Στο μήνυμά του για την εφετινή Διεθνή Ημέρα των Αυτοχθόνων Λαών πριν από λίγες ημέρες, στις 9 Αυγούστου, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες αναφέρθηκε σε μια διάσταση της πανδημίας εν πολλοίς αγνοημένη από τις δυτικές κοινωνίες: την επίπτωσή της σε περισσότερα από 476 εκατομμύρια ιθαγενείς ανά τον κόσμο. Επισημαίνοντας την ιδιαίτερη ευαλωτότητά τους λόγω της άνισης πρόσβασης στην υγεία, στο καθαρό νερό και στην αποχέτευση, ο ΓΓ του ΟΗΕ επισήμανε ότι οι αυτόχθονες λαοί βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή της δράσης για την προστασία του περιβάλλοντος έχοντας, σε ουκ ολίγες περιπτώσεις, υπάρξει θύματα απειλών και βίας, με αποτέλεσμα πολλοί να χάσουν τη ζωή τους.
Η Κολομβία κατέχει το αρνητικό ρεκόρ στις δολοφονίες αρχηγών φυλών ιθαγενών, περιβαλλοντικών ακτιβιστών και γενικά υπερασπιστών ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις χώρες της Λατινικής Αμερικής τα τελευταία χρόνια, με το ποσοστό να έχει αυξηθεί δραματικά την περίοδο της καραντίνας. Ο Κάρλος Αράκε Οσόριο, ανθρωπολόγος και καθηγητής στο Περιφερειακό Πανεπιστήμιο της Μπογκοτά, ασχολείται εδώ και δεκαετίες με την προσπάθεια σύνδεσης της κουλτούρας των αυτοχθόνων με τη σύγχρονη πραγματικότητα της χώρας του. Υποστηρίζει ότι η τρέχουσα κρίση παγκόσμιας υγείας μάς καλεί να κάνουμε ειρήνη με τη Φύση και στο πλαίσιο αυτό οι αυτόχθονες λαοί οφείλουν να γίνουν μέρος της λύσης στη μετά κορωνοϊό εποχή. Καλεί σε ένα παγκόσμιο κίνημα για την προστασία του Αμαζονίου και εξηγεί πώς το αρχαίο ελληνικό δράμα αποτέλεσε σανίδα σωτηρίας για τον ίδιο και αφετηρία για τις ευρύτερες αναζητήσεις του.
Εχετε έρθει ποτέ στην Ελλάδα;
«Ναι, πριν από μερικά χρόνια, για λόγους επαγγελματικούς. Στη διάρκεια της επίσκεψής μου θέλησα να δω την Ακρόπολη, αλλά δυστυχώς την ημέρα που προσπάθησα ήταν κλειστή. Εκανα όμως μια ωραία βόλτα στην Πελοπόννησο και είχα την ευκαιρία να επισκεφθώ το Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, το οποίο έδειχνα στους φοιτητές μου σε σλάιντς κι ως τότε μόνο σε φωτογραφίες το είχα δει κι εγώ. Κυριολεκτικά έμεινα άφωνος, μαγεύτηκα από αυτή την ομορφιά».
Ποια είναι η σχέση σας με το αρχαίο ελληνικό δράμα;
«Διδάσκω στο Περιφερειακό Πανεπιστήμιο της Μπογκοτά, στο τμήμα Σκηνικών Τεχνών. Το αντικείμενό μου είναι η Ιστορία του Θεάτρου και όπως καταλαβαίνει κανείς, το αρχαίο ελληνικό δράμα κατέχει ξεχωριστή θέση. Εχουμε μάλιστα ένα σεμινάριο ειδικά αφιερωμένο στον 5ο αιώνα π.Χ. όπου μελετάμε την Αθήνα του Περικλή, ασχολούμαστε με τις τραγωδίες του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη, αλλά και με τις κωμωδίες του Αριστοφάνη. Μελετάμε επίσης την «Ποιητική» του Αριστοτέλη».
