Ερωτώμενος τι ήταν εκείνο που είχε τη μεγαλύτερη επίδραση στη ζωή του, ο Νίκος Καζαντζάκης είχε απαντήσει πως ήταν «τα όνειρα και τα ταξίδια». «Οταν ένας Ελληνας ταξιδεύει στην Ελλάδα, το ταξίδι του έτσι μοιραία μετατρέπεται σ’ επίπονη αναζήτηση του χρέους» είχε επίσης γράψει, αναφερόμενος αυτή τη φορά όχι στα μεγάλα ταξίδια του, που τον είχαν φέρει έως την Κίνα και την Ιαπωνία, αλλά στις εντός συνόρων εκδρομές που τόσο απολάμβανε. Κάπως έτσι, ως ένα μικρό ταξίδι όχι επίπονης αλλά ευχάριστης και διδακτικής αναζήτησης του δικού του χρέους προς τον κορυφαίο έλληνα λογοτέχνη, μπορεί να θεωρήσει και ο επισκέπτης της Κρήτης το πέρασμά του από ένα μικρό αλλά σημαντικό μουσείο. Πρόκειται για το Μουσείο Καζαντζάκη, που βρίσκεται στην κεντρική πλατεία του χωριού Μυρτιά, πολύ κοντά στο Ηράκλειο, και που υποδέχεται ξανά τους επισκέπτες του τηρώντας, βεβαίως, όλα τα απαραίτητα μέτρα ασφαλείας.
Η Μυρτιά είναι το πατρογονικό χωριό του Καζαντζάκη (Βαρβάροι ήταν το παλαιότερο όνομά του). Από εκεί κατάγεται και ο σπουδαίος σκηνογράφος και ενδυματολόγος Γιώργος Ανεμογιάννης (1916-2005), ο πατέρας του οποίου ήταν στενός φίλος του πατέρα του Καζαντζάκη. Οι δύο οικογένειες είχαν, επιπλέον, μακρινή συγγένεια. Εκείνο όμως που κυρίως έκανε τον Ανεμογιάννη να ασχοληθεί με τον Νίκο Καζαντζάκη είναι ο μεγάλος θαυμασμός που έτρεφε για αυτόν. Η δημιουργία του μουσείου, το οποίο λειτουργεί στο σημείο όπου βρισκόταν το σπίτι της οικογένειας Ανεμογιάννη, είναι αποκλειστικά έργο του σκηνογράφου. Ο οποίος όχι μόνο πρόσφερε το ακίνητο, αλλά και δούλεψε σκληρά, με την πολύτιμη βοήθεια της δεύτερης συζύγου του Καζαντζάκη, της συγγραφέως Ελένης Σαμίου-Καζαντζάκη (1903-2004), για να συγκεντρώσει και να ταξινομήσει το σημαντικό και σπάνιο υλικό που εκτίθεται ή φυλάσσεται. Στόχος του υπήρξε «να διασωθεί η μνήμη του συγγραφέα και να προβληθεί το έργο και η σκέψη του».
