«Τράβηξε η καρδιά μου να γράψω την ιστορία μου. Θέλω να την ιδώ γραμμένη και να τη διαβάσω απ’ την αρχή ως το τέλος σα να ήταν κάποιου άλλου. Πιστεύω πως έτσι θα ξεθυμάνει το φούσκωμα της καρδιάς που μου σταλάξανε τόσα πολλά και διάφορα, τέτοια που ο καθένας δεν θα ήθελα να τα ‘χει στη δική του ιστορία. Εχω σκοπό να τη δημοσιεύσω κιόλας την ιστορία μου».
Το ‘πε και το ‘κανε. Γιατί με αυτά τα παραπάνω λόγια αρχίζει η αυτοβιογραφία του Μάρκου Βαμβακάρη (εκδόσεις Παπαζήση), στη συγγραφή της οποίας συνέβαλε με την πένα της η Αγγελική Βέλλου-Κάιλ, από τη στιγμή που το φθινόπωρο του 1967, κάνοντας μια έρευνα για το ρεμπέτικο τραγούδι, συνάντησε τον θρυλικό ρεμπέτη στην οδό Οφρυνίου 35 στα Ασπρα Χώματα της Κοκκινιάς…
Σε πρώτο πλάνο παρά τα προβλήματα υγείας
Παρά τα χαστούκια που δέχθηκε από την ίδια τη μουσική κοινότητα όταν κάποια στιγμή δεν μπορούσε να βρει καν δουλειά λόγω του αρθριτικού προβλήματος που είχε παρουσιαστεί στα δάχτυλά του (ιδού ποιοι είμαστε εμείς οι Ελληνες!), ο Μάρκος Βαμβακάρης δεν έπαψε ποτέ να βρίσκεται σε πρώτο πλάνο. Ο δημιουργός της «Φραγκοσυριανής», ο άνθρωπος που έγραψε και τραγούδησε τον «Αντώνη τον βαρκάρη», τα «Καβουράκια» και τόσα άλλα τραγούδια που ακόμη τα ακούμε σαν να ήταν η πρώτη φορά. Αυτός ο καλλιτέχνης από τη Σύρο δεν σταμάτησε ποτέ να απασχολεί τη λαϊκή κουλτούρα μας. Και δεν είναι άστοχο να πούμε ότι το «φαινόμενο Μάρκος» (διότι περί φαινομένου πρόκειται) όχι απλώς είναι κομμάτι της ιστορίας μας αλλά βρίσκεται στο DNA μας.
Κάτι που φάνηκε πολύ έντονα με το ντοκιμαντέρ «Μάρκος» που το βράδυ της Κυριακής 23 Αυγούστου άνοιξε με επιτυχία το 5ο Διεθνές Φεστιβάλ Καστελλορίζου, κάνοντας στο ακριτικό νησί τη «ζωντανή» πρεμιέρα του με κόσμο. Ακρα του τάφου σιωπή καθ’ όλη τη διάρκεια προβολής της ταινίας του Νίκου Σκαρέντζου· ο κόσμος παρακολουθούσε με ευλαβική προσοχή τα όσα λέγονταν στο ντοκιμαντέρ, με τη συνοδεία των σπουδαίων τραγουδιών του Βαμβακάρη, είτε από ηχογραφήσεις με τη δική του φωνή είτε από εκτελέσεις και διασκευές άλλων.
Ο σκηνοθέτης του ντοκιμαντέρ «Μάρκος» Νίκος Σκαρέντζος
Το «πάντρεμα» με τη σύγχρονη μουσική
Εξάλλου, αυτή η σύνδεση του ρεμπέτικου τραγουδιού με τα σύγχρονα ακούσματα, όπως για παράδειγμα η χιπ-χοπ, είναι το στοιχείο που κάνει τη μεγάλη διαφορά στη δουλειά του Σκαρέντζου. Γιατί ήταν θαυμάσιο να βλέπεις και να ακούς νέους ανθρώπους συγκροτημάτων όπως (μεταξύ άλλων) οι Τρίο Τεκκέ, Kosmokrators, The Famous SOAS, Μάλε Βράσε, Locomondo, Doumani Allstars, Στίχοιμα και NTΠ – Νέα Τάξη Πραγμάτων να αποδίδουν τον στίχο του Μάρκου έτσι όπως εκείνοι τον έχουν νιώσει. Με τα δικά τους ηχοχρώματα, το δικό τους στυλ, τη δική τους έμπνευση.
