«Είναι πιθανό να έχουμε εμβόλιο στους επόμενους μήνες, αλλά πολλά θα εξαρτηθούν από την ασφάλεια, την αποτελεσματικότητά του, τη διάρκεια της ανοσίας που προκαλεί και το ποσοστό του πληθυσμού που θα εμβολιαστεί» λέει ο καθηγητής Ηλίας Μόσιαλος μιλώντας στο «Βήμα» και αναλύει τι ακριβώς συμβαίνει με τα εμβόλια, γιατί διεκόπη η πρόσληψη εθελοντών στο εμβόλιο της Οξφόρδης, καθώς και πότε μπορούμε να ελπίζουμε για ένα αποτελεσματικό εμβόλιο που θα «χτίσει» το τείχος ανοσίας.
Κύριε Μόσιαλε, δεν θα μπορούσαμε να ξεκινήσουμε τη συζήτησή μας παρά από τη διακοπή στις κλινικές δοκιμές για το εμβόλιο της Οξφόρδης. Τι συνέβη;
«Πρόκειται για τη διακοπή στη μελέτη της Φάσης ΙΙΙ του εμβολίου της AstraZeneca και του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης λόγω υποψίας σοβαρής ανεπιθύμητης αντίδρασης σε έναν συμμετέχοντα στο Ηνωμένο Βασίλειο. Από τα δημοσιεύματα στον Τύπο, και όχι από ανακοίνωση της εταιρείας, μαθαίνουμε πως η αναστολή οφείλεται στο ότι σε έναν από τους συμμετέχοντες στη μελέτη διαπιστώθηκε μια φλεγμονώδης αντίδραση στον νωτιαίο μυελό. Δεν είναι γνωστό ακόμη εάν η παρενέργεια παρατηρήθηκε σε κάποιον από τους εθελοντές που έλαβαν το εμβόλιο COVID-19 ή στο γκρουπ ελέγχου που έλαβε το εμβόλιο της μηνιγγίτιδας. Αλλά επιτρέψτε μου να τονίσω πως οι διακοπές στις κλινικές δοκιμές – ειδικά σε Φάση ΙΙΙ με τους χιλιάδες συμμετέχοντες – δεν είναι ασυνήθιστες. Αντιθέτως είναι σημεία ελέγχου, είναι, αν θέλετε, δικλίδες τήρησης της ορθής διαδικασίας. Εάν αποδειχτεί πως η παρενέργεια δεν σχετίζεται με το εμβόλιο για τον κορωνοϊό, η αναστολή της μελέτης μπορεί να διαρκέσει από μια εβδομάδα έως και έναν μήνα. Πώς θα αποδειχτεί αυτό; Tα δεδομένα θα εξεταστούν από ανεξάρτητες επιτροπές και τις ρυθμιστικές αρχές για να διευκρινιστεί τι συνέβη. Οι επιτροπές αυτές δεν κάνουν εκπτώσεις στη διαδικασία έγκρισης των εμβολίων. Επίσης, να πούμε πως αυτή είναι η δεύτερη φορά που διακόπτονται οι κλινικές δοκιμές για το εμβόλιο της Οξφόρδης. Την πρώτη φορά ένας από τους συμμετέχοντες νοσηλεύτηκε λόγω άγνωστου ως τότε υποκείμενου νοσήματος, δηλαδή λόγω αιτίου ανεξάρτητου από το εμβόλιο. Απλά η διακοπή διέφυγε την προσοχή του Τύπου».
Δηλαδή για την ώρα η κλινική δοκιμή της Οξφόρδης έχει παγώσει.
«Θέλω να είμαστε σαφείς. Αυτό που έχει συμβεί είναι πως έχει διακοπεί η πρόσληψη εθελοντών. Προφανώς και θα συνεχιστεί η παρακολούθηση και αξιολόγηση όσων έχουν ήδη λάβει το εμβόλιο σε αυτή τη φάση. Επίσης θα συνεχίσουν να παρακολουθούνται οι συμμετέχοντες στις προηγούμενες φάσεις της μελέτης του εμβολίου. Η αξιολόγηση, για παράδειγμα, των ποσοστών των αντισωμάτων μετά από ένα εμβόλιο αλλά και γενικά η παρακολούθηση των συμμετεχόντων σε μια κλινική δοκιμή δεν σταματούν στον έναν ή στους δύο μήνες. Ολα αυτά τα σημεία της μελέτης προφανώς και δεν έχουν ανασταλεί».
