Η γήρανση του πληθυσμού είναι το αποτέλεσμα τριών κυρίως δυνάμεων: μείωση των γεννήσεων, αύξηση της μακροβιότητας και αύξηση του πληθυσμού στις μεγαλύτερες ηλικίες. Αυτές οι τρεις δυνάμεις επιδρούν με διαφορετική ισχύ και σε διαφορετικές περιόδους. Στην Ελλάδα, δυστυχώς, δεχόμαστε ταυτόχρονα πιέσεις και από τις τρεις προαναφερθείσες δυνάμεις.
Η αύξηση όμως του πληθυσμού στις μεγαλύτερες ηλικίες είναι αυτή που ασκεί τη μεγαλύτερη πίεση στις εθνικές οικονομίες (όπως σήμερα συμβαίνει επί παραδείγματι στη Γερμανία, στην Αγγλία και σε άλλες χώρες).
Η αντιμετώπιση της υπογεννητικότητας είναι σαφώς απαραίτητη, όμως ακόμη και αν σήμερα δεν είχαμε πρόβλημα υπογεννητικότητας στην Ελλάδα, η διεύρυνση στην κορυφή της δημογραφικής πυραμίδας θα έπρεπε να αποτελεί ήδη μείζον εθνικό θέμα. Σε 10 χρόνια από σήμερα το 32% του ελληνικού πληθυσμού θα είναι άνω των 65 ετών. Η απουσία στρατηγικής για την αντιμετώπιση της γήρανσης και συνεπώς η απουσία μέτρων ανάσχεσης του προβλήματος θα είναι τροχοπέδη σε κάθε αναπτυξιακό βήμα της χώρας.
Αρνητικές πρωτιές για την Ελλάδα
Η Ελλάδα σε κάθε ευρωπαϊκό και διεθνή δείκτη που μετρά τις επιπτώσεις της αύξησης του πληθυσμού άνω των 65 ετών καταγράφει αρνητικές πρωτιές.
Επιπλέον, σχεδόν πάντοτε βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις σε κάθε ευρωπαϊκή κατάταξη που αποτυπώνει την υιοθέτηση πολιτικών για την άμβλυνση των επιπτώσεων της γήρανσης.
Σύμφωνα με την πρόσφατη έκθεση των Ηνωμένων Εθνών για τη γήρανση το 2019 η χώρα μας βρισκόταν στην έκτη (6η) θέση στη λίστα των δέκα χωρών στον κόσμο με τη μεγαλύτερη συρρίκνωση του πληθυσμού σε παραγωγική ηλικία, ενώ το 2050 η Ελλάδα θα βρίσκεται στην τέταρτη (4η) θέση στον κόσμο. Επιπλέον, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ (2018), η Ελλάδα θα υποστεί τη μεγαλύτερη μείωση του συνολικού δείκτη παραγωγικότητάς της (στο σύνολο των χωρών της ΕΕ), λόγω των επιπτώσεων της γήρανσης του πληθυσμού της.
«Μακροημερεύουμε» με κακή υγεία
Οι Ελληνες είμαστε περήφανοι για το υψηλό προσδόκιμο επιβίωσής μας, αλλά προσπερνούμε μια σημαντική παράμετρο στους δείκτες υγείας μας: οι Ελληνες άνω των 70 ετών είναι κατά πολύ λιγότερο υγιείς από ό,τι οι συνομήλικοί τους στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης.
Μετά την ηλικία των 65 ετών τα δύο τρίτα των Ελλήνων, που θα ζήσουν μέχρι τα 81,1 έτη, θα διανύσουν 10,6 χρόνια με κάποια μορφή αναπηρίας, που συνδέεται με νοσήματα όπως ο καρκίνος, ο διαβήτης, τα εγκεφαλικά, η υπέρταση, οι καρδιοπάθειες.
