Η παγκόσμια κρίση δημόσιας υγείας (πανδημία κορωνοϊού) την οποία ζούμε θα είναι κατά πάσα πιθανότητα η μεγαλύτερη κρίση την οποία θα βιώσει η παγκόσμια οικονομία μετά το μεγάλο ΚΡΑΧ του 1929, κυρίως διότι οι επιπτώσεις της εκτιμάται ότι θα είναι μακροχρόνιες λόγω των απαιτήσεων σε δημόσιες επενδύσεις αλλά και της αναγκαίας αναδιάρθρωσης της παγκόσμιας οικονομίας (η αντοχή της οποίας τείνει να φτάσει στα ακραία όριά της). Εκτός όμως από το 1929 θα ήταν χρήσιμο να θυμηθούμε και την περίοδο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο για να εκτιμήσουμε τα χαρακτηριστικά του «νέου» κοινωνικού και οικονομικού περιβάλλοντος το οποίο θα υπάρχει μετά την κρίση της Covid-19.
Αρχικά η ίδια η έννοια της «επόμενης» μέρας χρονικά είναι απροσδιόριστη διότι ακόμα και εάν οι εξελίξεις είναι θετικές τους επόμενους μήνες ή εντός του 2020 στο ιατρικό πεδίο (εμβόλιο, φαρμακευτική αγωγή), η παγκόσμια οικονομία με πολλά νέα και περίπλοκα δεδομένα θα χρειαστεί δύο έως πέντε χρόνια για να εξέλθει από την πρωτοφανή ύφεση. Η ίδια η φύση της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας είναι προφανές ότι θα αλλάξει αναβαθμίζοντας τη σημασία της τεχνολογίας σε πολλά επίπεδα (τηλε-εκπαίδευση, ηλεκτρονικές αγορές και πωλήσεις, τραπεζικό σύστημα, τηλεργασία). Σημαντικές και αχαρτογράφητες αναφορικά και με το κόστος εκτιμάται ότι θα είναι και οι επιπτώσεις στην παγκόσμια αγορά εργασίας (σε συγκεκριμένους κλάδους και σε διαδικασίες επανακατάρτισης του προσωπικού).
Θα πρέπει να ενισχυθούν ουσιαστικά και να μπουν επιτακτικά στο τραπέζι της συζήτησης για την παγκοσμιοποίηση και σε διεθνές επίπεδο θέματα τα οποία υπερδυνάμεις όπως οι ΗΠΑ, η Κίνα και η Ρωσία υποτιμούν, δηλαδή ο ρόλος του υποβαθμισμένου κοινωνικού κράτους, οι τρόποι ελέγχου σε διεθνές επίπεδο των ζητημάτων δημόσιας υγείας, η υπόθεση της κλιματικής αλλαγής, κ.ά. Σε αυτό το πλαίσιο των αναγκαίων αλλαγών και σε διεθνές επίπεδο θα πρέπει να ιδωθεί πλέον και ο ρόλος του τουρισμού.
Η εντυπωσιακή και ραγδαία ανάπτυξη αυτού του τομέα μετά το 1970 τον ανέδειξε σε πυλώνα πλέον της παγκόσμιας οικονομίας αυξάνοντας εντυπωσιακά λόγω και της βελτίωσης των μεταφορών παγκοσμίως τον αριθμό των προσφερόμενων τουριστικών προϊόντων και προορισμών. Ουσιαστικά πλέον βάσιμα μπορεί να ισχυρισθεί κανείς ότι τα πάντα μπορούν να αποτελέσουν τουριστικό πόρο και άρα να θεωρηθούν αιτία αναζήτησης μιας τουριστικής εμπειρίας και δημιουργίας ενός προορισμού. Αυτό εξηγεί και γιατί δυσκολευόμαστε πλέον να βρούμε μια χώρα ή περιοχή εκτός του παγκόσμιου χάρτη της τουριστικής ζήτησης.
