στη ζωή των νέων που σφύζουν από ορμή και ενέργεια! Η εικόνα του «μασκοφόρου», που σηματοδοτεί περιορισμούς στην προσωπική ελευθερία, επαφή και καθημερινές συνήθειες, από τις αγκαλιές ως τις συγκεντρώσεις διασκέδασης και ψυχαγωγίας, αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό γνώρισμα, που συνθέτει το νέο περιβάλλον του Covid -19. Ένας νέος κόσμος γεννιέται, με πρωταρχικό μέλημα την προστασία της υγείας.

Παρόλα αυτά, πίσω από τις μάσκες είναι επείγουσα ανάγκη να εξετάσουμε την ανησυχία, την αβεβαιότητα και την αγωνία που φωλιάζουν στον ψυχισμό των νέων αυτή την περίοδο. Να διερευνήσουμε μέσα στις ευαίσθητες ομάδες των παιδιών και των εφήβων τις συνέπειες αυτού του νέου καθεστώτος στη ζωή και να ξετυλίξουμε το νήμα των κοινωνικο-οικονομικών επιπλοκών μέσα από τα πρότυπα, με τα οποία αναθρέψαμε και διαπαιδαγωγήσαμε τις νέες γενιές, από τη μεταπολίτευση μέχρι σήμερα.

Σε αυτό το πλαίσιο θεωρώ ότι είναι απαραίτητο να γίνει μια σύντομη αναδρομή στα βασικά στοιχεία του κοινωνικοπολιτικού περιβάλλοντος που χαρακτήρισαν και σηματοδότησαν τέσσερις σημαντικούς σταθμούς στη διαπαιδαγώγηση, την εξέλιξη και τον τρόπο ζωής των νέων τις τελευταίες δεκαετίες.

Η γενιά της αντίστασης

Η γενιά της αντίστασης, της ελευθερίας και των δικαιωμάτων ενέπνευσε με τους αγώνες, την ορμή και τη ζωντάνια της, τη ρήξη με το απολυταρχικό καθεστώς, (1967-1974), σε μια καταρρακωμένη κοινωνία διακρίσεων και δεινών. Το πνεύμα της έφερε τεράστιες αλλαγές στις συνθήκες της ελληνικής κοινωνίας.

Η αποκατάσταση της δημοκρατίας, η θεμελίωση στον συνταγματικό χάρτη των ελευθεριών και των δικαιωμάτων (καθώς ακολούθησαν μεγάλες θεσμικές και νομοθετικές αλλαγές στο κοινωνικό και οικογενειακό δίκαιο), οι αγώνες για ισότητα των δύο φύλων και οι αλλαγές στην εκπαίδευση έφεραν εξέλιξη και ευημερία.

Η γενιά αυτή σηματοδότησε, σε συμβολικό επίπεδο, μια μορφή αμφισβήτησης, με σαφές και κατηγορηματικό μήνυμα στη συνείδηση των επόμενων γενεών: την πτώση της πατριαρχίας. Ήταν η περίοδος όπου τα σαθρά θεμέλια της πατρικής εξουσίας του άνδρα γεννήτορα και πατριάρχη κλονίστηκαν οδηγώντας σε μεγάλες αλλαγές στην κοινωνία και στις οικογενειακές σχέσεις.

Η γενιά της εξέλιξης και των παροχών

Στην περίοδο αυτή, (δεκαετία ’80 –’90), της ευημερίας και των κατακτήσεων, ήρθαν στο προσκήνιο νέες αξίες και συμπεριφορές.
Η δίψα για απόκτηση αγαθών – πνευματικών και υλικών – αναγορεύει την εργασία σε υπέρτατη αξία, από την οποία ο άνδρας, ως αρχηγός ακόμα της οικογένειας ή ως επιτυχημένος εργένης (πώς να ξεχάσει κανείς τον όρο «γιάπης»), αντλεί αυτοπεποίθηση, κύρος και δύναμη τα οποία εξαργυρώνει στην κοινωνία αλλά και στην οικογένεια. Ο καινούργιος τρόπος ζωής φέρνει στο προσκήνιο και νέες αξίες, όπως τίτλους, δόξα, χρήμα, υλικά αγαθά και εξουσία, με βαρύ όμως τίμημα για τον ίδιο, αλλά κυρίως για την οικογένεια και τα παιδιά, αφού με την απουσία του δημιουργούνται συνθήκες μοναξιάς, έλλειψης κανόνων, προσανατολισμού και στήριξης, που είναι απαραίτητα για την ανατροφή και τη διαπαιδαγώγησή τους. Οι ηθικές αξίες και αρετές αντικαταστάθηκαν τότε με παροχές υλικών κυρίως αγαθών και καταναλωτισμό παντός είδους, με δανεικά και εγχώρια χαρακτηριστικά, που φαίνεται να ικανοποιούν τεχνητές πολλές φορές και επινοημένες ανάγκες.