Τελικά θα έχουμε εμβόλιο σύντομα;
«Υπάρχουν 9 εμβόλια στη Φάση ΙΙΙ των κλινικών δοκιμών ενώ ακολουθούν 14 σε Φάση ΙΙ και 24 σε Φάση Ι. Είναι πιθανό να έχουμε εμβόλιο στους επόμενους μήνες, αλλά πολλά θα εξαρτηθούν από την ασφάλεια, την αποτελεσματικότητά του, τη διάρκεια της ανοσίας που προκαλεί και το ποσοστό του πληθυσμού που θα εμβολιαστεί. Η αποτελεσματικότητα δεν αναμένεται να είναι μεγαλύτερη του 70%. Τι σημαίνει αυτό; Ισως δεν θα μπορέσουμε να πετύχουμε την κάμψη της πανδημίας μόνο με εμβολιασμούς μέχρι να βρεθεί αποτελεσματικό εμβόλιο και θα πρέπει να τηρούμε κάποια από τα προληπτικά μέτρα μέχρι να συμβεί αυτό».
Σας ακούμε να λέτε ότι ο αριθμός των εμβολίων που φτιάχνονται είναι άνευ προηγουμένου και ότι χρησιμοποιήθηκαν διαφορετικές πλατφόρμες. Ολα τα εμβόλια στοχεύουν, όμως, στον ίδιο ιό. Τι είδους διαφορές να περιμένουμε σχετικά με τα αποτελέσματα;
«Ιδανικά θέλουμε ένα εμβόλιο που να μπορεί να χρησιμοποιηθεί από όλους. Μπορεί όμως να διαπιστώσουμε ότι ένα εμβόλιο λειτουργεί πολύ καλά σε νεαρά άτομα αλλά δεν λειτουργεί τόσο καλά στους ηλικιωμένους. Επομένως, πρέπει να εξεταστεί και το σε ποιον προσπαθούμε να αποτρέψουμε την ασθένεια και να διασφαλίσουμε ότι έχουμε ένα εμβόλιο ή ένα πάνελ εμβολίων που μπορεί τελικά να προστατεύσει όλον τον πληθυσμό. Επίσης πρέπει να σκεφτούμε και τον ίδιο τον εμβολιασμό, δηλαδή μια εφάπαξ δόση είναι πολύ πιο εύκολο να γίνει αποδεκτή από τον γενικό πληθυσμό, αλλά ταυτόχρονα πιο εύκολο να παραχθεί και να διανεμηθεί, άρα και πολύ λιγότερο δαπανηρή. Και μετά, υπάρχει το ζήτημα της συντήρησης κατά τη μεταφορά, που είναι επίσης σημαντικό από την άποψη της πρόσβασης».
Δηλαδή τα εμβόλια μπορεί να μην είναι πολύ αποτελεσματικά;
«Να είμαστε σαφείς όταν χρησιμοποιούμε τη λέξη «αποτελεσματικότητα». Οπως είπα, τα εμβόλια μπορεί να μην είναι απολύτως αποτελεσματικά για όλες τις ηλικίες. Επίσης μπορεί να παρέχουν ανοσία μόνο για περιορισμένο χρονικό διάστημα, δηλαδή για 12 ή 18 μήνες. Ομως τα πρώτα εμβόλια μπορεί να έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην αντιμετώπιση της πανδημίας. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι σε χώρες με μερικούς από τους υψηλότερους παγκόσμιους αριθμούς κρουσμάτων, όπως οι ΗΠΑ, μπορεί να υπάρχει χαμηλή πρόσληψη οποιουδήποτε εμβολίου COVID-19, ανεξάρτητα από το πόσο αποτελεσματικό είναι».