Τι σημαίνει όμως για την οικονομία της Ελλάδας και τον καθένα μας ξεχωριστά ότι «μακροημερεύουμε» με κακή υγεία;
Οι επιπτώσεις στην οικονομία
Σύμφωνα με πρόσφατη ανάλυση του Harvard, η επίπτωση της γήρανσης με κακή υγεία σημαίνει πως κατά την περίοδο 2015-2030 ο καθένας μας χάνει και θα συνεχίσει να χάνει ετησίως πάνω από 488 ευρώ και συνολικά η ελληνική οικονομία θα χάσει μέχρι το 2030 πάνω από 65 δισεκατομμύρια. Η μακροημέρευση με κακή υγεία επηρεάζει διττά την εθνική μας οικονομία: (α) εκτίναξη των δαπανών για το σύστημα υγείας και κοινωνικής πρόνοιας, (β) περαιτέρω μείωση του εργατικού δυναμικού.
Ομως, οι αρνητικές επιπτώσεις της αύξησης του πληθυσμού στις μεγαλύτερες ηλικίες μπορούν να περιοριστούν σημαντικά: (α) αν αξιοποιήσουμε την πλούσια εργαλειοθήκη των ευρωπαϊκών και διεθνών θεσμών (οι οδηγίες των οργανισμών θα πρέπει να λειτουργήσουν ως οδοδείκτης και να μην παρασυρθούμε στη στείρα αντιγραφή) και (β) αν συνειδητοποιήσουμε και ξεκλειδώσουμε τις δυνατότητες των 60+.
Η τελευταία προϋπόθεση είναι θεμελιώδης για την επιτυχή διαχείριση της γήρανσης του ελληνικού πληθυσμού.
Οι άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας σήμερα στην Ελλάδα «καταπιέζονται» από μια πολιτεία που δεν αναγνωρίζει και δεν έχει καμία ενεργή στρατηγική αξιοποίησης των δυνατοτήτων και της εμπειρίας τους και από μια κοινωνία που, θέτοντας ως μοναδικό κριτήριο την ηλικία, «βαφτίζει» ηλικιωμένους τους 60άρηδες τοποθετώντας τους αυτομάτως στο περιθώριο της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας.
Στο περιθώριο η γενιά των 60άρηδων
Ο γενικός όρος «γήρανση» καλύπτει μια περίοδο τεσσάρων δεκαετιών (60-70, 70-80, 80-90, 90-100) και περιλαμβάνει πολύ διαφορετικές δυνατότητες, εμπειρίες, καταστάσεις. Αυτή η ομογενοποίηση τεσσάρων δεκαετιών σε μια ταυτόσημη περίοδο έθεσε εξ ορισμού τους 60+ στο περιθώριο της οικονομικής και κοινωνικής ζωής και οδήγησε σταδιακά στην εδραίωση και όξυνση του προβλήματος της γήρανσης.
Οι Ελληνες σήμερα (και ορθά) προβληματίζονται για το brain-drain στις νέες γενιές, αλλά παραβλέπουν το εσωτερικό, ιδιότυπο brain-drain που συμβαίνει σήμερα και στη γενιά των 60άρηδων που «μεταναστεύουν» υποχρεωτικά στο περιθώριο μιας κοινωνίας, η οποία, ενώ τους χρειάζεται όσο ποτέ, αμήχανα τους οδηγεί στην πρόωρη «αποστράτευση» σχεδόν από κάθε πτυχή της κοινωνικοοικονομικής ζωής.
Η αύξηση του πληθυσμού στις μεγαλύτερες ηλικίες αναμφίβολα συνεπάγεται δεκάδες προκλήσεις. Στη φαρέτρα μας όμως διαθέτουμε και πολλές λύσεις.
Η κυρία Μαρία Καραγιαννίδου είναι ερευνήτρια, Τμήμα Πολιτικής Υγείας LSE, συνεργάτιδα ΔΙΚΤΥΟΥ.