Από την άλλη, παράλληλα με τις κατακτήσεις της, και η γυναίκα προχώρησε, εξελίχθηκε και ολοκληρώθηκε σε πολλά επίπεδα και με γρήγορους ρυθμούς, ικανοποιώντας τους στόχους της, καθώς και ανεκπλήρωτα όνειρα και προσδοκίες γυναικών προηγούμενων γενεών.
Έχασε όμως και εκείνη κάποιες από τις γυναικείες της πλευρές, αλλά κυρίως, λόγω της επαγγελματικής εξέλιξης και ενασχόλησης, στέρησε με την απουσία της την απαραίτητη μητρική φροντίδα και ασφάλεια στα παιδιά της, καθώς και την ενεργό συμμετοχή της στην ανάπτυξη ισχυρού συναισθηματικού δεσμού κατά την πρώιμη βρεφική και νηπιακή τους ηλικία, με σημαντικές συνέπειες στον ψυχισμό και στα μετέπειτα στάδια της ζωής τους.

Οι παραπάνω αλλαγές και εξελίξεις, ιδιαίτερα στον ρόλο και στις σχέσεις των δύο φύλων, χωρίς την απαραίτητη επεξεργασία αλλά και τη στήριξη από την πολιτεία, έφεραν δεινά και πόνο μέσα από τις συγκρούσεις των ζευγαριών με συνέπεια την αύξηση των διαζυγίων.
Οι συνθήκες αυτές επέβαλαν μοναξιά, έλλειψη επικοινωνίας μεταξύ των μελών της οικογένειας και καθρεφτίστηκαν κατά συνέπεια στη συμπεριφορά και στον ψυχισμό της γενιάς που ακολούθησε, με εκδηλώσεις φόβου, άγχους, κατάθλιψης, επιθετικότητας, ενίοτε αναπτυξιακές διαταραχές και άλλες εκδηλώσεις αρνητικών συναισθημάτων και συμπεριφορών, με κορύφωση τη χρήση αλκοόλ και ουσιών, στερώντας, κάτω από αυτές τις συνθήκες, το δικαίωμα των νέων στο όνειρο, το όραμα και την ελπίδα για το μέλλον.

Η γενιά της κρίσης και της ανεργίας

Ο 21ος αιώνας διαμόρφωσε τη γενιά της κρίσης και της αμφισβήτησης θεσμών και αξιών προσγειώνοντας τους νέους σε μια σκληρή πραγματικότητα μιας νέας κατάστασης πραγμάτων, αλλάζοντας τις συνήθειες τους χθες. Η ανεργία, λόγω της οικονομικής κρίσης, οι αλλαγές στον τομέα της εκπαίδευσης και της διαπαιδαγώγησης, όπου από τη στενή καθοδήγηση, τον έλεγχο και την τιμωρία, περάσαμε σε μια ασύστολη επιτρεπτικότητα, η μοναξιά – πνευματική και συναισθηματική –, ο ξενιτεμός των νέων για καλύτερες συνθήκες ζωής αλλά και σαν μια έμφυτη ανάγκη να σπάσουν τον ασφυκτικό κλοιό που δημιούργησαν οι παροχές και οι προσδοκίες των γονιών (καθώς αποζητούσαν την αυτονόμηση, την ευθύνη για τη δική τους ζωή και κατά συνέπεια την ωρίμανση) άφησαν το αρνητικό τους αποτύπωμα ανεξίτηλο.

Η τρομοκρατία, η περιβαλλοντική καταστροφή, η επίδραση του κάκιστου ρόλου των ΜΜΕ, η άκριτη χρήση της τεχνολογίας και ειδικά του διαδικτύου, το χάσμα των γενεών και τα οικογενειακά προβλήματα εκφράστηκαν με οργή, βίαιες εκδηλώσεις και ξεσπάσματα (με αποκορύφωμα τα φαινόμενα Γρηγορόπουλου, Πυρήνες της Φωτιάς κ.α.), καθώς και τη συνεχή αμφισβήτηση θεσμών της εποχής της ευημερίας της μεταπολίτευσης, χωρίς όμως να διαφαίνεται καθαρά το αίτημα και οι καινούργιες ανάγκες της γενιάς αυτής.
Η γενιά του 21ου αιώνα, θα αποτελέσει ίσως έναν από τους πιο σημαντικούς σταθμούς για να μελετήσουμε και να διερευνήσουμε τις συνέπειες της νέας αυτής πραγματικότητας στον ψυχικό και διανοητικό κόσμο της, αλλά και στις κοινωνικές, οικογενειακές και διαπροσωπικές σχέσεις.

Η γενιά των «μασκοφόρων»

Το 2020, με την κορύφωση της διατάραξης της ισορροπίας του οικοσυστήματος και της σχέσης ανάμεσα στον άνθρωπο και το ζωικό και φυσικό περιβάλλον, ως συνέπεια της δίψας για καταναλωτισμό, χρήμα, εξουσία και μιας πλασματικής ευδαιμονίας, σηματοδοτεί τη γενιά των «μασκοφόρων» στο αχαρτογράφητο πεδίο του Covid– 19.

