Τη δύσκολη εξίσωση της εξεύρεσης πόρων για την υλοποίηση του νέου δεκαετούς Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ) επιχειρεί να επιλύσει η κυβέρνηση κατεβάζοντας από το ράφι τα γνωστά… λυσάρια των ΣΔΙΤ και τις μονάδες καύσης απορριμμάτων για παραγωγή ενέργειας.
Με αρχική «μαγιά» τα διαθέσιμα κονδύλια της τρέχουσας προγραμματικής περιόδου, αλλά και όσα μπορούν να αναζητηθούν από άλλες πηγές, το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) μόλις ολοκλήρωσε τον εθνικό οδικό χάρτη για τη μετάβαση – έως το 2030 – από το υφιστάμενο μοντέλο διαχείρισης αποβλήτων στην κυκλική οικονομία.
Οι υποδομές
Οι κύριες υποδομές που θα σηκώσουν το βάρος της αλλαγής μοντέλου – όπως προσδιορίζονται από το νέο ΕΣΔΑ, το οποίο αναμένεται άμεσα να τεθεί σε δημόσια διαβούλευση – περιλαμβάνουν 62 νέες μονάδες. Από αυτές, οι 28 μονάδες επεξεργασίας αποβλήτων – βιοαποβλήτων (ΜΕΑ – ΜΕΒΑ) θα πρέπει να είναι έτοιμες έως το 2023, ενώ στον σχεδιασμό περιλαμβάνονται άλλες 30 μονάδες διαχείρισης βιοαποβλήτων (ΜΕΒΑ) και 4 μονάδες παραγωγής ενέργειας, οι οποίες θα αξιοποιούν τα υπολείμματα των ΜΕΑ και των Κέντρων Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ) για την παραγωγή δευτερογενούς εναλλακτικού καυσίμου (SRF/RDF).
Η εύρεση πόρων
Το κόστος υλοποίησης των βασικών υποδομών για τη διαχείριση των αστικών αποβλήτων – χωρίς να υπολογίζονται τα απαιτούμενα κονδύλια για τις μονάδες ενεργειακής αξιοποίησης – εκτιμήθηκε από τους συντάκτες του ΕΣΔΑ σε περίπου 1,92 δισ. ευρώ. Για την κατασκευή των μονάδων καύσης απαιτούνται επιπλέον 632 εκατ. ευρώ με 805 εκατ. ευρώ.
Δεδομένου ότι σήμερα έχει εξασφαλιστεί η χρηματοδότηση έργων συνολικού κόστους περίπου 626 εκατ. ευρώ (από διαθέσιμους πόρους ενός δισ. ευρώ για έργα αποβλήτων του ΕΣΠΑ 2014-2020), απαιτείται η εύρεση οικονομικών πόρων περίπου 1,9 με 2 δισ. ευρώ για την κατασκευή των υπολειπόμενων υποδομών.
Στη νέα Προγραμματική Περίοδο 2021-2027 αντίστοιχα έργα δεν θα είναι επιλέξιμα για συγχρηματοδότηση. Γι’ αυτό μέρος του κόστους σχεδιάζεται να καλυφθεί από το διαθέσιμο υπόλοιπο του ΕΣΠΑ 2014-2020, αλλά και μέσω ΣΔΙΤ (Σύμπραξη Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα), με τραπεζικό δανεισμό και με ίδιους πόρους. Μάλιστα τα ΣΔΙΤ προωθούνται σε όλα τα επίπεδα διαχείρισης αποβλήτων (συλλογή, διαλογή, επεξεργασία κ.α.).
Οι 4 μονάδες καύσης χωροθετούνται ενδεικτικά μία στην Κρήτη, μία σε Πελοπόννησο και Δυτική Ελλάδα, μία σε Αττική και Στερεά ενώ η τέταρτη θα καλύπτει όλη την Κεντρική και Βόρεια Ελλάδα (Θεσσαλία, Ηπειρο και Μακεδονία). Η μονάδα της Κρήτης θα μπορεί να υποδέχεται τα υπολείμματα ή και το δευτερογενές καύσιμο που θα παράγεται από τις ΜΕΑ της Περιφέρειας Νότιου Αιγαίου.
