Λένε ότι η καλή μέρα από το πρωί φαίνεται. Το ίδιο ισχύει για την εβδομάδα που μας πέρασε, καθώς οι επιστημονικές εξελίξεις που ανακοινώθηκαν τη Δευτέρα σχετικά με τα πρώτα θετικά αποτελέσματα του εμβολίου της Οξφόρδης, αλλά και οι ελπιδοφόρες ειδήσεις που ακολούθησαν για την πρόοδο των «ανταγωνιστών» του προσέφεραν μια συγκρατημένη αισιοδοξία για το μέλλον.

Οσο όμως αυτός ο ενθουσιασμός καταλαγιάζει, γεννιούνται ερωτήματα και δεύτερες σκέψεις για εξίσου κρίσιμα ζητήματα: Θα αποδειχθεί το εμβόλιο ή, καλύτερα, τα εμβόλια ασφαλή και αποτελεσματικά; Και εάν ναι, πότε θα είναι διαθέσιμα στα φαρμακεία; Οι ποσότητες θα επαρκούν για όλους ή μήπως θα σημάνει ένας νέος… μολυσματικός πόλεμος ανισοτήτων;

Το 2021, η… άνοιξη και δύο παραδείγματα

«Τα εμβόλια θα τα έχουμε, εφόσον διαπιστωθεί ότι είναι ασφαλή και αποτελεσματικά, του χρόνου τέτοια εποχή – δηλαδή την άνοιξη και το καλοκαίρι του 2021. Και θα πρέπει αυτή η εξέλιξη να καταγραφεί ως επιστημονικός άθλος, γιατί η ανάπτυξη εμβολίου συνήθως χρειάζεται πέντε-δέκα χρόνια» δηλώνει στο «Βήμα» ο καθηγητής Φαρμακολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης και ερευνητής στο Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του ΙΤΕ, Αχιλλέας Γραβάνης.

Σύμφωνα άλλωστε με τον ειδικό, «βρισκόμαστε ακόμη στα προκαταρκτικά στάδια της αξιολόγησής τους». Ο ίδιος δίνει δύο ενδεικτικά παραδείγματα που αποδεικνύουν ότι η πιθανότητα της απευχόμενης αποτυχίας – παρά την εντατική και επίπονη προσπάθεια της επιστημονικής κοινότητας να νικήσει τον νέο κορωνοϊό, υπηρετώντας την ανθρώπινη ζωή – δεν έχει «σβήσει».

Παράδειγμα 1ο: Οπως εξηγεί ο καθηγητής, για την ανάπτυξη του εμβολίου της Οξφόρδης «έχει χρησιμοποιηθεί ένας αδενοϊός που προκαλεί λοίμωξη στους χιμπατζήδες, πάνω στον οποίο έχουν «ράψει» το γονίδιο που είναι υπεύθυνο για την κωδικοποίηση (παραγωγή) της πρωτεΐνης της ακίδας του SARS- CoV-2. Με την πρωτεΐνη αυτή ο ιός προσδένεται στα ανθρώπινα κύτταρα, που εκφράζουν στη μεμβράνη τους ένα ένζυμο-υποδοχέα του ιού (ACE2). Η σχέση τους θυμίζει την κλειδαριά και το κλειδί: Μόλις συνδεθεί ο ιός με το κύτταρο, εισέρχεται μέσα του, το καταλαμβάνει, ενεργώντας σαν «πειρατής» και το οδηγεί να παράγει τον εαυτό του σε πολλά αντίτυπα. Στην πράξη όμως, υπάρχει μικρή εμπειρία σχετικά με την αδρανοποίηση του ιού του χιμπατζή. Πρέπει συνεπώς να διαπιστώσουμε εάν ο ιός-μεταφορέας δημιουργεί σε βάθος χρόνου αντιδράσεις από το ανοσοποιητικό σύστημα του ξενιστή, με αποτέλεσμα την καταστροφή του. Εάν δηλαδή η ανοσοποίηση είναι αποτελεσματική ή όχι, σε βάθος χρόνου».

