Είναι λιγότερο φονικός ο νέος κορωνοϊός;

Ο νέος κορωνοϊός δίνει και πάλι δυναμικό «παρών» τις τελευταίες εβδομάδες στην Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης της χώρας μας, με τα κρούσματα – ελέω και της θερινής ραστώνης που… παραοδήγησε σε χαλάρωση των μέτρων προστασίας, σύμφωνα με τους ειδικούς – να εκτοξεύονται σε πολλές χώρες. Μήπως όμως αυτή η καινούργια ανησυχητική εικόνα που βιώνουμε εδώ και μήνες έχει μια νέα πτυχή που γεννά για πρώτη φορά αισιοδοξία; Αυτό υποστηρίζουν κάποιοι ειδήμονες στο εξωτερικό αναφέροντας ότι τα καινούργια στοιχεία της δεύτερης φάσης έξαρσης της πανδημίας μαρτυρούν πως ο ιός πιθανώς έχει γίνει λιγότερο φονικός. Είναι όμως έτσι τα πράγματα και ποια είναι η άποψη επί του θέματος των ελλήνων ειδικών;

Επιστήμονες στη Βρετανία σημειώνουν ότι στη χώρα η αναλογία θανάτων επί του αριθμού των κρουσμάτων του νέου κορωνοϊού στις αρχές Αυγούστου ήταν πολύ χαμηλότερη σε σύγκριση με τα τέλη Ιουνίου. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον Τζέισον Οουκ από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και τους συνεργάτες του, μέσα στο συγκεκριμένο διάστημα η αναλογία θανάτων επί του συνόλου των μολυσμένων ατόμων (Ιnfection Fatality Ratio – IFR) έπεσε κατά 55% έως και 80%, ανάλογα με τη βάση δεδομένων που χρησιμοποιούνταν κάθε φορά για ανάλυση.

«Διαφορετική νόσος»

«Δεν φαίνεται αυτή τη στιγμή ότι έχουμε να αντιμετωπίσουμε την ίδια νόσο ή μια νόσο εξίσου φονική με όσο ήταν πριν από κάποιους μήνες, όταν βλέπαμε τεράστιους αριθμούς ανθρώπων να πεθαίνουν» σημείωσε ο δρ Οουκ, σύμφωνα με το «New Scientist», και προσέθεσε ότι αυτή η μείωση δεν αφορά μόνο τη Βρετανία αλλά και άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Πράγματι, στοιχεία τόσο από τη Γαλλία όσο και από την Ιταλία και την Ισπανία δείχνουν μεγάλους αριθμούς κρουσμάτων – πολλές φορές ακόμα και «ρεκόρ» κρουσμάτων – τις τελευταίες ημέρες σε σύγκριση με τον περασμένο Απρίλιο και Μάιο. Ωστόσο ο αριθμός των θανάτων δεν είναι εξίσου δραματικός, τουλάχιστον αυτή τη στιγμή. Ο γάλλος επιδημιολόγος Λορέν Τουμπιάνα ανέφερε στο γαλλικό τηλεοπτικό δίκτυο ΒFM-TV ότι το νέο αυτό κύμα του SARS-CoV-2 είναι άκρως… παράξενο. «Ο ιός κυκλοφορεί, ωστόσο βλέπουμε μια επιδημία χωρίς ασθενείς». Ο ειδικός προσέθεσε πως παρότι στη Γαλλία ο αριθμός των κρουσμάτων εκτοξεύεται ξανά δεν παρατηρείται σημαντική επιβάρυνση στα νοσοκομεία.

Πολύ καλό για να είναι αληθινό;

Είναι όμως όλα αυτά πολύ καλά για να είναι αληθινά; Εκφράζονται πράγματι από άλλους επιστήμονες αρκετές επιφυλάξεις σε ό,τι αφορά το αισιόδοξο σενάριο του λιγότερο πλέον φονικού ιού. Σύμφωνα με δηλώσεις του Γκράχαμ Κουκ, καθηγητή Μεταδιδόμενων Νοσημάτων στο Ιmperial College του Λονδίνου, όταν τα κρούσματα ανεβαίνουν υπάρχει ένα χρονικό παράθυρο ορισμένων εβδομάδων προτού εμφανιστεί αύξηση και των θανάτων. Καθώς λοιπόν είναι πιθανό να δούμε και τη θνητότητα να αυξάνεται το επόμενο διάστημα, είναι πολύ σημαντικό να μην αποκτήσει ο πληθυσμός ένα εσφαλμένο αίσθημα ασφάλειας. «Υπάρχει πάντα σημαντική καθυστέρηση μεταξύ της αύξησης των κρουσμάτων και της αύξησης των θανάτων, η οποία μπορεί να διαρκέσει εβδομάδες. Είναι επίσης πιθανό αν η μετάδοση αφορά αρχικώς κυρίως νεαρά άτομα να υπάρξει ακόμα μεγαλύτερη καθυστέρηση προτού τα άτομα αυτά μεταδώσουν τον ιό σε ευάλωτες ομάδες και δούμε τελικώς αύξηση στη θνητότητα» ανέφερε ο δρ Κουκ, σύμφωνα με το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων και το Βloomberg.