Για την κατασκευή τους προκρίνονται δύο σενάρια από το ΥΠΕΝ. Το πρώτο εξετάζει τη δυνατότητα να διατίθεται στις μονάδες καύσης το σύνολο των υπολειμμάτων και της παραγόμενης ποσότητας δευτερογενούς καυσίμου (SRF/RDF) και το δεύτερο μόνο τα υπολείμματα, ώστε τα παραγόμενα δευτερογενή καύσιμα να οδηγούνται ως εναλλακτικό καύσιμο στις ενεργοβόρες βιομηχανίες (π.χ. τσιμεντοβιομηχανία).
Ενδιαφέρον
Ηδη όλοι οι μεγάλοι κατασκευαστικοί και ενεργειακοί όμιλοι της χώρας εμφανίζονται έτοιμοι να εμπλακούν στην ενεργειακή αξιοποίηση των αποβλήτων. Αλλά και η ΔΕΗ «φλερτάρει» με την ιδέα της καύσης απορριμμάτων μετά το 2028 στην υπό κατασκευή λιγνιτική μονάδα «Πτολεμαΐδα V». Και δεν είναι η πρώτη φορά για τη δημόσια επιχείρηση, καθώς είχαν προηγηθεί δοκιμαστικές προσπάθειες καύσης βιομάζας παλαιότερα στους σταθμούς της Μεγαλόπολης και της Καρδιάς.
Ως «τυράκι» για τους επενδυτές, στο νέο ΕΣΔΑ προτείνεται διερεύνηση της δυνατότητας επιδότησης ως ΑΠΕ (Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας) της ενέργειας που παράγεται σε εγκαταστάσεις καύσης αποβλήτων, στον βαθμό της συμμετοχής βιογενών υλικών στα εισερχόμενα υλικά.
Σε κάθε περίπτωση, θα δίνεται η δυνατότητα στους τοπικούς ΦοΔΣΑ (Φορείς Διαχείρισης Αποβλήτων) να εξετάσουν και άλλα σενάρια. Πέρα από τις αναγκαίες υποδομές, το σχέδιο των 205 σελίδων περιλαμβάνει σειρά μέτρων για την επίτευξη των στόχων που θέτει, με βασικό τον περιορισμό της ταφής αστικών αποβλήτων σε Χώρους Υγειονομικής Ταφής (ΧΥΤ) στο 10% το 2030 από 80% σήμερα. Σήμερα τα ποσοστά ανακύκλωσης βρίσκονται καθηλωμένα στο 16,5% και συλλογής βιοαποβλήτων στο 4,7%, παρότι ο στόχος για το 2020 ήταν η ταφή του 26% των αποβλήτων.
Αποτυχία
Η αποτυχία της διοίκησης στον τομέα της διαχείρισης των απορριμμάτων αποτυπώνεται και στο γεγονός ότι παραμένουν ακόμη ενεργές 8 ανεξέλεγκτες χωματερές, ενώ άλλες 44 δεν έχουν ακόμη αποκατασταθεί, και η χώρα εξακολουθεί να καταβάλλει υπέρογκα πρόστιμα στην ΕΕ.
Οσον αφορά τις μεγάλες υποδομές, σήμερα στη χώρα λειτουργούν μόνο 3 ΜΕΑ (Κοζάνης, Ηπείρου και Σερρών), οι οποίες περιλαμβάνουν και ρεύμα επεξεργασίας βιοαποβλήτων, δύο Εργοστάσια Μηχανικής Ανακύκλωσης – Κομποστοποίησης σε Ανω Λιόσια και Χανιά και οι μονάδες προεπεξεργασίας αποβλήτων Ηρακλείου και Κεφαλλονιάς.