Καλλιτέχνες όπως (εκτός πολλών άλλων) οι Βασιλική Τρουφάκου, Δημήτρης Μυστακίδης, Δημήτρης Λάππας, Μίμης Πλέσσας, Μανώλης Μητσιάς, Σοφία Παπάζογλου, Βασιλική Καρακώστα, Λένα Κιτσοπούλου, Μιχάλης Δήμας, Τζερόμ Καλουτά, Ιντρα Κέιν, Γίνκα, Λόλεκ, Πέτρος Μάλαμας, Τόμας Χούισμαν και ο Στέλιος Βαμβακάρης, ο γιος του Μάρκου, καταθέτουν πάνω απ’ όλα την αγάπη τους για τον θρύλο και το έργο του (δυστυχώς, ο Στέλιος Βαμβακάρης δεν πρόλαβε να δει τη δουλειά του Σκαρέντζου ολοκληρωμένη, διότι πέθανε λίγο προτού ολοκληρωθεί το τελικό μοντάζ).
Συστήνοντας τον Μάρκο στη γενιά των εφήβων
«Εχοντας δει τα ντοκιμαντέρ και τα τηλεοπτικά αφιερώματα που είχαν μέχρι τότε γυριστεί για τον Μάρκο αποφάσισα να κάνω μια ταινία με τον δικό μου τρόπο και λόγω της αυταπόδεικτης αγάπης μου για το χιπ-χοπ, τη «μαύρη» μουσική και τις υποκουλτούρες γενικώς. Μια ταινία που θα μίλαγε για τη ζωή, το έργο του Μάρκου και το ρεμπέτικο αλλά θα συνέδεε όλα τα παραπάνω με τη μουσική πραγματικότητα του σήμερα και τους νέους μουσικούς και θα αποτελούσε ένα εργαλείο στο να συστήσει τον Μάρκο στη γενιά των εφήβων και των νέων» είπε στο «Βήμα» ο Νίκος Σκαρέντζος.
Η ιδέα για αυτό το ντοκιμαντέρ έπεσε στο τραπέζι τον Απρίλιο του 2012, όταν του προτάθηκε να σκηνοθετήσει τα βίντεο μιας παράστασης για τον Μάρκο Βαμβακάρη στο Ηρώδειο, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου. «Διαβάζοντας την αυτοβιογραφία του και άλλα βιβλία για τον Μάρκο ως μέρος της έρευνας πριν από τα γυρίσματα, ήξερα ότι μετά το τέλος της παράστασης θα ξεκίναγα το μεγάλο μου ταξίδι κάνοντας μια ταινία για αυτόν τον εμβληματικό μουσικό». Οντως μεγάλο. Επτά ολόκληρα χρόνια διήρκεσε αυτό το ταξίδι…
Από τους επιστήμονες ως τους απλούς ανθρώπους
Και πόσοι αλήθεια μύστες του «φαινομένου Μάρκος» δέχθηκαν με χαρά τους να καταθέσουν απόψεις και ιδέες με ουσία πάνω στο έργο και στη ζωή του Βαμβακάρη. Η λίστα μοιάζει ατελείωτη. Επιστήμονες όπως ο εθνομουσικολόγος Λάμπρος Λιάβας και ο Γιώργος Κοκκώνης, οι δημοσιογράφοι Κώστας Χατζηδουλής, Δημήτρης Μανιάτης και Παναγιώτης Κουνάδης, οι συγγραφείς και μελετητές του Βαμβακάρη Δημήτρης Βαρθαλίτης, Βαγγέλης Βαβανάτσος, Μάνος Τσιλιμίδης, Γιώργος Θανόπουλος, Λεωνίδας Κιούσης, Νίκος Διονυσόπουλος και Γιώργος Χρονάς, μουσικολόγοι, μουσικοπαιδαγωγοί και εθνολόγοι όπως η Νάνσυ Τουμπακάρη, ο Μάρκος Δραγούμης και η Μιράντα Τερζοπούλου. Ο N. Σκαρέντζος όμως δεν περιορίστηκε στη φιλολογική προσέγγιση. Πήρε την άποψη και απλών ανθρώπων όπως ο κάτοικος Σύρου Αντώνης Μαραγκός ή ο Λεονάρδος Ρούσσος (Λιλής), ιδιοκτήτης της ομότιτλης ταβέρνας. Επίσης μίλησε με τον ανιματέρ Τόμας Κούνστλερ που πριν από μερικά χρόνια είχε γυρίσει κινούμενο σχέδιο με κεντρικό ήρωα τον Μ. Βαμβακάρη, όπως και με τον συλλέκτη Διονύση Μανιάτη ή την ιστορικό και αρχαιολόγο Ευαγγελίνη Γλυνού. Ο θεατής λαμβάνει μια πλήρη εικόνα του θέματος.
