Η Κύπρος άρχισε τη διαδικασία αξιοποίησης πιθανών κοιτασμάτων φυσικού αερίου το 2007. Πριν από έναν μήνα τέθηκε ο θεμέλιος λίθος για την ανέγερση μονάδας υποδοχής υγροποιημένου φυσικού αερίου που θα καλύπτει τις ανάγκες της χώρας τουλάχιστον για μια δεκαετία. Δηλαδή, προβλέπεται ότι σε 25 χρόνια από την έναρξη του ενεργειακού της προγράμματος, η Κύπρος δεν θα αντλήσει ούτε ένα κυβικό πόδι φυσικό αέριο για τις ανάγκες της. Στο μεταξύ, η ΕΕ στρέφεται προς εναλλακτικές πηγές ενέργειας. Προς τι, λοιπόν, αυτή η κρίση που μπορεί να μας οδηγήσει ακόμη και σε πόλεμο;
Σε αντιδιαστολή, η ΕΝΙ ανακάλυψε το 2015 στην Αίγυπτο το γιγαντιαίο κοίτασμα Ζορ. Το 2017 άρχισε παραγωγή φυσικού αερίου. Η ταχύτητα με την οποία αξιοποιήθηκε το Ζορ οφείλεται στο ότι δεν αμφισβητείτο η κυριότητα του κοιτάσματος και υπήρχε έτοιμη αγορά στην Αίγυπτο. Με την ίδια ταχύτητα θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν και τα κυπριακά κοιτάσματα, αν η πολιτική ασκείτο με ορθολογισμό και όχι με το συναίσθημα. Και αν το εθνικό συμφέρον υπερείχε των ιδιοτελών ατομικών συμφερόντων.
Το παράδειγμα του Ζορ διδάσκει ότι η αξιοποίηση των κοιτασμάτων προϋποθέτει γεωπολιτική σταθερότητα και αγορά που θα απορροφήσει το παραγόμενο φυσικό αέριο. Το ενδιαφέρον των ξένων εταιρειών που επένδυσαν στην κυπριακή ΑΟΖ υποκινήθηκε από την προοπτική λύσης του Κυπριακού και τη διψασμένη για ενέργεια τουρκική αγορά. Εάν αφαιρεθεί η τουρκική αγορά από την εξίσωση, το φυσικό αέριο θα παραμείνει ανεκμετάλλευτο λόγω του ψηλού κόστους των υποδομών μεταφοράς στις αγορές. Το ίδιο ισχύει εάν δεν επιλυθούν τα πολιτικά προβλήματα.
Από το 2008 μέχρι το 2018 υπήρξαν τρεις γύροι αδειοδότησης ερευνητικών τεμαχίων στην κυπριακή ΑΟΖ. Υπογράφηκαν συμβόλαια με εταιρείες και πραγματοποιήθηκαν γεωτρήσεις, χωρίς να υπάρξει σοβαρή αντίδραση από την Τουρκία, η οποία κατέγραφε μόνο τη διαφωνία της. Μάλιστα, ο τρίτος γύρος προκηρύχθηκε άρον-άρον, στις 17 Φεβρουαρίου του 2016, με τη συναίνεση της Τουρκίας. Η διαμεσολάβηση έγινε παρασκηνιακά από τον αμερικανό αντιπρόεδρο Τζο Μπάιντεν, ο οποίος συζήτησε το θέμα αυτό με τον πρόεδρο Αναστασιάδη, στο Νταβός, έναν μήνα νωρίτερα.
Η αξιοποίηση των κοιτασμάτων εντάχθηκε σε ένα ευρύτερο σχέδιο αποκατάστασης της σταθερότητας στην περιοχή μέσω της επίλυσης του Κυπριακού. Ετσι ενδιαφέρθηκε η αμερικανική Exon-Mobil, σε κοινοπραξία με την Qatar Petroleum, την κρατική εταιρεία του Κατάρ, που είναι ο στενότερος σύμμαχος της Τουρκίας. Αυτό που δεν εκτιμήθηκε σωστά ήταν η δυνατότητα της Μόσχας να ανατρέψει αυτούς τους σχεδιασμούς.
Στις συνομιλίες για το Κυπριακό που ακολούθησαν, η Τουρκία επέδειξε μια πρωτοφανή διαλλακτικότητα, επειδή είχε ανάγκη τη λύση. Αφενός η αναζωογόνηση των σχέσεων με την ΕΕ και αφετέρου η έναρξη κολοσσιαίων ενεργειακών πρότζεκτ θα έδιναν ώθηση στην αναιμική τουρκική οικονομία. Από τότε που υπάρχει Κυπριακό, η Κύπρος απέκτησε για πρώτη φορά ένα ισχυρό διαπραγματευτικό χαρτί για να διεκδικήσει λύση του εθνικού της προβλήματος, κατά τρόπο που θα μπορούσε να χωρέσει στην ΕΕ. Εναπόκειτο στη διαπραγματευτική ικανότητα της ηγεσίας της να αξιοποιήσει αυτό το πλεονέκτημα.