Τι λένε οι έλληνες επιστήμονες

Ποια είναι όμως η άποψη των ελλήνων ειδικών σχετικά με την υπόθεση του πιο «αθώου» πλέον νέου κορωνοϊού; Οπως σημείωσε μιλώντας στο ΒΗΜΑScience η καθηγήτρια Υγιεινής και Επιδημιολογίας, διευθύντρια του Εργαστηρίου Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) και μέλος της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων του υπουργείου Υγείας για τον νέο κορωνοϊό κυρία Παγώνα Λάγιου, δεν μπορούμε αυτή τη στιγμή να εξαγάγουμε ασφαλή συμπεράσματα σχετικά με το αν ο νέος κορωνοϊός έχει γίνει λιγότερο φονικός. Η κυρία Λάγιου εξήγησε πως «είναι σαφές ότι πλέον διεξάγονται πολύ περισσότερα διαγνωστικά τεστ σε σύγκριση με το πρώτο κύμα της πανδημίας του SARS-CoV-2, άρα γίνεται καλύτερη καταγραφή κρουσμάτων, συμπεριλαμβανομένων και ασυμπτωματικών ατόμων, η οποία αλλάζει τις ισορροπίες σε ό,τι αφορά την αναλογία με τους θανάτους. Είναι επίσης σαφές ότι στη φάση της επιδημίας που βιώνουμε τώρα τα κρούσματα αφορούν κατά κύριο λόγο νέους ανθρώπους, στους οποίους η έκβαση της λοίμωξης είναι κατά κανόνα καλύτερη. Οι ηλικιωμένοι διδάχθηκαν από το πρώτο πανδημικό κύμα και προφυλάχθηκαν, με αποτέλεσμα να μην αντιμετωπίζουμε τόσο πολλά κρούσματα πλέον σε ευπαθείς ομάδες. Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά λοιπόν είναι πολύ διαφορετικά σε σχέση με το πρώτο κύμα της πανδημίας και μόνο ο χρόνος θα δείξει αν έχουμε πλέον να αντιμετωπίσουμε έναν λιγότερο δριμύ σε ό,τι αφορά τη λοιμοτοξικότητα ιό».

Μετακύλιση σε μικρότερες ηλικίες

Για μια θετικότερη εικόνα το τελευταίο διάστημα, με πιο ήπια θνητότητα και κλινική έκβαση σε ό,τι αφορά τον νέο κορωνοϊό, έκανε λόγο ο αναπληρωτής καθηγητής Επιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής στο Εργαστήριο Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ και μέλος της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων του υπουργείου Υγείας για τον νέο κορωνοϊό κ. Δημήτριος Παρασκευής. «Ωστόσο αυτό δεν συμβαίνει επειδή ο ιός είναι λιγότερο φονικός. Συμβαίνει επειδή, όπως δείχνουν τα δεδομένα στη χώρα μας και στην υπόλοιπη Ευρώπη, έχει γίνει μετακύλιση των κρουσμάτων προς μικρότερες ηλικίες». Η πιο θετική όμως εικόνα μπορεί να είναι παροδική, τόνισε ο καθηγητής – «δεν σημαίνει ότι θα συνεχιστεί εσαεί» – και πρόσθεσε ότι πιθανώς τα νεαρά άτομα, επιστρέφοντας τώρα από τις διακοπές τους, αν δεν τηρήσουν μέτρα προστασίας και κοινωνικής αποστασιοποίησης, να θέσουν ευάλωτες ομάδες όπως οι ηλικιωμένοι σε κίνδυνο, με αποτέλεσμα να δούμε και πάλι αύξηση κρουσμάτων σε ευπαθείς ομάδες και τελικώς αύξηση της θνητότητας το ερχόμενο διάστημα.

Ενδονοσοκομειακή αισιοδοξία!