Μιλούν επίσης οι Εβελίνα Αγγέλου , Κώστας Καλαφάτης (διοργανωτής του ρεμπέτικου φεστιβάλ στην Σκόπελο), Σεμέλη Παπαβασιλείου, Γιάννης Παπαβασιλείου, Κωνσταντίνος Διαβάτης, ο ιταλοέλληνας ρεμπέτης γεννημένος στο Χιούστον του Τέξας Μπόμπυ Νταμόρε , Ραστ Χιτζάζ, Ρεμπέτ Ασκέρ και Σπύρος Πάτρας.
«Γυρίζοντας τον «Μάρκο» ανακάλυψα την τεράστια αγάπη και σεβασμό που είχαν όσοι συμμετείχαν στην ταινία για αυτόν τον τεράστιο Ελληνα» είπε ο Σκαρέντζος. «Επίσης είναι συγκλονιστική η γενναιότητα των εξομολογήσεών του για την καταστροφική ερωτική ζωή του, που όμως μας χάρισε ανυπέρβλητα ερωτικά τραγούδια. «Ο ανεκπλήρωτος έρωτας είναι πηγή έμπνευσης, και ο εκπληρωθείς πηγή βασάνων», όπως μου είπε ένας σύγχρονος ρεμπέτης στη Σύρο».
Εργαλείο εκπαίδευσης
Παρ’ όλα αυτά, ο σκηνοθέτης παραδέχεται ότι «είναι πάρα πολύ δύσκολο, αν όχι ακατόρθωτο, να χωρέσεις σε 90 λεπτά κινηματογραφικού χρόνου τη ζωή και το έργο μιας προσωπικότητας σαν τον Μάρκο Βαμβακάρη: Η πρώτη λίστα των τραγουδιών που είχα επιλέξει είχε 70 τραγούδια και στην ταινία μπήκαν λιγότερα από τα μισά. Αυτό νομίζω ότι τα λέει όλα…».
«Ο προσωπικός απώτερος στόχος μου με αυτή την ταινία ήταν να αφήσω πίσω ένα εργαλείο εκπαίδευσης για την εκάστοτε νέα γενιά, όπου θα μπορεί να προστρέξει για να μάθει για τον Μάρκο Βαμβακάρη, το έργο του, την εποχή που έδρασε, το ρεμπέτικο και τη σύνδεση του παλιού με το εκάστοτε νέο» καταλήγει.
Το ντοκιμαντέρ «Μάρκος» είναι μια παραγωγή των Νίκου Μουστάκα – Νάνσυς Κοκολάκη, με συμπαραγωγούς τους Ελευθερία Αγγελοπούλου – Νίκο Σκαρέντζο. Στο σενάριο συνεργάστηκαν οι Ν. Σκαρέντζος – Κλεάνθης Δανόπουλος, η φωτογραφία είναι του Ραμόν Μαλαπέτσα, ο ήχος του Δημήτρη Φαντάκη και το μοντάζ του Γιάννη Κατσάμπουλα.
Η προβολή της ταινίας «ΜΑΡΚΟΣ» στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας Νύχτες Πρεμιέρας έχει προγραμματιστεί για τη Δευτέρα 28 Σεπτεμβρίου στις 21.30 στον κινηματογράφο ODEON OPERA (Ακαδημίας 57, Αθήνα) και την Τρίτη 29 Σεπτεμβρίου στις 21.00 στον κινηματογράφο ΣΤΕΛΛΑ (Τενέδου 34, Αθήνα).
