Η… δυσωδία της διαχείρισης των σκουπιδιών στην Ελλάδα αναδύθηκε και πάλι, ανήμερα του Δεκαπενταύγουστου, μετά τη μεγάλη πυρκαγιά σε εταιρεία συλλογής και εμπορίας ανακυκλώσιμων υλικών στη Μεταμόρφωση Αττικής και το πνιγηρό νέφος από την καύση των συσσωρευμένων πλαστικών. Και δεν ήταν η πρώτη φορά που ξεσπά φωτιά σε υποδομές ανακύκλωσης, αλλά ούτε και η τελευταία. Μόλις μία εβδομάδα αργότερα, στις 21 Αυγούστου, πυρκαγιά κατέστρεψε εργοστάσιο ανακύκλωσης στη Δυτική Θεσσαλονίκη. Από την αρχή του έτους έχουν καταγραφεί περισσότερα από δέκα αντίστοιχα περιστατικά σε χώρους που σχετίζονται με την ανακύκλωση απορριμμάτων σε Κορινθία, Δράμα, Μάνδρα, Καβάλα, Λάρισα, Κιλκίς κ.ά.
Τα αίτια – πέρα από τα τεχνικά που αναζητεί η Πυροσβεστική – κρύβονται στην… πορεία του χρήματος. «Follow the money», όπως λένε και οι Αμερικανοί. Παγκοσμίως, οι τιμές των ανακυκλώσιμων υλικών, όπως αναφέρει στο «Βήμα» ο επικεφαλής της Οικολογικής Εταιρείας Ανακύκλωσης κ. Φίλιππος Κυρκίτσος, έχουν καταρρεύσει, με συνέπεια ο τομέας να βρίσκεται σε αδιέξοδο. Εδώ και δύο χρόνια, η απόφαση της Κίνας να σταματήσει την εισαγωγή «βρώμικων» ανακυκλώσιμων υλικών οδήγησε πολλές εταιρείες σε «λουκέτο». Οι υπόλοιπες λειτουργούν σε συνθήκες… εμφράγματος καθώς έχουν συγκεντρώσει τεράστιες ποσότητες ανακυκλώσιμων εύφλεκτων υλικών, σε επισφαλείς συνθήκες ασφαλείας, αναμένοντας το… καλό deal, το οποίο όμως δεν έρχεται.
Παράνομες εξαγωγές
Κι όλα αυτά διότι τα σκουπίδια στην Ελλάδα δεν ανακυκλώνονταν, ούτε ανακυκλώνονται (μόλις στο 20% φτάνει η ανακύκλωση μαζί με την κομποστοποίηση), αλλά εξάγονται, συχνά παρανόμως. Αλλωστε η χώρα μας αφενός δεν διαθέτει το κατάλληλο δίκτυο συλλογής και τις απαραίτητες υποδομές, αφετέρου έως το 2018 οι εξαγωγές ήταν ιδιαιτέρως κερδοφόρες καθώς οι τιμές πώλησης των υλικών ήταν υψηλές.
Οπως σημειώνει ο κ. Κυρκίτσος, το μόνο που σήμερα διατηρεί μια σχετικά καλή τιμή στις διεθνείς αγορές είναι το πλαστικό pet (χρησιμοποιείται κυρίως στις φιάλες νερού). «Στα υπόλοιπα πλαστικά οι τιμές έχουν πέσει στο ένα τρίτο, το χαρτί από 150 ευρώ ο τόνος πωλείται τώρα στα 50 ευρώ, ενώ με την πτώχευση της Shelman, η οποία αγόραζε υπολείμματα ξυλείας, υπάρχει πρόβλημα και στην ανακύκλωση αυτού του υλικού» τονίζει ο ίδιος.
«Γκρίζες» ζώνες στην αγορά
Οπως επισημαίνει, είναι το χαλαρό πλαίσιο αδειοδότησης και η απουσία ελέγχων στους χώρους συγκέντρωσης και διαλογής ανακυκλώσιμων υλικών που οδηγεί σημαντικό ποσοστό της αγοράς ανακυκλώσιμων υλικών να λειτουργεί σε «γκρίζες» ζώνες. Το έχει καταδείξει η… αμαρτωλή ιστορία των Κέντρων Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ) και άλλων αντίστοιχων υποδομών τα τελευταία χρόνια.
Η μεγάλη αποκάλυψη έγινε το 2015 με την τεράστια πυρκαγιά στις εγκαταστάσεις ΚΔΑΥ στον Ασπρόπυργο, ενώ ακολούθησαν και άλλες – περί τις 30 έως σήμερα ανά τη χώρα. Το 2018 καταγράφηκαν πυρκαγιές σε χώρους συγκέντρωσης ανακυκλώσιμων υλικών σε Μενίδι, Βόλο, Κρήτη κ.ά. Το 2019 κάηκε το ΚΔΑΥ στη Σίνδο και άλλοι χώροι συγκέντρωσης υλικών σε Ημαθία, Φυλή, Πρέβεζα, Δυτική Θεσσαλονίκη κ.λπ.
Πορίσματα των επιθεωρητών Περιβάλλοντος του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ), του Συνηγόρου του Πολίτη και άλλων φορέων εντόπισαν σε πολλές εγκαταστάσεις σοβαρές παρανομίες και προβλήματα ασφαλείας που συχνά οδηγούν σε εργατικά ατυχήματα και περιβαλλοντική καταστροφή. Ως βασικό πρόβλημα αναδείχθηκε η συγκέντρωση περισσότερων υλικών από την αδειοδοτημένη δυναμικότητά τους, με συνέπεια συχνά να μετατρέπονται σε «χωματερές». Τον κώδωνα του κινδύνου για τους συγκεκριμένους χώρους έχει επανειλημμένα κρούσει και η Ομοσπονδία Εργαζομένων στην Τοπική Αυτοδιοίκηση (ΠΟΕ-ΟΤΑ).