Η αισιόδοξη – έστω και πρόσκαιρη – εικόνα της μειωμένης θνητότητας σε αυτή τη φάση έξαρσης της επιδημίας στην Ελλάδα φαίνεται να σκιαγραφείται και στο… νοσοκομειακό μέτωπο του κορωνοϊού. Οπως σημείωσε μιλώντας στο «Βήμα» η επίκουρη καθηγήτρια Πνευμολογίας στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ και στην Α’ Κλινική Εντατικής Θεραπείας του νοσοκομείου «Ευαγγελισμός» κυρία Παρασκευή Κατσαούνου, «παρατηρούμε πράγματι, τουλάχιστον σε αυτή τη φάση, μειωμένη θνητότητα. Σε αυτό θεωρώ ότι συμβάλλουν διαφορετικοί παράγοντες. Κατ’ αρχάς ο πληθυσμός που προσβάλλεται από τον ιό είναι νεότερος. Κατά δεύτερον και ο ίδιος ο πληθυσμός είναι πιο ευαισθητοποιημένος και πλέον με το παραμικρό σύμπτωμα που μπορεί να παραπέμπει στον νέο κορωνοϊό προστρέχει για διάγνωση, με αποτέλεσμα η διάγνωση να γίνεται πλέον πιο έγκαιρα και αν χρειάζεται να γίνεται και πιο έγκαιρη παρέμβαση. Κατά τρίτον και η γνώση η δική μας, των γιατρών, σε ό,τι αφορά τη θεραπευτική αντιμετώπιση είναι πλέον πολύ μεγαλύτερη τόσους μήνες μετά την πρώτη «συνάντηση» με τον ιό. Για παράδειγμα, στην πρώτη φάση δεν γνωρίζαμε πολλά για τις πιθανές θρομβώσεις με τις οποίες συνδέεται η λοίμωξη με τον νέο κορωνοϊό, με αποτέλεσμα ακόμα και σχετικώς νέα άτομα να παρουσιάζουν πνευμονική εμβολή. Τώρα πια γνωρίζουμε καλά ότι πρέπει να χορηγείται αντιπηκτική αγωγή στους νοσηλευόμενους ασθενείς – και μόνο αυτό κάνει μεγάλη διαφορά. Κατά τέταρτον οι ευπαθείς ομάδες είναι «εκπαιδευμένες» από το προηγούμενο κύμα της πανδημίας και έχουν μάθει να προστατεύονται». Κατά την κυρία Κατσαούνου και ο… καλός μας ο καιρός όλο αυτό το διάστημα έχει παίξει τον ρόλο του. «Εμείς οι πνευμονολόγοι γνωρίζουμε ότι γενικώς ο καλοκαιρινός καιρός δεν ευνοεί τις αναπνευστικές λοιμώξεις, το καλοκαίρι το αναπνευστικό σύστημα είναι πιο δυνατό. Υπό αυτό το πρίσμα, τον χειμώνα αναμένουμε δυσχερέστερη εικόνα».

Μόνο ένας θάνατος σε τρεις μήνες

Με βάση στοιχεία που αφορούν τον «Ευαγγελισμό», αυτή τη στιγμή σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας νοσηλεύονται 9 άτομα με COVID-19, ενώ σε κλίνες του Πνευμονολογικού Τμήματος της Α’ Κλινικής Εντατικής Θεραπείας νοσηλεύονται 10 άτομα. Η κυρία Κατσαούνου υπογράμμισε ότι είναι χαρακτηριστικό πως «τους τελευταίους τρεις μήνες κατεγράφη μόνο ένας θάνατος στο Πνευμονολογικό Τμήμα της Α’ Κλινικής Εντατικής Θεραπείας, ο οποίος αφορούσε πολύ ηλικιωμένο άτομο, συγκεκριμένα μια 97χρονη γυναίκα, παρότι ο «Ευαγγελισμός» ήταν νοσοκομείο που συνέχιζε να νοσηλεύει ασθενείς με COVID-19 όλο το καλοκαίρι».

Συνηθίζουμε να λέμε ότι ουδέν μονιμότερον του προσωρινού – και μακάρι στη συγκεκριμένη περίπτωση η διαφαινόμενη μείωση στη δριμύτητα του ιού να είναι μόνιμη. Δεν πρέπει να ξεχνούμε όμως ότι όλους αυτούς τους μήνες ο SARS-CoV-2 μάς αποδεικνύει μέρα με τη μέρα ότι δεν του αρέσει η… μονιμότητα.