Έρευνες αναφέρουν ότι ιδιαίτερα επιρρεπείς στην ψυχική καταπόνηση, εξαιτίας του κορωνοϊού, είναι οι νέοι με εκδηλώσεις κατάθλιψης, αγχώδους διαταραχής, καθώς και αύξησης ή έναρξης χρήσης ουσιών εξαιτίας του στρες που δημιουργείται κάτω από ανάλογες συνθήκες απειλής και κινδύνου.

Η νέα γενιά βρίσκεται αντιμέτωπη με την αβεβαιότητα, την ανεργία, τον ασφυκτικό εγκλεισμό, την απομόνωση, την εσωστρέφεια, τη στέρηση της ελευθερίας και μια γενική κλιμάκωση συνδεδεμένων διαταράξεων, που προκαλεί η υγειονομική κρίση, με αποκορύφωμα την έλλειψη οράματος, ιδανικών και θετικών προτύπων.

Οι νέοι ενίοτε συνεργάζονται και πειθαρχούν στα μέτρα προστασίας κατά της εξάπλωσης του ιού και άλλοτε αντιδρούν, αγνοώντας ή παραβλέποντας τις εκκλήσεις των αρχών, συμμετέχοντας – τραγουδώντας και χορεύοντας – στους ξέφρενους ρυθμούς με σάουντρακ hip – hop στίχους και μουσική, προσπαθώντας να εκφραστούν και να αντισταθούν, με τον δικό τους τρόπο, στον φόβο και τις απειλές που ορθώνονται μπροστά τους. Με την ορμή της νιότης που διαθέτουν, νιώθουν ενστικτωδώς ότι ο φόβος παραλύει τους ανθρώπους, ακινητοποιεί τις κοινωνίες, μουδιάζει τις αισθήσεις και επιφέρει τον μαρασμό.

Συμμετέχοντας στα πάρτυ, συγχρονιζόμενοι με κάθε είδους μουσικό ήχο που φαίνεται να εγείρει και να διατηρεί την επιθυμία τους για ζωή λειτουργώντας ως βάλσαμο στην αμηχανία, ίσως ξορκίζουν την απειλή του θανάτου και ενός αβέβαιου μέλλοντος, καθώς και τον φόβο που προκαλεί η μοναξιά και η απομόνωση.

Σήμερα, όπου βρισκόμαστε εν μέσω μεγάλων ανατροπών, αναπάντεχων εξελίξεων, απειλών και κινδύνων που υπαγορεύουν την ανάγκη σταθερότητας σε δομές και θεσμούς για την επιβίωση ατόμων και κοινωνιών, είναι ζήτημα πλέον έκτακτης ανάγκης οι ειδικοί, οι γονείς και η πολιτεία να αφουγκραστούμε και να εστιάσουμε με περίσσια ευθύνη στα πολυσύνθετα ζητήματα που επισύρει η νέα παγκόσμια κρίση. Να αναζητήσουμε τους κινδύνους που θέλαμε να αγνοούμε ή που ίσως δεν είχαμε τον χρόνο να αντιληφθούμε. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, η παρουσία και ο ρόλος του πατέρα είναι ανάγκη να δημιουργήσει συνθήκες ικανές να αμβλύνουν τις κοινωνικές αντιθέσεις και να αντιμετωπίσουν μεγάλα και ζωτικής φύσης προβλήματα.

Η συναισθηματική πατρική παρουσία και φροντίδα μπορεί να συμβάλει στη δόμηση του ψυχισμού και της προσωπικότητας των νέων, καθώς και να διευκολύνει τον χειρισμό πολύπλοκων καταστάσεων και την αντιμετώπιση σοβαρών κινδύνων που παραμονεύουν.
Χρέος του να διδάξει τον αυτοέλεγχο, τη συνεργασία, την αλληλεγγύη, την ανάληψη ευθυνών, την αντίσταση στις πιέσεις, αρετές απαραίτητες σήμερα, περισσότερο από ποτέ, καθώς αντιμετωπίζουμε μια βαθιά ανθρωπιστική, υπαρξιακή, κοινωνική, περιβαλλοντική και υγειονομική κρίση.

Σήμερα που σπάνε, η μία μετά την άλλη, όλες οι παλιές κοινωνικές δομές χωρίς να διαφαίνονται ακόμη στον ορίζοντα οι καινούργιες, χρειάζεται να δείξει ο πατέρας στα παιδιά του νέους δρόμους και εναλλακτικές, με προοπτική, σταθερότητα και ασφάλεια.
Μέσα στα σύγχρονα αδιέξοδα και τις νέες προκλήσεις να τους ενσταλάξει την πίστη στις ικανότητές τους και να τους διδάξει να διαχειρίζονται τον φόβο και άλλα αρνητικά συναισθήματα, με τρόπο αποτελεσματικό. Να τους μάθει να επιμένουν, να ελπίζουν, να ονειρεύονται, να ανακαλύπτουν τις δυνάμεις τους, καθώς και να αναλαμβάνουν την ευθύνη των πράξεών τους, ενθαρρύνοντάς τους παράλληλα, μέσα από μια δυνατή σχέση εμπιστοσύνης , να πιστεύουν στον εαυτό τους.

Η κ. Ελισάβετ Μπαρμπαλιού είναι ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια