Η Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) διέβη τον Ρουβίκωνα με την απόφαση που έλαβε στην πρόσφατη μαραθώνια Σύνοδο Κορυφής στις Βρυξέλλες για το Ταμείο Ανάκαμψης, τονίζει εμφατικά στο «Βήμα» ο Μαργαρίτης Σχοινάς. Στην εφ’ όλης της ύλης συνέντευξη που παραχώρησε πριν από λίγες ημέρες, ο αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με αρμοδιότητα την Προώθηση του Ευρωπαϊκού Τρόπου Ζωής παρατηρεί ότι «η συμμετρία της απειλής του κορωνοϊού και η ανάγκη συμμετρικής απάντησης» ήταν τόσο μεγάλες που ο ίδιος δεν είχε αμφιβολία ότι οι «27» θα καταλήξουν σε συμφωνία. «Η απόφαση μιας πρωτοφανούς σε έκταση και βάθος συλλογικής ανάληψης χρέους» συνιστά μια αλλαγή παραδείγματος. Για την Ελλάδα ανοίγεται δε μια μοναδική ευκαιρία για ένα νέο ξεκίνημα και είναι πολύ θετικό το ότι ο έλληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης πιστεύει αληθινά στην ευκαιρία για αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου. Αναφορικά με τις ευρωτουρκικές σχέσεις και σε συνδυασμό με τις «υψηλές θερμοκρασίες» που επικρατούν μεταξύ της Αθήνας και της Αγκυρας (παρά την πρόσφατη αποκλιμάκωση στην υπόθεση της γνωστής NAVTEX κατόπιν γερμανικής παρεμβάσεως), ο κ. Σχοινάς εκτιμά ότι το ζήτημα συνοψίζεται σε ένα κομβικό ερώτημα: «Η σημερινή Τουρκία συνεχίζει να βλέπει την ΕΕ ως στρατηγικό εταίρο ή όχι;». Η απάντηση σε αυτό, αλλά και η τήρηση όσων συμφωνήθηκαν στην «τριμερή του Βερολίνου» θα καθορίσουν τα επόμενα βήματα των δύο πλευρών.

Η πρόκληση των ψηφιακών απειλών

Προτού εισέλθουμε στη μεγάλη συζήτηση για τα αποτελέσματα της πρόσφατης Συνόδου Κορυφής ή για τις ευρωτουρκικές σχέσεις και το Μεταναστευτικό, ρωτάμε τον αντιπρόεδρο της Κομισιόν σχετικά με την πρόσφατη παρουσίαση της Στρατηγικής για την Ενωση για την Ασφάλεια (Security Union Strategy) – η οποία αφορά ουσιαστικά θέματα εσωτερικής ασφαλείας (homeland security). «Το ζήτημα αυτό ήταν παραδοσιακά κατακερματισμός όσον αφορά τις αρμοδιότητες. Οταν η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν μου ζήτησε να το αναλάβω, επιθυμούσε τη διαμόρφωση μιας ενιαίας οροφής» μας εξηγεί. Ουσιαστικά, η νέα στρατηγική αναδεικνύει τρία ζητήματα: «Πρώτον, την ανάγκη η Ευρώπη να αμυνθεί τόσο έναντι ψηφιακών όσο και φυσικών απειλών. Ιδιαίτερα μετά την πανδημία, οι ψηφιακές απειλές ίσως να είναι σημαντικότερες» παρατηρεί ο κ. Σχοινάς. Τα δε στοιχεία είναι εντυπωσιακά. «Το κόστος των κυβερνοεπιθέσεων ως το τέλος του 2020 εκτιμάται ότι θα ανέλθει σε περίπου 5 τρισ. ευρώ, ενώ περίπου 500.000 λογαριασμοί στην πλατφόρμα τηλεδιασκέψεων Zoom πέρασαν στο επονομαζόμενο «dark Internet»» προσθέτει.

Το δεύτερο κομβικό ζήτημα είναι «η δημιουργία ενός κεφαλαίου εμπιστοσύνης με τις εθνικές αρχές ασφαλείας» παρατηρεί ο κ. Σχοινάς. «Σήμερα υπάρχει εμφανές έλλειμμα συνεργασίας. Το μήνυμα που θέλουμε να περάσουμε είναι ότι εμείς, ως ΕΕ, συμπληρώνουμε το έργο τους. Δεν λειτουργούμε ανταγωνιστικά». Τέλος, το τρίτο στοιχείο είναι η αντιμετώπιση «πιο παραδοσιακών απειλών, όπως είναι το οργανωμένο έγκλημα, τα ναρκωτικά και η παιδοφιλία. Στο κομμάτι αυτό», εξηγεί, «η συνεργασία μας με τη Europol είναι απαραίτητη».

«Δεν είχα αμφιβολία ότι θα βρισκόταν λύση»

Τον ρωτάμε αν ανησύχησε όταν τα 24ωρα περνούσαν άκαρπα και η προγραμματισμένη για το διήμερο 17-18 Ιουλίου Σύνοδος Κορυφής στις Βρυξέλλες έμοιαζε να οδηγείται σε ναυάγιο. Ως γνωστόν άλλωστε, το ρεκόρ της μεγαλύτερης Συνόδου, το οποίο κρατούσε από το 2000 και τη Σύνοδο της Νίκαιας, «άντεξε» για μόλις 40 λεπτά. «Οπως γνωρίζετε καλά, έχω μεγάλη εμπειρία από δύσκολες και μαραθώνιες συνόδους κορυφής» μας λέει. «Δεν είχα αμφιβολία ότι θα βρισκόταν λύση. Ηταν σαφές σε όλους, παρά τις διαφορές, ότι η συμμετρία της απειλής της πανδημίας και η ανάγκη μιας συμμετρικής απάντησης σε αυτή δεν θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αποτυχία. Η μακρά διάρκεια της Συνόδου», εξηγεί ο κ. Σχοινάς, «ήταν μάλλον ευεξήγητη. Δεν είναι η πρώτη φορά που η ΕΕ δανείζεται, αλλά είναι η πρώτη φορά που αποφασίζεται μια συλλογική ανάληψη χρέους τόσο ευρείας έκτασης και βάθους. Το κρίσιμο βήμα της χρησιμοποίησης του κοινοτικού προϋπολογισμού ώστε να μπορέσει να υλοποιηθεί αυτός ο συλλογικός δανεισμός από την ΕΕ εγείρει τεράστια θέματα πόρων, σωστής αξιοποίησης αυτών των κονδυλίων διότι σε διαφορετική περίπτωση θα μπορούσε να ανατραπεί η ιστορικότητα του βήματος, δομών και νομιμότητας. Ισως», καταλήγει, «να μην πρόκειται για την επονομαζόμενη «Hamiltonian moment», αλλά σίγουρα είναι η στιγμή που η ΕΕ διέβη τον Ρουβίκωνα («Rubicon moment»)».

Οι αποφάσεις της τελευταίας Συνόδου συνιστούν φυσικά και τεράστια πρόκληση για την Ελλάδα. «Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η Ελλάδα έχει μπροστά της μια μοναδική ευκαιρία για ένα νέο ξεκίνημα και για την αλλαγή του παραγωγικού της μοντέλου» παραδέχεται ο έλληνας αντιπρόεδρος. «Είναι γνωστές οι αβελτηρίες που παρουσιάστηκαν στη διαχείριση των κονδυλίων του ΕΣΠΑ, αλλά ας μην ξεχνάμε ότι τα κονδύλια του Ταμείου Ανάκαμψης θα διατεθούν με νέες διαδικασίες» προσθέτει. Ενα μεγάλο πλεονέκτημα για την Ελλάδα όμως είναι πως «ο ίδιος ο Πρωθυπουργός πιστεύει ότι πρέπει να σημειωθεί μια αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου και έχει ξεκάθαρα στο μυαλό του όσα πρέπει να κάνει».

Η Ευρώπη μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας

Οταν η κυρία Φον ντερ Λάιεν ανέλαβε την ηγεσία της νέας Επιτροπής αναφέρθηκε στο αφήγημα της «γεωπολιτικής Κομισιόν» που θα έδειχνε ότι η ΕΕ είναι πιο αποφασισμένη να διαδραματίσει ευρύτερο ρόλο στις διεθνείς υποθέσεις. Η πραγματικότητα είναι βέβαια ότι σε κρίσεις όπως αυτή της Λιβύης, στην άμεση γειτονιά της Ευρώπης, η ΕΕ εμφανίστηκε με αποσπασματική πολιτική. Ο κ. Σχοινάς επισημαίνει ότι «όντως στη Λιβύη επικρατεί μια χαοτική κατάσταση, αλλά αυτό δεν αποτελεί ευρωπαϊκή ευθύνη. Κάνουμε ό,τι μπορούμε να παρέμβουμε θετικά, μέσω της Διάσκεψης του Βερολίνου ή μέσω της επιχείρησης IRINI». Ωστόσο, υπάρχει ένα ζήτημα πολύ ουσιαστικότερο που δεν είναι άλλο από τον ρόλο της ΕΕ εν μέσω του εντεινόμενου ανταγωνισμού Ηνωμένων Πολιτειών και Κίνας.

«Η ΕΕ είναι παγκόσμιος παίκτης και δεν μπορεί να αγνοηθεί εύκολα» μας λέει ο κ. Σχοινάς χωρίς περιστροφές. «Μπορεί να μην έχει ένοπλες δυνάμεις, αλλά ο όρος γεωπολιτική είναι ευρύτερος και αφορά και  άλλους τομείς, όπως η οικονομία και το εμπόριο. Οι σχέσεις μας με την Κίνα», προσθέτει, «δεν είναι άσπρο-μαύρο. Είναι περίπλοκη και για τον λόγο αυτόν απαιτείται μια ολιστική προσέγγιση. Υπάρχει ένας κατάλογος θεμάτων επί των οποίων θα πρέπει να συμφωνήσουμε, όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, η πρόσβαση ευρωπαϊκών επιχειρήσεων στην κινεζική αγορά, η κλιματική αλλαγή, η αγκύρωση της Κίνας σε μια πολυμερή τάξη πραγμάτων. Αναμφίβολα θα παραμείνει στρατηγικός μας ανταγωνιστής, αλλά θα πρέπει να καθορίσουμε τους όρους του ανταγωνισμού». Και οι Ηνωμένες Πολιτείες; «Μετά τη συνάντηση του πρώην προέδρου της Κομισιόν, του κ. Γιούνκερ, με τον πρόεδρο Τραμπ καθορίστηκε ένας οδικός χάρτης για τη διετία 2018-2020 που σε γενικές γραμμές τηρήθηκε. Ωστόσο, ο αναχωρητισμός των Ηνωμένων Πολιτειών αποτελεί ένα σοβαρό ζήτημα» παραδέχεται ο κ. Σχοινάς.

«Η Τουρκία συνεχίζει να θεωρεί την ΕΕ στρατηγικό εταίρο της ή όχι;»

Ο κ. Σχοινάς έζησε από πολύ κοντά τις δύσκολες και ιδιαίτερες σχέσεις της ΕΕ με την Τουρκία τόσο ως εκπρόσωπος της Κομισιόν υπό τον προηγούμενο πρόεδρό της, τον πολύπειρο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, όσο και σήμερα ως αντιπρόεδρος για την Προώθηση του Ευρωπαϊκού Τρόπου Ζωής υπό την κυρία Φον ντερ Λάιεν. Αυτές έχουν άλλωστε περάσει πολλές διακυμάνσεις, ιδιαίτερα από το 2016 και μετά, όταν συμφωνήθηκε η Δήλωση ΕΕ – Τουρκίας για το Μεταναστευτικό. «Εκτιμώ», σημειώνει, «ότι πρέπει να σκεφθούμε πιο μακροσκοπικά για την Τουρκία. Το κομβικό ερώτημα είναι: Η σημερινή Τουρκία συνεχίζει να θεωρεί την ΕΕ στρατηγικό εταίρο της ή όχι; Αν ναι, όλα είναι πιθανά. Αν όμως όχι», συμπληρώνει, «τότε τα πράγματα μπορεί να εξελιχθούν πολύ αρνητικά».

Σήμερα, «η κρατούσα άποψη στην ΕΕ είναι ότι λόγω και της γεωγραφίας απαιτείται η διαμόρφωση ενός ευρωτουρκικού πλαισίου αναφοράς, το οποίο θα ενσωματώνει και τις εθνικές ανησυχίες. Και σε αυτό πρέπει να συμπεριληφθεί και η σταθερότητα στην Ανατολική Μεσόγειο» τονίζει. Η παρέμβαση του Βερολίνου και προσωπικά της Ανγκελα Μέρκελ βοήθησε στην αποκλιμάκωση της πρόσφατης έντασης και πλέον το επόμενο κομβικό, χρονικά, σημείο «είναι το άτυπο Συμβούλιο των υπουργών Εξωτερικών της ΕΕ (Gymnich) στα τέλη Αυγούστου στο Βερολίνο. Ως τότε αναμένεται η αποφυγή προκλήσεων, η επίδειξη καλής γειτονίας και η εκπομπή των σωστών ενδείξεων εκ μέρους της Αγκυρας. Μετά θα φανεί αν μπορούν να δρομολογηθούν επιμέρους διαδικασίες» υπογραμμίζει.

Ποιες θα μπορούσαν να είναι αυτές; «Ισως μια επικαιροποίηση της Δήλωσης για το Μεταναστευτικό, ένας δομημένος ελληνοτουρκικός διάλογος ή μια νέα προσπάθεια επίλυσης του Κυπριακού» μας εξηγεί. Ειδικότερα σε ό,τι αφορά το Μεταναστευτικό, το οποίο ο κ. Σχοινάς χειρίζεται από την πρώτη στιγμή, καθώς έχει αναλάβει να καταρτίσει (σε συνεργασία με την επίτροπο Εσωτερικών Υποθέσεων Ιλβα Γιόχανσον) το νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Ασυλο, ο αντιπρόεδρος της Κομισιόν εκτιμά ότι η Δήλωση του Μαρτίου 2016 «απέδωσε με την εξαίρεση του περιστατικού του Εβρου τον Μάρτιο του 2020. Η Τουρκία έκανε πράγματα από το 2015 και μετά και ίσως έχει φθάσει πλέον η ώρα να δούμε ορισμένες αλλαγές σε θέματα χρηματοδότησης και λειτουργίας της Δήλωσης, όπως π.χ. στο θέμα των επιστροφών».

Φυσικά, μια προσαρμογή της Δήλωσης ΕΕ – Τουρκίας είναι ένα μόνο μέρος του ευρύτερου φακέλου με τον τίτλο «Μεταναστευτικό». Η παρουσίαση του νέου Συμφώνου ήταν προγραμματισμένη για τον Ιούλιο, αλλά «υπήρξε μια ηθελημένη απόφαση να αναβληθεί, καθώς προέκυψε η κρίσιμη Σύνοδος Κορυφής για τον κοινοτικό προϋπολογισμό και το Ταμείο Ανάκαμψης, και η παράλληλη διαχείριση δύο τόσο περίπλοκων θεμάτων θα “μπούκωνε” το σύστημα λήψης αποφάσεων. Τώρα», τονίζει ο συνομιλητής μας, «ο σκοπός είναι η παρουσίασή του τον Σεπτέμβριο, αμέσως μετά την ομιλία της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν για την Κατάσταση της Ενωσης στην Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ώστε να μπορέσει να ασχοληθεί εγκαίρως με το ζήτημα και η γερμανική προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ».
Η διαπραγμάτευση θα είναι δύσκολη και περίπλοκη. «Ορισμένες κυβερνήσεις όμως, οι οποίες υπήρξαν δύστροπες στο παρελθόν, ίσως να είναι πλέον διατεθειμένες να εμφανιστούν πιο εποικοδομητικές» προσθέτει.