Πώς σας δημιουργήθηκε αυτό το ενδιαφέρον; Πότε το πρωτογνωρίσατε;
«Είναι μια κάπως περίπλοκη κατάσταση. Μεγάλωσα σε μια γειτονιά σχετικά επικίνδυνη, ασταθή. Στην εφηβεία μου, το μεγαλύτερο μέρος των φίλων μου πέθαναν είτε από ναρκωτικά είτε από άλλες, βίαιες αιτίες. Ωστόσο, όταν ήμουν 12 ετών, ένας καθηγητής στο σχολείο μάς μίλησε για το αρχαίο ελληνικό δράμα. Αυτό με επηρέασε καθοριστικά, μπορώ να πω ότι άλλαξε τη ζωή μου, βρήκα τις απαντήσεις που έψαχνα».
Δηλαδή;
«Συνειδητοποίησα ότι η ζωή μου η ίδια είναι συνδεδεμένη με το αρχαίο ελληνικό δράμα όπου επικρατεί ο πόλεμος για την εξουσία, η δολοφονία, η πατροκτονία και στο τέλος η κάθαρση. Δεν υπερβάλλω αν πω ότι ανακάλυψα το νόημα της ζωής, το στήριγμα που έψαχνα για να πιαστώ από αυτό. Αργότερα, η συγκεκριμένη διαπίστωση με οδήγησε στο να σπουδάσω Ανθρωπολογία στο Εθνικό Πανεπιστήμιο της Μπογκοτά και αφού ολοκλήρωσα κι αυτές τις σπουδές μου, θέλησα να βρω τη σύνδεση ανάμεσα σε αυτά τα δύο αντικείμενα. Για την ακρίβεια, επιχείρησα να αναζητήσω τη σχέση ανάμεσα στη σύγχρονη κατάσταση που βιώνει η χώρα μου και στις πρώιμες κουλτούρες».
Και πού οδηγηθήκατε;
«Στην Κολομβία το σύγχρονο θέατρο είναι βαθιά πολιτικό, στο επίκεντρό του βρίσκονται τα κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα. Αναζητούσα λοιπόν το πώς οι συγκρούσεις που συναντά κανείς στις πρώιμες κουλτούρες, στις παραδόσεις των δεκάδων διαφορετικών φυλών ιθαγενών που ζουν στην περιοχή του Αμαζονίου, μπορούν να έχουν κάποια σχέση με όλο αυτό. Είναι ένα εγχείρημα που ανταποκρίνεται στην ανάγκη των καλλιτεχνών και των πνευματικών ανθρώπων να γνωρίσουν τον πολιτισμό των ιθαγενών και διά μέσου αυτής της γνώσης να κατανοήσουν τη σημερινή κατάσταση. Από την άλλη, είναι μια προσπάθεια αντίστασης, ένα ανάχωμα σε αυτό που επιχειρούν οι κυρίαρχες, σήμερα, πολιτικές δυνάμεις της χώρας οι οποίες θέλουν να υποβαθμίσουν την κουλτούρα των αυτοχθόνων για λόγους συμφερόντων, οικονομικούς. Οι «μεγαλύτεροι αδελφοί» μας, όπως είναι γνωστοί οι ιθαγενείς, προκειμένου να υπογραμμιστεί η προαιώνια παρουσία τους στη χώρα σε σχέση με εμάς τους «νεότερους αδελφούς», ζουν σε περιοχές με πλούσιο υπέδαφος και η επιδίωξη είναι να εκδιωχθούν, με το καλό ή με το ζόρι, ώστε οι πλουτοπαραγωγικές πηγές να παραδοθούν στις μεγάλες πολυεθνικές που λυμαίνονται τον Αμαζόνιο».