€2,7 δισ. είναι το κόστος για την κατασκευή νέων υποδομών, εκ των οποίων έχουν εξασφαλιστεί μόνο 626 εκατ. ευρώ από το τρέχον ΕΣΠΑ28 μονάδες επεξεργασίας αποβλήτων – βιοαποβλήτων (ΜΕΑ – ΜΕΒΑ) θα πρέπει να είναι έτοιμες έως το 20233 μονάδες μόνο για την επεξεργασία αποβλήτων (Κοζάνης, Ηπείρου και Σερρών) λειτουργούν σήμερα στη χώρα 16,5% είναι σήμερα το ποσοστό ανακύκλωσης και 4,7%, το ποσοστό συλλογής βιοαποβλήτων, παρότι ο στόχος για το 2020 ήταν 26% 8 είναι οι ανεξέλεγκτες χωματερές, ενώ άλλες 44 δεν έχουν ακόμη αποκατασταθεί, και η χώρα εξακολουθεί να καταβάλλει υπέρογκα πρόστιμα στην ΕΕ.
Χωριστά χαρτί, μέταλλα, γυαλί και πλαστικό
Για την ενίσχυση των ποσοστών ανακύκλωσης, το νέο σχέδιο επιχειρεί να επισπεύσει την καθιέρωση υποχρεωτικής χωριστής συλλογής τουλάχιστον για τα τέσσερα βασικά ρεύματα, δηλαδή μέταλλα, χαρτί, γυαλί και πλαστικό. Εισάγει επίσης νέα ρεύματα για τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα (από το 2023), στρώματα, έπιπλα, ληγμένα φάρμακα κ.ά., καθώς και για τα προερχόμενα από νοικοκυριά επικίνδυνα απόβλητα.
Επίσης, προωθεί χωριστή συλλογή για τις πλαστικές φιάλες έως και τριών λίτρων με την εφαρμογή συστήματος εγγυοδοσίας, ώστε να επιτευχθούν οι υψηλοί ευρωπαϊκοί στόχοι χωριστής συλλογής για ανακύκλωση τουλάχιστον του 77% κατά βάρος των πλαστικών φιαλών ποτών έως το 2025. Το νέο σχέδιο δίνει έμφαση και στην καθολική ξεχωριστή συλλογή βιοαποβλήτων (απόβλητα κουζίνας, κήπων, πάρκων κ.λπ.) για το σύνολο της χώρας έως το τέλος του 2022. Παράλληλα, στοχεύει σε αύξηση της ανάκτησης και αξιοποίησης Βιομηχανικών Μη Επικίνδυνων Αποβλήτων (ΒΜΕΑ) τα οποία δύνανται να αποτελέσουν δευτερογενή πρώτη ύλη ή και εναλλακτικό καύσιμο για άλλες βιομηχανικές εγκαταστάσεις.
Οσον αφορά τα επικίνδυνα βιομηχανικά απόβλητα, στο νέο ΕΣΔΑ θεωρείται εφικτή η δημιουργία Χώρων Υγειονομικής Ταφής Επικίνδυνων Αποβλήτων (ΧΥΤΕΑ) έως το 2022-23, χρονοδιάγραμμα ιδιαιτέρως αισιόδοξο αν αναλογιστεί κανείς τις καθυστερήσεις στη χωροθέτηση των συμβατικών ΧΥΤ (π.χ. Κέρκυρα, Γραμματικό κ.ά.) εξαιτίας των έντονων αντιδράσεων των τοπικών κοινωνιών. Η Ελλάδα έχει καταδικαστεί από το Ευρωδικαστήριο για τα επικίνδυνα απόβλητα, τα οποία βρίσκονται για χρόνια αποθηκευμένα εντός των εγκαταστάσεων παραγωγής τους, και καταβάλλει πρόστιμα μέχρι να συμμορφωθεί.
Επίσης, το νέο ΕΣΔΑ προτείνει ξεχωριστή συλλογή για τα μολυσματικά ιατρικά απόβλητα των μικρών νοσοκομειακών μονάδων (κυρίως ιατρείων, κτηνιατρείων και οδοντιατρείων) και για τα απόβλητα εκσκαφών, κατασκευών και κατεδαφίσεων με προτεραιότητα στα νησιά.
