Μια μεγάλη μορφή του τσεχικού κινηματογράφου, ο Γίρι Μένζελ, άφησε σε ηλικία 82 ετών την τελευταία πνοή του πριν από μερικές ημέρες στην πατρίδα του την Τσεχία. Σκηνοθέτης εμβληματικών ταινιών όπως ο «Ανθρωπος που έβλεπε τα τρένα να περνούν» (1966) και το «Υπηρέτησα τον βασιλιά της Αγγλίας» (2006), ο Μένζελ, όπως ο συνονόματός του Γιαν Καντάρ και ο Μίλος Φόρμαν, υπήρξαν για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα οι απόλυτοι πρεσβευτές του κινηματογράφου της χώρας τους στις δύσκολες μέρες της κομμουνιστικής επικράτειας.
Γεννημένος στις 23 Φεβρουαρίου του 1938, ο Μένζελ σπούδασε κινηματογράφο στη γενέτειρά του την Πράγα και μπήκε επαγγελματικά στον χώρο ως βοηθός της Βέρα Τσιτίλοβα. Η δεκαετία του 1960 υπήρξε σημαδιακή για τον παγκόσμιο κινηματογράφο και η τσεχική πρωτοπορία ήταν ένα από τα μεγάλα ευρωπαϊκά κεφάλαιά της.
Μαζί με τον Φόρμαν, τον Καντάρ και άλλους, ο Μένζελ εξελίχθηκε σε δυναμικό εκπρόσωπο αυτού του κινηματογράφου κερδιζοντας μάλιστα το Οσκαρ καλύτερης διεθνούς ταινίας (μη αγγλόφωνης) το 1968 με την πρώτη μόλις μεγάλου μήκους ταινία του «Ο άνθρωπος που έβλεπε τα τρένα να περνούν» (είχε προηγηθεί η βράβευση του Καντάρ με το «Μαγαζάκι της κεντρικής οδού).
Το σενάριο αυτής της ταινίας είναι βασισμένο στο μυθιστόρημα του Μποχουμίλ Χράμπαλ, με τον οποίο ο Μένζελ απέκτησε στενή σχέση, φιλική και επαγγελματική. Αρκετές ταινίες του Μένζελ είναι βασισμένες σε βιβλία του Χράμπαλ, ανάμεσά τους και το «Υπηρέτησα τον βασιλιά της Αγγλίας» (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη). Αλλα μυθιστορήματα του συγγραφέα που απασχόλησαν τον Μένζελ είναι το «Shortcuts» (1981) το «The Snowdrop Festival» (1984) και το «Παγιδευμένοι κορυδαλλοί» (1969).
Μάλιστα, το τελευταίο είχε προκαλέσει μεγάλο θόρυβο και αίσθηση στην εποχή του γιατί ενόχλησε τους κομμουνιστές καθότι ήταν γυρισμένο την εποχή που ξεκινούσε η Ανοιξη της Πράγας, το επαναστατικό καλλιτεχνικό – κοινωνικό κίνημα που διεκόπη βάρβαρα με την εισβολή του ρωσικού στρατού τον Αυγουστο του 1968 στην Τσεχοσλοβακία.
Φανατικός υπερασπιστής του καλού, υπόγειου χιούμορ, ο Γίρι Μένζελ ήταν της θεωρίας ότι τα πιο σοβαρά θέματα, μόνον με χιούμορ θα πρέπει να αντιμετωπίζονται. «Αν προσπαθήσει να μιλήσεις πολύ σοβαρά για πολύ σοβαρά θέματα, θα καταλήξεις γελοίος» είχε κάποτε πει.
Να σημειώσουμε τέλος ότι ο Μένζελ είχε εμφανιστεί και ως ηθοποιός στον κινηματογράφο. Τελευταία ταινία του στην οποία παίζει που είδαμε στην Ελλάδα, είναι ο «Διερμηνέας» (2018) του Μάρτιν Σουλικ.
