Συγγραφέας 12 βιβλίων, μαχητική δημοσιογράφος στη «Μιλιέτ» και στη «Χαμπερτούρκ» παλαιότερα, προτού βρεθεί στο στόχαστρο των κυβερνητικών τρολ εξαιτίας της επικριτικής της αρθρογραφίας για την κυβέρνηση, η 47χρονη Ετζέ Τεμελκουράν είναι μία από τις πιο δραστήριες διεθνώς παρουσίες της σημερινής τουρκικής διανόησης. Εχοντας περιγράψει στο παρελθόν γλαφυρά την πολιτική καταστολή, τις απηνείς διώξεις των διαφωνούντων, τον λόγο μίσους και την ωμή βία του καθεστώτος στο Παραφροσύνη και μελαγχολία, εξέδωσε πρόσφατα την ουσιαστική συνέχειά του. Το Πώς χάνεται μια πατρίδα, χρονικό της εκλεκτικής συγγένειας των φαινομένων στην Τουρκία με το κύμα του δυτικού λαϊκισμού που οδήγησε στο Brexit και την προεδρία του Ντόναλντ Τραμπ, γράφτηκε ως προειδοποίηση για όσους φλερτάρουν με παρόμοιες λύσεις καταγράφοντας σε επτά βήματα την άλωση των θεσμών της τουρκικής δημοκρατίας από τον πρόεδρο Ταγίπ Ερντογάν.
Της επισημαίνω ότι υπάρχει κάτι εξαιρετικά επίκαιρο και εύστοχο στο βιβλίο της: γράφει πως όταν η τουρκική κυβέρνηση στρέφει την προσοχή του κοινού σε ένα μεγάλο ζήτημα κρύβει κάτι κακό που πράττει αλλού. Στην περίπτωση της αλλαγής καθεστώτος της Αγίας Σοφίας από μουσείο σε τζαμί, τι θέλει να καλύψει; «Το άνοιγμα της Αγίας Σοφίας ως χώρου λατρείας είναι η μεγαλύτερη απόπειρα αποπροσανατολισμού που έχει επινοήσει ο πρόεδρος Ερντογάν ως σήμερα» λέει η Ετζέ Τεμελκουράν. «Για να αναλάβει ένα τέτοιο πολιτικό ρίσκο, προφανώς δεν υπάρχει μόνο ένα ζήτημα αλλά πολλά. Πρόκειται για δεξιοτεχνική πολιτική κίνηση. Γιατί με τον διεθνή θόρυβο που προξένησε έγιναν διαμιάς αόρατα διάφορα άλλα προβλήματα, όπως αυτά που θα προκύψουν από τις γεωτρήσεις για πετρέλαιο και φυσικό αέριο στη Νότια Μεσόγειο, η μη αναστρέψιμη οικονομική κρίση της χώρας, η αλλαγή καθεστώτος στο δικαιικό σύστημα (μια νέα επικείμενη ρύθμιση θα εισαγάγει στο νομικό επάγγελμα ένα πολλαπλό σύστημα για τους δικηγόρους που θα καταστρέψει το ήδη τραυματισμένο σύστημα δικαιοσύνης). Η Αγία Σοφία είναι στην πραγματικότητα ένας περισπασμός με μέγεθος καθεδρικού ναού που μέχρι στιγμής έχει λειτουργήσει πολύ καλά».
Εξουσία και γλώσσα
Ως προς τον εναγκαλισμό της εξουσίας και τη διατήρησή της διά του αποπροσανατολισμού, εκφράζει ο Ταγίπ Ερντογάν το πρότυπο του σύγχρονού μας λαϊκισμού; «Είναι κάτι που ισχύει για όλους τους ηγέτες της λαϊκιστικής Δεξιάς. Υπόσχονται διαρκώς μεγαλεία στους υποστηρικτές τους δημιουργώντας την ψευδαίσθηση ενός «αγώνα», στην πραγματικότητα όμως ένας είναι ο πολιτικός σκοπός τους: να πάρουν την εξουσία και να τη διατηρήσουν. Η άνοδός τους δεν οφείλεται σε κάποια μεγάλη ιδέα ή ιδεολογική αρχή. Δεν έχουν καν κανονικό συνεκτικό ιδεολογικό προκάλυμμα που να κρύβει την επιθυμία τους για απόλυτη εξουσία».