Η συγκυρία αυτή χάθηκε στη διάσκεψη για το Κυπριακό στο Κραν Μοντανά, τον Ιούλιο του 2017. Είναι πλέον τεκμηριωμένο ότι η Τουρκία διαβεβαίωσε παρασκηνιακά τα Ηνωμένα Εθνη ότι θα αποδεχόταν κατάργηση των εγγυήσεων και αποχώρηση των στρατευμάτων της από την Κύπρο, νοουμένου βεβαίως ότι οι Τουρκοκύπριοι θα είχαν πολιτική ισότητα σε ένα ομόσπονδο κράτος. Σε αυτή την ιστορική συγκυρία, ο πρόεδρος Αναστασιάδης προσέγγισε τον υπουργό Εξωτερικών της Τουρκίας Μεβλούτ Τσαβούσογλου και του είπε ότι οι Ελληνοκύπριοι δεν ήθελαν να μοιραστούν τίποτε με τους Τουρκοκυπρίους. Ζήτησε κατανόηση και πίστωση χρόνου, για να πάει σε εκλογές, τον Φεβρουάριο του 2018, και ακολούθως θα προωθούσε λύση δύο κρατών και διαμοιρασμό των υδρογονανθράκων. Ο Αναστασιάδης προώθησε την ιδέα αυτή στην Κύπρο, αλλά στη συνέχεια υπαναχώρησε.
Στο μεταξύ, ο Αναστασιάδης εγκαινίασε την πολιτική των τριμερών συνεργασιών με το Ισραήλ και την Ελλάδα, ενώ αργότερα το μοντέλο αυτό υιοθετήθηκε και με την Αίγυπτο. Η Τουρκία εξέλαβε τις συμμαχίες αυτές σαν προσπάθειες αποκλεισμού της από τους ενεργειακούς σχεδιασμούς και αντέδρασε άτσαλα. Με παράλογες αξιώσεις και δραστηριότητες, όπως ο εξαναγκασμός της ΕΝΙ να ματαιώσει προγραμματισμένη γεώτρηση και πραγματοποιώντας ή ίδια γεωτρήσεις υπό την προστασία του στόλου της, επιδίωξε να αποδείξει ποιος είναι το αφεντικό στην περιοχή.
Σε αυτή την αντιπαράθεση παρεισέφρησαν όλα τα προβλήματα της περιοχής. Ο πρωθυπουργός του Ισραήλ Νετανιάχου, ο οποίος έχει ζητήματα με τον Ερντογάν, συγκάλεσε στο Τελ Αβίβ διάσκεψη με την Ελλάδα και την Κύπρο και συμφώνησαν στην κατασκευή του αγωγού EastMed που έχει μηδενικές πιθανότητες υλοποίησης. Για να φράξει τον δρόμο ενός αγωγού που δεν θα γίνει ποτέ η Τουρκία εφηύρε θαλάσσια σύνορα με τη Λιβύη. Η Ελλάδα υποχρεώθηκε να κάνει τμηματική συμφωνία με την Αίγυπτο για να εξουδετερώσει το τουρκολιβυκό μνημόνιο κι έτσι μπήκαμε σε έναν φαύλο κύκλο αντιπαραθέσεων.
Πέρα από τα δικά μας, μπλεχτήκαμε και με τις διαφορές των ισλαμικών κρατών με αφορμή την επέμβαση της Τουρκίας στη Λιβύη. Ο πρόεδρος της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν είναι αυτή την εποχή μαζί μας διότι διακυβεύονται τα συμφέροντα της δικής του χώρας στη Λιβύη. Από την άλλη, οι Ιταλοί που έχουν και τον έλεγχο των κοιτασμάτων στην κυπριακή ΑΟΖ φλερτάρουν με την Τουρκία, διότι επένδυσαν στην αναγνωρισμένη κυβέρνηση της Λιβύης. Αλλά, αν η κατάσταση εκτροχιαστεί και φύγει από τον έλεγχο, κανένας δεν θα πολεμήσει για τον άλλον σε αυτή την ταραγμένη περιοχή. Το μόνο βέβαιο αποτέλεσμα αυτής της κρίσης είναι το γκριζάρισμα όλης της λεκάνης της Ανατολικής Μεσογείου, προς δόξαν του Πούτιν, ο οποίος βλέπει την ΕΕ κατακερματισμένη, το ΝΑΤΟ αποσταθεροποιημένο και την Τουρκία ενεργειακά εξαρτώμενη από τη Ρωσία…
Ο κ. Μακάριος Δρουσιώτης είναι δημοσιογράφος, ιστορικός ερευνητής.