Πολύτιμη ιδιωτική πρωτοβουλία
Τα εγκαίνια έγιναν στις 27 Ιουνίου 1983, από την τότε υπουργό Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη. Εκτοτε το Ιδρυμα «Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη» λειτουργεί χωρίς να έχει σταθερή χρηματοδότηση από την Πολιτεία, σχεδόν αυτοσυντήρητο (με τα έσοδα από τα εισιτήρια και από τη μικρή εμπορική δραστηριότητα του πωλητηρίου του) και βασισμένο στην οικονομική βοήθεια των πολιτών που κατά περιόδους είχαν την ευγένεια να το στηρίξουν. «Περάσαμε πολύ δύσκολα, βιώσαμε και εμείς έντονα την οικονομική κρίση» λέει η δραστήρια, επί περίπου είκοσι χρόνια διευθύντριά του, Βαρβάρα Τσάκα, περιγράφοντας τις δυσχέρειες που αντιμετωπίζει ένα μικρό μουσείο στην προσπάθειά του να επιβιώσει και να αναπτυχθεί. Η ανακαίνιση-επανέκθεση του 2009 ήταν πολύ σημαντική για τη λειτουργία του. Καθοριστική υπήρξε βεβαίως η μεγάλη χορηγία του κ. Βαγγέλη Μαρινάκη που «μας βοήθησε να πάρουμε μια καλή ανάσα, να σταθούμε στα πόδια μας και να μπορέσουμε επιτέλους να αποκτήσουμε την εξωστρέφεια που πάντα θέλαμε να έχουμε», όπως επισημαίνει η κυρία Τσάκα. Και όταν μιλάει για εξωστρέφεια, αναφέρεται στο εκπαιδευτικό έργο που επιτελούν, στις εκδηλώσεις που διοργανώνουν κάθε καλοκαίρι και που τελευταίως μεταφέρονται και στους δρόμους του χωριού, αλλά και στον τομέα της έρευνας που ενδιαφέρει ιδιαίτερα τους ανθρώπους του μουσείου, καθώς «παρέχοντας πρόσβαση στο πλούσιο αρχείο μας φιλοδοξούμε να δημιουργήσουμε νέους ερευνητές για το έργο του Καζαντζάκη». (Χρήσιμες πληροφορίες για τις δράσεις του μουσείου παρατίθενται στο site του, www.kazantzaki.gr)
50.000 σπάνια αντικείμενα
Τι προσφέρει όμως το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη στον επισκέπτη που θα αφήσει πίσω του τις παραλίες της Κρήτης και θα ανηφορίσει προς τη Μυρτιά; Την ευκαιρία για ένα συγκινητικό «ταξίδι» στη ζωή και στο έργο του συγγραφέα, με τη μόνιμη έκθεση να περιλαμβάνει προσωπικά αντικείμενα, φωτογραφίες, ελληνικές και ξένες εκδόσεις των έργων του, επιστολές και έγγραφα, οπτικοακουστικά ντοκουμέντα κ.ά. Το υλικό αναπτύσσεται σε πέντε θεματικές αίθουσες, οι οποίες περιλαμβάνουν τις ενότητες: Βιογραφικά στοιχεία, Το ποίημα της Οδύσσειας, Οι φίλοι και οι επιρροές, Τα πρώιμα και τα θεατρικά έργα και Τα μυθιστορήματα και τα ταξιδιωτικά έργα. Υπάρχει και αίθουσα όπου προβάλλεται εικοσάλεπτη οπτικοακουστική παρουσίαση της ζωής και του έργου του Καζαντζάκη, σε έντεκα γλώσσες. Συνολικά, το μικρό μουσείο με τη μεγάλη αξία διαθέτει στη συλλογή του περισσότερα από 50.000 αντικείμενα! Μάλιστα, το 2005 ο Ανεμογιάννης τού κληροδότησε και το προσωπικό του αρχείο, με ζωγραφικά σχέδια, τρισδιάστατες μακέτες σκηνικών και κοστουμιών, φωτογραφικό υλικό, επιστολές, δημοσιεύματα του Τύπου, θεατρικές μελέτες, βιβλία, σημειωματάρια και προσωπικά αντικείμενα. Με στόχους του τη συντήρηση-έκθεση των συλλογών του και την εκπαίδευση, το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη φιλοδοξεί να μετατρέψει κάθε επίσκεψη σε μια ευχάριστη εμπειρία που θα βοηθήσει στην καλλιέργεια μιας θετικής στάσης απέναντι στον πολιτισμό. Και μοιάζει η είσοδος στις φροντισμένες εγκαταστάσεις του σαν την είσοδο σε «τόπο προσκυνήματος», όπως χαρακτήριζε ο ίδιος ο Ανεμογιάννης σε κείμενό του το μουσείο, καθώς: «Σ’ αυτό πλανάται η σκιά του και ο κάθε επισκέπτης διαπιστώνει το μέγεθος της αξίας, τη μοναδικότητα, την οικουμενικότητα του Νίκου Καζαντζάκη, που είχε βάλει σκοπό της ζωής του να φτάσει εκεί που δεν μπορεί να φτάσει! Να μεγαλώνει πάνω από το μπόι του».