Νεαρότερα κρούσματα, πολλοι έλεγχοι, καλύτερη αντιμετώπιση

Για ποιους λόγους η εικόνα σε ό,τι αφορά τη θνητότητα εξαιτίας του νέου κορωνοϊού δείχνει να είναι λιγότερο γκρίζα; Το τελευταίο διάστημα έχουν αναφερθεί αρκετοί. Ιδού οι κυριότεροι από αυτούς:

l Τα κρούσματα αφορούν πλέον νεότερες ηλικίες. Στις αρχές της πανδημίας ο νέος κορωνοϊός χτυπούσε κυρίως τα ηλικιωμένα άτομα. Το μοτίβο αυτό το τελευταίο διάστημα φαίνεται να έχει αλλάξει, με τον μέσο όρο ηλικίας των κρουσμάτων να πέφτει σημαντικά. Σημειώνεται ότι και στη χώρα μας, με βάση τα στοιχεία του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ), ο μέσος όρος ηλικίας των κρουσμάτων έχει πέσει πλέον κάτω από τα 40 έτη. Κατά τους ειδικούς αυτό συμβαίνει επειδή τα ηλικιωμένα άτομα διδάχθηκαν στο πρώτο κύμα της πανδημίας να προστατεύονται και συνεχίζουν να τηρούν τα μέτρα προστασίας ενώ τα νεότερα άτομα – καθώς γνωρίζουν μεταξύ άλλων ότι τα δεδομένα δείχνουν πως στην πλειονότητά τους δεν νοσούν βαριά – ακολουθούν μια πιο «χαλαρή» στάση. Πάντως, σύμφωνα με δηλώσεις του δρος Οουκ στο «New Scientist», η ηλικία από μόνη της δεν μπορεί να δώσει την πλήρη εξήγηση σχετικά με την ηπιότερη εικόνα που δείχνει η έξαρση της πανδημίας αυτή τη στιγμή. Οπως είπε, αρκετά μεγαλύτερα σε ηλικία άτομα συνεχίζουν να διαγιγνώσκονται με τον ιό, αλλά περισσότερα επιβιώνουν σε σύγκριση με την άνοιξη.

l Γίνεται πολύ μαζικότερος διαγνωστικός έλεγχος σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Και στη χώρα μας, σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Υγείας, στην αρχή της επιδημίας τον Φεβρουάριο διεξάγονταν 800 τεστ ημερησίως ενώ σήμερα ξεπερνούν τα 12.000 την ημέρα. Ειδήμονες αναφέρουν ότι στην αρχή της πανδημίας διαγνωστικοί έλεγχοι διεξάγονταν κυρίως σε άτομα που ασθενούσαν ήδη βαριά και είχαν μεγαλύτερες πιθανότητες θανάτου ενώ σήμερα η διεύρυνση των τεστ οδηγεί στον εντοπισμό πολύ περισσότερων κρουσμάτων ακόμα και με ήπια ή και καθόλου συμπτώματα. Αυτό βέβαια μπορεί και να μεταφράζεται στο ότι ο ιός φαίνεται πλέον λιγότερο θανατηφόρος ενώ παραμένει το ίδιο φονικός. Και αυτό διότι ο μεγαλύτερος αριθμός διαγνωσμένων περιπτώσεων εξαιτίας της διενέργειας περισσότερων ελέγχων οδηγεί σε χαμηλότερο συνολικό ποσοστό θνητότητας.

l Yπάρχει πλέον καλύτερη θεραπευτική αντιμετώπιση. Οι γιατροί γνωρίζουν πιο καλά και πιο έγκαιρα ποια άτομα πρέπει να νοσηλευθούν σε σχέση με την αρχή της πανδημίας. Γνωρίζουν επίσης πώς να αντιμετωπίζουν καλύτερα τα νοσηλευόμενα άτομα, καθώς η «φαρέτρα» τους εμπλουτίζεται: τελευταίο χαρακτηριστικό παράδειγμα η δεξαμεθαζόνη που έχει πλέον αποδειχθεί ότι μειώνει σημαντικά τα ποσοστά θνητότητας σε βαριές περιπτώσεις COVID-19.

l Τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης υψώνουν «τείχος» στον ιό. Σύμφωνα με τους ειδικούς, όσο μεγαλύτερη ποσότητα του ιού εισέρχεται στον οργανισμό τόσο περισσότερο αυξάνονται οι πιθανότητες σοβαρής νόσησης. Τα μέτρα που ο πληθυσμός, ή τουλάχιστον σημαντικό μέρος του, έμαθε πλέον να ακολουθεί – μάσκες, συχνό πλύσιμο των χεριών, τήρηση αποστάσεων – πιθανότατα οδηγούν και σε ηπιότερες λοιμώξεις.