Παράδειγμα 2ο: Ενα δεύτερο πρόβλημα που πρέπει να αποκλειστεί και έχει διαπιστωθεί στο παρελθόν – με χαρακτηριστική αλλά όχι μοναδική περίπτωση το εμβόλιο για τον δάγκειο πυρετό – «είναι η ανάπτυξη του φαινομένου ADE (Antibody-Dependent Εnhancement). Σε κάποιες περιπτώσεις, όταν ο εμβολιαζόμενος έρθει σε επαφή με τον δραστικό ιό (που κυκλοφορεί στην κοινότητα), έχει διαπιστωθεί το ακόλουθο φαινόμενο: τα αντισώματα που έχουν παραχθεί από τον εμβολιασμό συνδέονται με τον δραστικό ιό μετά τη λοίμωξη και αντί να τον αδρανοποιήσουν βοηθούν την είσοδο του ιού στα κύτταρα. Δηλαδή, αυξάνεται αντί να μπλοκάρεται η λοιμογόνος δράση του ιού».

Κατασκοπικό θρίλερ και χάκερ

H ανορθόδοξη επίσπευση διαδικασιών που οδηγεί σε πρωτόγνωρες καταστάσεις (όπως είναι η παραγωγή ακόμα και 1 εκατομμυρίου δόσεων του εμβολίου της Οξφόρδης από την AstraZeneca εντός του Σεπτεμβρίου παρά το οικονομικό ρίσκο που επιφυλάσσει μια ενδεχόμενη αποτυχία, η προνομιακή πρόσβαση που αναζητούν ισχυρά κράτη με χαρακτηριστικότερη την κλιμάκωση της σύγκρουσης ΗΠΑ – Κίνας, τα κρατικά προσυμφωνητικά με τη φαρμακοβιομηχναία που μεταφράζονται σε δισεκατομμύρια, αλλά και τα κατασκοπικό θρίλερ με «πρωταγωνιστές» ρώσους χάκερ οι οποίοι επιχείρησαν να υποκλέψουν επιστημονικά στοιχεία ανυπέρβλητης αξίας), δείχνει πόσο απεγνωσμένα χρειάζεται η ανθρωπότητα μια «ένεση» ασφάλειας σε όλα τα επίπεδα.

Τα καλά νέα ήρθαν από Οξφόρδη και Κίνα

Σε κάθε περίπτωση η 20ή Ιουλίου αποτελεί ημερομηνία-σταθμό. Εκείνη την ημέρα στην έγκριτη ιατρική επιθεώρηση «Lancet» δημοσιεύθηκαν τα αποτελέσματα της κλινικής φάσης Ι/ΙΙ του εμβολίου της Οξφόρδης και τα πρώτα αποτελέσματα των κλινικών δοκιμών σε ανθρώπους του εμβολίου της CanSino Biologists στην Κίνα. Ειδικότερα, το βρετανικό εμβόλιο με την ονομασία «ChAdOx1 nCoV-19» φάνηκε να προσφέρει «διπλή» προστασία στους πρώτους 1.077 υγιείς εθελοντές (ηλικίας 18-55 ετών).

Μάλιστα, όπως υπογραμμίζεται στην επίσημη ιστοσελίδα της Οξφόρδης, «το εμβόλιο προκάλεσε απόκριση των Τ-κυττάρων εντός 14 ημερών από τον εμβολιασμό (λευκά αιμοσφαίρια που μπορούν να επιτεθούν σε κύτταρα μολυσμένα με τον ιό SARS-CoV-2) και παραγωγή αντισωμάτων εντός 28 ημερών (τα αντισώματα είναι ικανά να εξουδετερώσουν τον ιό έτσι ώστε να μην μπορεί να μολύνει τα κύτταρα)».

Αντίστοιχα, σε ό,τι αφορά το εμβόλιο της CanSino Biologists (που σημειωτέον υιοθετεί το βρετανικό «μοντέλο» χρησιμοποιώντας έναν αδενοϊό ως όχημα για να μεταφέρει τον SARS-CoV-2 στον ανθρώπινο οργανισμό), ανιχνεύθηκαν σύμφωνα με τις ανακοινώσεις εξουδετερωτικά αντισώματα την 28η ημέρα, κατά τουλάχιστον 92%. Οι ερευνητές πρότειναν επαναληπτικό εμβολιασμό για τους ηλικιωμένους, ενώ μια σημαντική λεπτομέρεια είναι ότι ήδη εγκρίθηκε για στρατιωτική χρήση στην Κίνα. Δυναμική παρουσία στην υπό εξέλιξη κούρσα, σύμφωνα με το έγκυρο επιστημονικό περιοδικό «Nature», έχει και το εμβόλιο της εταιρείας βιοτεχνολογίας Moderna, με έδρα στις ΗΠΑ. Η μέθοδος που ακολουθείται είναι διαφορετική και δοκιμασμένη καθώς περιέχει μέσα σε ένα λιπιδικό νανοσωματίδιο τροποποιημένο αγγελιοφόρο RNA (mRNA) που κωδικοποιεί τη γλυκοπρωτεΐνη της ακίδας του SARS-CoV-2.