Το ξέρετε πως και στην Ελλάδα πολύς κόσμος ανησυχεί για το πόσο ασφαλές είναι ένα εμβόλιο που έχει φτιαχτεί τόσο γρήγορα;
«Ναι, ήδη, όπως είπατε, αντιμετωπίζουμε σημάδια μείωσης της εμπιστοσύνης στα πιθανά εμβόλια COVID-19. Να υπογραμμίσω ξανά πως η επιτάχυνση της ανάπτυξης εμβολίων δεν πρέπει να σημαίνει κίνδυνο για την ασφάλεια στους ανθρώπους. Στη δημόσια υγεία η εμπιστοσύνη είναι το πιο σημαντικό εργαλείο και πρέπει να υπάρχει διαφάνεια για να αποφύγουμε την αμφισβήτηση. Η διαφανής και αυστηρή αξιολόγηση από ανεξάρτητες ρυθμιστικές αρχές, χωρίς πολιτική παρέμβαση, δεν είναι διαπραγματεύσιμη. Η εμπιστοσύνη στη δημόσια υγεία δεν πρέπει να πολιτικοποιείται και δεν πρέπει να αμαυρωθεί με πολιτικές υποσχέσεις. Αλλά επίσης, όπως έχω τονίσει από την αρχή της πανδημίας, το πιο σημαντικό είναι να εξασφαλιστεί η δίκαιη και παγκόσμια πρόσβαση στα εμβόλια».
Είπατε πρόσφατα, αναφερόμενος στα εμβόλια, πως είναι σημαντικό να γνωρίζουμε το αν θα έχουμε μακροχρόνια ανοσία στον ιό. Εχουμε τελικά απάντηση στο ερώτημα της μακροχρόνιας ανοσίας;
«Από δημοσιευμένη μελέτη αντισωμάτων στην Ισλανδία γνωρίζουμε πως περίπου το 91% των ασθενών που είχαν αναρρώσει είχαν αναπτύξει αντισώματα. Tα αποτελέσματα αυτής της μελέτης δείχνουν δηλαδή ότι οι ασθενείς είχαν αντισώματα κατά του SARS-CoV-2 τουλάχιστον τέσσερις μήνες μετά τη διάγνωση».
Τι άλλο γνωρίζουμε για την ανοσία στον κορωνοϊό;
«Οσο περνάει ο καιρός έχουμε περισσότερα δεδομένα από δημοσιευμένες μελέτες που σχετίζονται με την ανοσία στον κορωνοϊό. H επιστημονική κοινότητα κλίνει προς το ότι ακόμα και αν ένας πρώην ασθενής δεν έχει ανιχνεύσιμα αντισώματα, αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι δεν έχει προστατευτική ανοσία. Είναι πιθανό να έχει κύτταρα ανοσοποιητικής μνήμης. Φαίνεται, όπως γνωρίζαμε και για τον SARS-CoV-1, πως τα Τ-κύτταρα ενεργοποιούνται και θα θυμούνται την αρχική προσβολή από τον SARS-CoV-2. Πρόσφατα δημοσιεύτηκαν νέα αποτελέσματα που καταδεικνύουν πως υπάρχει ευρεία και ισχυρή μνήμη και βοηθητικών και κατασταλτικών T-κυττάρων σε άτομα που αναρρώνουν μετά από COVID-19. Το εύρος και το μέγεθος της κυτταρικής ανοσοαπόκρισης ήταν σημαντικά υψηλότερα σε σοβαρές σε σύγκριση με ήπιες περιπτώσεις ασθένειας. Αυτού του τύπου οι μελέτες είναι ιδιαίτερα χρήσιμες και σημεία αναφοράς και για τη σύγκριση των αποτελεσμάτων της ανάλυσης των κλινικών δοκιμών των εμβολίων. Ολες αυτές οι πληροφορίες θα είναι σημαντικές για τους σχεδιαστές και ερευνητές των εμβολίων για να αποφασίσουν, για παράδειγμα, εάν θα χρειαστούν στο μέλλον αναμνηστικές δόσεις εμβολίου».