Οι απόψεις για την επιθετικότητα του στελέχους

Υπάρχουν επιστημονικές φωνές που υποστηρίζουν ότι το στέλεχος του ιού που επικρατεί αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη αλλά και στη Βόρεια Αμερική καθώς και σε τμήματα της Ασίας είναι ηπιότερο από εκείνο που έκανε επέλαση την άνοιξη. Πρόκειται για το στέλεχος D614G, το οποίο, σύμφωνα με κάποιους ειδικούς, είναι πιο μεταδοτικό αλλά λιγότερο φονικό. Οπως χαρακτηριστικά ανέφερε στο πρακτορείο Reuters ο Πολ Ταμπάια από το Εθνικό Πανεπιστήμιο της Σιγκαπούρης, ο οποίος είναι και εκλεγμένος πρόεδρος της Διεθνούς Εταιρείας Μεταδοτικών Νοσημάτων, η εμφάνιση του στελέχους D614G συνέπεσε με μείωση των ποσοστών θνητότητας σε κάποιες χώρες, γεγονός που συνηγορεί στο ότι πιθανώς το στέλεχος αυτό μολύνει περισσότερο αλλά σκοτώνει λιγότερο. «Οι περισσότεροι ιοί τείνουν να γίνονται λιγότερο επιθετικοί καθώς μεταλλάσσονται. Και αυτό διότι τους “συμφέρει” να μολύνουν περισσότερα άτομα αλλά να μην τα σκοτώνουν, καθώς εξαρτώνται από τον ξενιστή τους για τροφή και στέγη».

Ωστόσο ερευνητικά στοιχεία δεν επιβεβαιώνουν αυτή την υπόθεση. Πρόσφατη μελέτη που διεξήχθη από τον Ερικ Βολτζ του Imperial College του Λονδίνου και τους συνεργάτες του βασίστηκε σε ανάλυση του γονιδιώματος του ιού από δείγματα τα οποία ελήφθησαν από 19.000 ασθενείς στη Βρετανία. Οι ερευνητές έλαβαν υπόψη τους αν τα άτομα αυτά απεβίωσαν τελικώς εξαιτίας της COVID-19. Οπως ανέφερε ο δρ Βολτζ, «δεν παρατηρήσαμε μειωμένο κίνδυνο θανάτου από το στέλεχος D614G».

«Ενδείξεις αλλά όχι αποδείξεις»

Εχουν αναφερθεί ενδείξεις, αλλά δεν έχουμε απτές αποδείξεις για αλλαγή στη λοιμοτοξικότητα του ιού, είπε στο «Βήμα» η καθηγήτρια Υγιεινής και Επιδημιολογίας Παγώνα Λάγιου. «Το σίγουρο είναι ότι μιλούμε για έναν ιό ο οποίος, όπως συμβαίνει με τους μικροοργανισμούς, επιθυμεί να επιβιώσει και για τον λόγο αυτόν θα τον “εξυπηρετούσε” να μεταδίδεται εύκολα, αλλά και να μη σκοτώνει τον ξενιστή που τον φιλοξενεί, καθώς αυτό θα σήμαινε και το δικό του τέλος. Είναι χαρακτηριστικό ότι η επιδημία του MERS, η οποία προκλήθηκε από άλλον συγγενή κορωνοϊό, δεν επεκτάθηκε και “έσβησε” σύντομα, καθώς ο ιός ήταν εξαιρετικά λοιμοτοξικός και εξολόθρευε τους ξενιστές του. Πάντως δεν υπάρχουν αυτή τη στιγμή απτά στοιχεία που να συνηγορούν στο ότι το στέλεχος του νέου κορωνοϊού που κυκλοφορεί στην Ευρώπη προκαλεί περισσότερες μολύνσεις και λιγότερους θανάτους».

Στις ίδιες γραμμές κινήθηκε και η άποψη του αναπληρωτή καθηγητή στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ Δημητρίου Παρασκευή, ο οποίος υπογράμμισε πως αυτή τη στιγμή δεν έχουμε ισχυρή τεκμηρίωση σχετικά με το ότι το στέλεχος του ιού που επικρατεί τώρα στην Ευρώπη είναι λιγότερο επιθετικό.