«Η εμπειρία με την πλατφόρμα mRNA από την ανάπτυξη άλλων εμβολίων επέτρεψε την ταχεία παρασκευή και την ανάπτυξη ενός υποψήφιου εμβολίου σε χρόνο ρεκόρ. Οι διαδικασίες ανάπτυξης εμβολίων που απαιτούν συνήθως χρόνια ολοκληρώθηκαν σε περίπου δύο μήνες» αναλύουν οι καθηγητές της Θεραπευτικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ Ευστάθιος Καστρίτης και Θάνος Δημόπουλος (πρύτανης ΕΚΠΑ).

Πέντε από τα 142 βρίσκονται στη Φάση «ΙΙΙ»

Στον «πυρήνα» των εξελίξεων βρίσκεται όμως και η Pfizer, η οποία από κοινού με τη γερμανική εταιρεία βιοτεχνολογίας BioNTech δίνει τη δική της μάχη με τον χρόνο, με τα πρώτα μηνύματα να είναι υποσχόμενα, γεγονός που αντανακλάται στην άνοδο των μετοχών τους. Απόδειξη; Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πληρώσουν 1,95 δισ. δολάρια για την παραγωγή και παράδοση 100 εκατομμυρίων δόσεων του υποψήφιου εμβολίου στις ΗΠΑ, εάν αποδειχθεί ασφαλές και αποτελεσματικό για τον ανθρώπινο οργανισμό, όπως ανακοίνωσε η κυβέρνηση την περασμένη Τετάρτη. Στο πεδίο της επιστημονικής αναγνώρισης μία θέση διεκδικεί και η Ρωσία, η οποία σχεδιάζει να παραγάγει 30 εκατομμύρια παρτίδες ενός ακόμα πειραματικού εμβολίου που επεξεργάζονται οι επιστήμονες εκεί, με τη δυνατότητα να διανείμει επιπλέον 170 εκατομμύρια στο εξωτερικό.

Θα δοκιμαστεί η αποτελεσματικότητα

Ωστόσο παρά τις ισχυρές… δόσεις αισιοδοξίας που μας επεφύλασσε η περασμένη εβδομάδα, από τα 142 εμβόλια που αναπτύσσονται έναντι του πανδημικού ιού μόλις 5 έχουν σπάσει το φράγμα της Φάσης «ΙΙΙ» των κλινικών μελετών, κατά την οποία θα δοκιμαστεί η αποτελεσματικότητά τους σε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους αλλά και οι πιθανές αντιδράσεις – ενδεχομένως όχι στον γενικό πληθυσμό αλλά σε ένα υποκλάσμα.

Και καθώς στόχος παραμένει ο εμβολιασμός της πλειονότητας του παγκόσμιου πληθυσμού ώστε να δημιουργηθεί η «ανοσία της αγέλης», κοιτάζοντας κανείς την ευρύτερη εικόνα διαπιστώνει ότι ένας υποπληθυσμός που μπορεί να εκδηλώνει παρενέργειες στο τσίμπημα της βελόνας – λειτουργώντας όπως η εξαίρεση στον κανόνα – πιθανόν να μεταφράζεται σε εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως. Σε αυτή την πλέον κρίσιμη και τελευταία φάση τα πρωτόκολλα των πειραματικών εμβολίων προβλέπουν τη συμμετοχή 30.000 εθελοντών, με την έρευνα να συνεχίζεται για τουλάχιστον τέσσερις-έξι μήνες. «Ο αριθμός δεν είναι τυχαίος αλλά στηρίζεται σε μαθηματικά μοντέλα» εξηγεί ο κ. Γραβάνης, προσθέτοντας ότι η «δεξαμενή» είναι αρκετά διευρυμένη ώστε να «ψαρέψουν» οι ερευνητές έναν υποπληθυσμό που απαντάει διαφορετικά στο εμβόλιο.