Μιλήστε μας λίγο περισσότερο γι’ αυτό… Κατά πόσο έχει επηρεάσει την κατάσταση που περιγράφετε η πανδημία;
«Οι δολοφονίες αρχηγών φυλών ιθαγενών, περιβαλλοντικών ακτιβιστών, επικεφαλής κοινωνικών κινημάτων και γενικά όσων αντιτίθενται στη μαφία των ναρκωτικών και σε διάφορες άλλες μαφίες, δεν είναι κάτι καινούργιο στην Κολομβία. Κατά καιρούς, υπάρχουν oρισμένα δημοσιεύματα στον διεθνή Τύπο, τα Ηνωμένα Εθνη κάνουν κάποιες εκκλήσεις αλλά όλα αυτά δεν φαίνεται πως είναι ικανά να αλλάξουν την κατάσταση. Ούτε βεβαίως η προ τετραετίας Συνθήκη Ειρήνης που επετεύχθη θέτοντας τέρμα στον 50χρονο και πλέον Εμφύλιο Πόλεμο. Η πανδημία είναι μια φρικτή κατάσταση για ολόκληρο τον πλανήτη. Η Βραζιλία, όμως, και η Κολομβία, οι κυριότερες χώρες της Αμαζονίας, έχουν πληγεί σε φοβερό βαθμό. Τώρα που μιλάμε η χώρα ζει ακόμη σε συνθήκες σκληρής καραντίνας, η οποία παίρνει διαρκείς παρατάσεις. Μπορείς να βγεις έξω μόνο για τα απαραίτητα. Δεν ξέρουμε την προέλευση αυτού του ιού. Εχει ενδιαφέρον όμως ότι ενέσκηψε σε μια περίοδο αναδιανομής ισχύος και πλούτου. Εχει επίσης ενδιαφέρον το γεγονός ότι οι άνθρωποι οι οποίοι βρίσκονται στην πρώτη γραμμή για την υπεράσπιση του περιβάλλοντος, το νούμερο ένα πρόβλημα της εποχής μας, είναι οι πιο ευάλωτοι αυτή τη στιγμή».
Με ποιον τρόπο;
«Κατ’ αρχάς οι φυλές των ιθαγενών παραδοσιακά έχουν περιορισμένη έως μηδενική πρόσβαση στο σύστημα υγείας. Παρά τις εκκλήσεις και τις διαβεβαιώσεις, η τροφοδοσία τους και η προμήθειά τους με τα λοιπά απαραίτητα έχουν γίνει πολύ δύσκολες στις παρούσες συνθήκες. Υπάρχουν βεβαίως φυλές που έχουν τέτοια οργάνωση, δίκτυο και εμπειρία ώστε καταφέρνουν και ξεπερνούν αυτά τα εμπόδια. Επιπροσθέτως, η καραντίνα έχει κάνει τις δολοφονίες πιο εύκολες, τα ποσοστά έχουν αυξηθεί δραματικά σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα πέρυσι. Αυτόν τον καιρό δεν γίνονται διαδηλώσεις, διαμαρτυρίες. Ωστόσο οι στόχοι έχουν επισημανθεί και μέσα σε αυτές τις συνθήκες είναι πιο εύκολο να βγουν από τη μέση. Μπορώ να πω ευθέως ότι η κυβέρνηση της χώρας είναι παραδομένη στη διαφθορά, οπότε ούτε δικαιολογίες χρειάζονται γι’ αυτά τα εγκλήματα ούτε αναζητώνται. Βλέπετε, στη Δύση η υπόθεση της προστασίας του περιβάλλοντος μπορεί να είναι ένας ευγενής σκοπός, στη χώρα μας όμως η υπεράσπιση εδαφών και πλουτοπαραγωγικών πηγών πολύ συχνά σημαίνει ότι κινδυνεύεις να χάσεις τη ζωή σου».
Θεωρείτε ότι ο δυτικός ακτιβισμός για το περιβάλλον είναι μια πολυτελής, ας πούμε, ιστορία;
«Οχι. Πιστεύω πως όλα έχουν το νόημά τους και όλες οι προσπάθειες αξίζουν τον κόπο και κάπου μπορεί να οδηγήσουν. Εχω ταξιδέψει, όμως, αρκετά στην Ευρώπη και βλέπω ότι τις περισσότερες φορές η κάθε χώρα προσπαθεί και αναπτύσσει δράση έχοντας στον νου μόνο τον εαυτό της. Είναι μια κατανοητή αντίδραση σε ανθρώπινο επίπεδο αλλά δεν νομίζω πως είναι λειτουργική, αποτελεσματική. Κανείς δεν μπορεί να δράσει απομονωμένος. Δεν μπορούμε να κλειστούμε σε τείχη και να προστατεύσουμε τα του οίκου μας μόνο. Η γη μας και κατ’ επέκταση η ζωή μας εξαρτάται από τη γη και τη ζωή του διπλανού. Πρέπει να συντονίσουμε τις προσπάθειές μας. Και πρέπει να ακούσουμε τους «μεγάλους αδελφούς». Αυτοί πολύ πριν από την πανδημία είχαν υπογραμμίσει την ανάγκη να κάνουμε ειρήνη με τη Φύση γιατί έχει τρελαθεί με τα καμώματά μας. Εμείς όχι μόνο δεν τους ακούμε, αλλά επιτρέπουμε το ξερίζωμά τους, τον αφανισμό τους. Είτε το δέχονται και καταλήγουν ζητιάνοι στις πόλεις είτε αρνούνται και βγαίνουν από τη μέση βίαια… Αυτοί ακριβώς που μας δείχνουν τον δρόμο που πρέπει να βαδίσουμε μετά την πανδημία».