Ατολμος ο νέος Εθνικός Σχεδιασμός
Την ίδια ώρα, το νέο Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ), του οποίου η διαβούλευση ολοκληρώθηκε την περασμένη Τρίτη, δεν εισχωρεί στην ουσία των προβλημάτων που μπλοκάρουν την ανακύκλωση, την επανάχρηση και την κομποστοποίηση, αλλά «δρομολογεί μελέτες ροκανίζοντας κι άλλο χρόνο, πετάει τσιτάτα και ευχολόγια» λέει χαρακτηριστικά ο κ. Κυρκίτσος. Οπως σχολιάζει και ο Πανελλήνιος Σύνδεσμος Επιχειρήσεων Προστασίας Περιβάλλοντος (ΠΑΣΕΠΠΕ), οι εκτιμήσεις του νέου σχεδίου για τις ανακτήσεις ανακυκλώσιμων υλικών δεν λαμβάνουν υπόψη τις συνθήκες της αγοράς, «οι οποίες είναι ζοφερές για την τρέχουσα βιωσιμότητα του κλάδου».
Οι αριθμοί «μαγειρεύονται»
Μάλιστα, για την επίτευξη του στόχου περιορισμού της ταφής σκουπιδιών σε ΧΥΤΑ στο 10% έως το 2030, οι αριθμοί «μαγειρεύονται» ώστε να προωθηθούν τέσσερις μεγάλες μονάδες καύσης απορριμμάτων (ίσως και ορισμένες μικρότερες). Οπως σημειώνει ο κ. Αχιλλέας Πληθάρας, τακτικό μέλος του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης (ως εκπρόσωπος του WWF), «το ΕΣΔΑ έχει προσαρμόσει όλη την αριθμητική των υπολογισμών του με… κατάλληλες προσεγγίσεις, με στόχο την αύξηση των υπολειμμάτων μετά τη διαλογή και την επεξεργασία των σκουπιδιών σε μονάδες ανακύκλωσης, που εν συνεχεία πρέπει να πάνε για καύση».
Η ΠΟΕ-ΟΤΑ και το Δυτικό Μέτωπο (συλλογικότητες πολιτών Δυτικής Αττικής) θεωρούν ότι οι μονάδες καύσης κατασπαταλούν πολύτιμους πόρους και ανταγωνίζονται την προδιαλογή των υλικών και την προσέγγιση του στόχου της κοινωνίας μηδενικών αποβλήτων. Επίσης, οι δύο φορείς καταγγέλλουν την προωθούμενη ολοκληρωτική ιδιωτικοποίηση του τομέα διαχείρισης αποβλήτων (συλλογή, διαλογή, επεξεργασία).
Η καύση αυξάνει το κόστος διαχείρισης
Σύμφωνα με τις περιβαλλοντικές οργανώσεις Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, Μεσόγειος SOS, Greenpeace και WWF, η καύση απορριμμάτων-υπολειμμάτων δεν αποτελεί επιστημονικά τεκμηριωμένη επιλογή, ούτε οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά αναγκαία, «αλλά μία πολιτική επιλογή που θα ωφελήσει κάποια μεγάλα επιχειρηματικά συμφέροντα» και θα αυξήσει κατά πολύ το κόστος διαχείρισης.
Ανέφικτη η κατασκευή 61 υποδομών έως το 2023
Οι μονάδες καύσης, σύμφωνα με τον κ. Πληθάρα, είναι αδύνατον να κατασκευαστούν πριν από το 2025-2028 και θα πρέπει να λειτουργήσουν για τουλάχιστον 30-40 χρόνια ώστε να είναι βιώσιμες, δεσμεύοντας τη χώρα. Ανέφικτη άλλωστε είναι και η κατασκευή που προβλέπει ο νέος κυβερνητικός σχεδιασμός για τα απορρίμματα 26 Μονάδων Επεξεργασίας Αποβλήτων (ΜΕΑ) και πάνω από 35 Μονάδων Επεξεργασίας Βιοαποβλήτων (ΜΕΒΑ) έως το 2023, γεγονός που επισημαίνει ο ΠΑΣΕΠΠΕ. Δεν είναι τυχαίο ότι και η ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή – μία από τις μεγαλύτερες εταιρείες στη χώρα που ήδη έχουν κατασκευάσει και διαχειρίζονται αντίστοιχες μονάδες – στην εκτίμησή της για τον νέο ΕΣΔΑ κρίνει ως υπερβολικά αισιόδοξο το χρονοδιάγραμμα κατασκευής των υποδομών εντός τριετίας. «Η ελληνική μελετητική και κατασκευαστική αγορά (λίγες εξειδικευμένες εταιρείες) δεν είναι δυνατόν να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις σχεδιασμού, κατασκευής και λειτουργίας τόσο πολλών εγκαταστάσεων, ειδικά όταν ήδη υπάρχουν πολλά δρομολογημένα έργα» σημειώνει η εταιρεία. Μόνο ο χρόνος ωρίμασης, προμελέτης, αδειοδότησης, χρηματοδότησης, διαγωνιστικής διαδικασίας και κατασκευής ξεφεύγει από το χρονοδιάγραμμα. Επίσης, τόσο η ΤΕΡΝΑ όσο και άλλοι φορείς που συμμετείχαν στη διαβούλευση σχολιάζουν ότι σε κανένα σημείο του ΕΣΔΑ δεν εξετάζεται το τελικό κόστος για τον πολίτη.