Πρόκειται όμως επίσης και για έναν τομέα ο οποίος με συνδυασμένες προσπάθειες σε πολλά επίπεδα κατάφερε τις τελευταίες δεκαετίες να αποκτήσει την απαραίτητη πολιτική και θεσμική νομιμοποίηση και ιδιαίτερα να λειτουργήσει ως πυλώνας της βιώσιμης ανάπτυξης εθνικά και περιφερειακά.
Ο σύγχρονος τουρισμός όμως είναι επίσης «παιδί» του κοινωνικού κράτους της μεταπολεμικής περιόδου, ας μην το ξεχνάμε, και απότοκος της πίεσης για περισσότερο και ποιοτικότερο ελεύθερο χρόνο για ξεκούραση, διακοπές, πολιτισμό, εμπειρίες. Ουσιαστικά το τουριστικό ταξίδι από ένα προϊόν περιθωριακό και προορισμένο για σχετικά λίγους μετατράπηκε σε ισχυρό κοινωνικό πρότυπο και δικαίωμα για όλους πλέον προσφέροντας απίστευτες εμπειρίες σε πολλά επίπεδα τιμών, ενισχύοντας πολλαπλά και άλλους κλάδους της εθνικής και τοπικής οικονομίας και προωθώντας ιδιαίτερα μετά το 1990 κοινωνικά υπεύθυνα ταξίδια και πρότυπα ανάπτυξης τα οποία προστατεύουν και αναδεικνύουν το περιβάλλον και τον πολιτισμό.
Η πορεία αυτή της εντυπωσιακής ανάπτυξης είναι όμως άμεσα συνυφασμένη και με το γεγονός ότι ο παγκόσμιος τουρισμός απέδειξε σε πληθώρα κρίσεων (οικονομικών, πολιτικών, δημόσιας υγείας) τη δυνατότητά του να ανακάμπτει (συνήθως γρηγορότερα από το αναμενόμενο) αποδεικνύοντας ότι μπορεί να είναι σταθερός τομέας της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης. Εστω αργοπορημένα λόγω των απολύτως ειδικών χαρακτηριστικών αυτής της πανδημίας – αυτό θα συμβεί, παρά τις Κασσάνδρες, τους τουριστικοφοβικούς και όσους αφελώς υποτιμούν την οικονομική σημασία του τουριστικού τομέα. Το νέο – μετά Covid – περιβάλλον στον τουρισμό δεν θα είναι προφανώς ίδιο, θα υπάρχουν αλλαγές, απώλειες και νέα δεδομένα και χαρακτηριστικά στην οργάνωση των ταξιδιών αλλά και στους προορισμούς. Κάποια δεδομένα όμως είναι σίγουρο ότι θα έχουν πλέον ιδιαίτερη σημασία:
l Η συνειδητοποίηση από όλους μας ότι το τουριστικό ταξίδι είναι ανάγκη και δικαίωμα θα αποτελέσει τη βάση για την ανάκαμψή του.
l Η τεχνολογική διάσταση στα ταξίδια αναμφίβολα θα ενισχυθεί σε διαδικασίες και προϊόντα, όμως η τουριστική εμπειρία είναι συνυφασμένη με τη μετακίνηση στον προορισμό, και αυτό δεν θα αλλάξει και δεν πρέπει να αλλάξει.
l Η επόμενη μέρα θα είναι η εποχή του κοινωνικά υπεύθυνου τουρίστα και των κοινωνικά υπεύθυνων τουριστικών επιχειρήσεων και προορισμών. Εάν αυτό δεν εμπεδωθεί και δεν τηρηθεί, η επόμενη πανδημία θα μας βρει και πάλι απροετοίμαστους.
Ετοιμαστείτε να ταξιδέψετε ξανά αλλά αλλιώς: υπεύθυνα, με ασφάλεια και επιλέγοντας τις επιχειρήσεις και τους προορισμούς οι οποίοι υιοθετούν βιώσιμες πρακτικές.
Ο κ. Πάρις Τσάρτας είναι καθηγητής Τουριστικής Ανάπτυξης στο Χαρακόπειο Πανεπιστήμιο.