Τι εννοείτε;
«Η αγνή σχέση των αυτοχθόνων με τη Φύση και με τα στοιχεία της είναι κατά τη γνώμη μου ένα σπουδαίο μάθημα για όλους μας. Ο σεβασμός που δείχνουν στη γη, στο νερό, στο ζωικό και φυτικό βασίλειο, η αυθεντική σύνδεση μαζί τους, η σοφία τους να ερμηνεύουν τα σημάδια και να προβλέπουν, μέσω αυτής της ερμηνείας, τα μελλούμενα. Δεν λέω ότι πρέπει να γυρίσουμε στην εποχή των σπηλαίων, να αρνηθούμε την τεχνολογία, τις ευκολίες που μας προσφέρει, τα επιτεύγματα της Ιατρικής. Ωστόσο, η απόσταση του ανθρώπου από τη Φύση ποτέ δεν ήταν τόσο μεγάλη όσο στην εποχή μας. Πάμπολλα είδη ζώων, πτηνών και φυτών χάνονται με δραματικές συνέπειες για το περιβάλλον και κατ’ επέκταση για την ποιότητα ζωής μας και για την υγεία μας. Στην Κολομβία οι ιθαγενείς αντιπροσωπεύουν περί το 5% του πληθυσμού αλλά στα εδάφη τους προστατεύουν το 80% της βιοποικιλότητας. Και μιλάμε για τη χώρα με το μεγαλύτερο ποσοστό βιοποικιλότητας ανά τετραγωνικό μέτρο παγκοσμίως. Καταλαβαίνει κανείς θεωρώ τι σημαίνει αυτό. Για την Αμαζονία μπορώ να πω συγκεκριμένα πράγματα».
Οπως;
«Μέσα στην Αμαζονία υπάρχει μια περιοχή όπου η εκδίωξη των αυτοχθόνων επιδιώκεται προκειμένου οι εκτάσεις τους να χρησιμοποιηθούν για την κατασκευή μεγάλων μονάδων κτηνοτροφίας. Σε κάποια άλλη έχει ανακαλυφθεί πετρέλαιο. Στην πρώτη περίπτωση, αν μια έκταση με υψηλό ποσοστό υγρασίας μετατραπεί σταδιακά σε χώρο εκτροφής ζώων, αυτό σιγά-σιγά θα τη μετατρέψει σε έρημο. Το ίδιο και η εξόρυξη ορυκτών. Χτυπούν υδροφόρους ορίζοντες και σταδιακά μια τεράστια ζούγκλα κινδυνεύει να μετατραπεί σε έρημο. Στην Κολομβία αλλά και στο Εκουαδόρ υπάρχουν υψίπεδα όπου παράγεται φρέσκο νερό. Αυτές οι περιοχές σιγά-σιγά καταστρέφονται λόγω των εξορύξεων μετάλλων. Δεν είναι σαφές μετά από όλα αυτά με πόσες πανδημίες κινδυνεύουν να βρεθούν αντιμέτωπες οι επόμενες γενιές; Ο σύγχρονος άνθρωπος συμπεριφέρθηκε με απίστευτη βία στη Μητέρα Φύση με γνώμονα το χρήμα, το κέρδος. Και τι κερδίσαμε; Μια πανδημία που απειλεί να καταστρέψει την παγκόσμια οικονομία. Ας σκεφτούμε πόσα εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν τη δουλειά τους στη διάρκεια των περασμένων μηνών και πόσοι ακόμη κινδυνεύουν να τη χάσουν το επόμενο διάστημα, μια που η κατάσταση δεν φαίνεται να ελέγχεται προς το παρόν. Koλοσσοί ολόκληροι κινδυνεύουν να αφανιστούν. Μοιάζουμε αγκυλωμένοι, αδύναμοι να αντιδράσουμε. Κι όμως, πληρώνουμε τις συνέπειες των ίδιων μας των πράξεων».
«Παγκόσμιο κίνημα για τον πνεύμονα του πλανήτη»
{ERT}Περιγράψατε το έγκλημα που συντελείται στην Αμαζονία. Μπορεί να αναστραφεί αυτή η κατάσταση; Ποια είναι η λύση κατά τη γνώμη σας;{ERT}
«Δεν έχω λύσεις. Για να είμαι ειλικρινής, είμαι μάλλον απαισιόδοξος. Τόσο η Κολομβία όσο και η Βραζιλία έχουν ακροδεξιές κυβερνήσεις οι οποίες αδιαφορούν παντελώς για το περιβάλλον. Το μόνο που σκέφτομαι είναι ότι χρειάζεται ένα παγκόσμιο κίνημα για την προστασία του Αμαζονίου. Να γίνει συνείδηση ότι μιλάμε για τον πνεύμονα του πλανήτη, κι όχι απλώς για μια υπόθεση που αφορά στενά αυτές τις δύο χώρες, τη Βολιβία και το Περού. Είναι μια υπόθεση που μας αφορά όλους και μας επηρεάζει όλους. Εμάς, τα παιδιά μας, τα παιδιά των παιδιών μας, τις επόμενες γενιές που έρχονται πίσω μας. Δεν φτάνουν τα τηλεοπτικά ρεπορτάζ για τις πυρκαγιές, ούτε οι εκκλήσεις των Ηνωμένων Εθνών, ούτε κάποιες πορείες, διαμαρτυρίες εδώ κι εκεί. Να αναλάβουμε δράση όλοι. Πολιτικοί και πολίτες. Να μπορέσουν να ελεγχθούν οι διεφθαρμένες κυβερνήσεις που έχουν παραδώσει το διαμάντι του πλανήτη στα οικονομικά συμφέροντα. Αυτό που ζει ολόκληρη η υφήλιος αυτό το διάστημα θα πρέπει επιτέλους να μας αφυπνίσει».
{ERT}Το θέατρο μπορεί να παίξει, άραγε, κάποιον ρόλο σε όλα αυτά; Ποιος είναι ο ρόλος του μέσα στις συνθήκες που περιγράφετε;{ERT}
«Το θέατρο στη χώρα μου λίγο-πολύ πάντα μέσα σε τέτοιες συνθήκες λειτουργούσε. Να σας δώσω ένα παράδειγμα: Τον 5ο π.Χ. αιώνα, η Αθήνα είχε φτάσει σε ανώτερο επίπεδο δημοκρατίας. Ωστόσο, οι γυναίκες δεν είχαν προνόμια και υπήρχε ένα μεγάλο ποσοστό δούλων. Ενα τέτοιο κοινωνικό μοντέλο θα μπορούσε να παρομοιαστεί με τη σημερινή κατάσταση στην Κολομβία η οποία έζησε τον μακροβιότερο Εμφύλιο στον κόσμο. Η τέχνη είναι συνυφασμένη με τον άνθρωπο και ανθίζει ακόμη και σε καταστάσεις περιορισμού, καταπίεσης, απειλής. Μπορώ να πω ότι μέσα σε τέτοιες συνθήκες ανθίζει».
{ERT}Είναι, θα λέγατε, μια πράξη αντίστασης;{ERT}
«Στη χώρα μου, από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, ακριβώς έτσι λειτουργεί, μια που όπως είπα είναι συνυφασμένο με την πολιτική. Οχι σπάνια, στις θεατρικές ομάδες θα βρεις πρώην φυλακισμένους για λόγους φρονημάτων ή ακτιβιστική δράση, εξόριστους, κυνηγημένους… Γι’ αυτό είπα ότι το αρχαίο ελληνικό δράμα με στιγμάτισε τόσο καθοριστικά από τότε που ήμουν μικρό παιδί. Γιατί αγγίζει τα σπουδαία και τα μεγάλα της ανθρώπινης φύσης».