Τη ρωτώ για όσα γράφει για τη γλώσσα, την αλλοίωση των όρων της, το λεξιλόγιο της απαίτησης «σεβασμού» στον «αληθινό λαό», και από την άλλη πλευρά εκείνο του κατηγορητηρίου κατά των ελίτ, των «fake news», των «προδοτών». «Εχει σημασία η ερώτηση αυτή από έναν έλληνα δημοσιογράφο» απαντά η Ετζέ Τεμελκουράν, «καθώς στο βιβλίο μου προσπαθώ να δείξω το μοτίβο των επιχειρημάτων του δεξιού λαϊκισμού σκαρώνοντας έναν υποθετικό διάλογο μεταξύ του Αριστοτέλη και ενός τέτοιου λαϊκιστή. Ηθελα να καταδείξω ότι η παθολογική τους λογική είναι τόσο ενάντια στα θεμέλια του ίδιου του στοχασμού ώστε μπορεί να τρελάνει ως και τον Αριστοτέλη ακόμα. Οταν ο πολιτικός διάλογος μολυνθεί από το αίτημα του «σεβασμού» στον «αληθινό λαό», τότε βρίσκεσαι αντιμέτωπος με δύο εξίσου παραλυτικές προοπτικές. Ως επικριτής των δεξιών λαϊκιστών, ή πρέπει να αποδείξεις ότι ανήκεις κι εσύ στον «αληθινό λαό» ή ότι αυτοί είναι ψεύτικοι. Και τα δύο είναι αναποτελεσματικά. Οταν η οργανωμένη και επιστρατευμένη άγνοια ενδύεται το κοστούμι της πολιτισμικής και πολιτικής ταυτότητας και ζητά σεβασμό για την ταυτότητα αυτή, εσύ τότε ή πρέπει να αποδείξεις ότι δεν είναι άξια σεβασμού, άρα έχουν δίκιο που σε κατηγορούν ως ελιτιστή, ή οφείλεις να περιορίσεις την κριτική σου στα όρια του υποτιθέμενου σεβασμού. Σκέτος γρίφος».
Η τύφλωση μιας χώρας
Και πώς αντιδρά κανείς τότε σε αυτές τις λογικές ανακολουθίες, τις σοφιστείες, τη στρέβλωση, εφόσον ο γρίφος είναι άλυτος; Με την αντίκρουση, με την επιμονή; «Ακριβώς. Θα προσφύγω πάλι στην αρχαιοελληνική δημοκρατία. Οι πρώτες απόπειρες συγκρότησης δημοκρατικού πολιτεύματος στην αρχαιότητα μας διδάσκουν ότι δεν αποτελεί έννοια των ελίτ και δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Περισσότερο μοιάζει με αέναο διάλογο που δεν αποδίδει πάντα καρπούς, αν και είναι πάντοτε εξαντλητικός. Οι αρχαίοι Αθηναίοι, ξεκινώντας για την Εκκλησία του Δήμου, είχαν μαζί τους για φαγητό ψωμί και κρεμμύδια. Η ουσία της δημοκρατίας μυρίζει κρεμμύδι, όχι σαμπάνια και χαβιάρι. Και όταν κινδυνεύει η δημοκρατία, δεν υπάρχει άλλος τρόπος, πρέπει κανείς να πάρει στα σοβαρά τον κίνδυνο και να δώσει τη μάχη».
Υπήρχε ένα παλαιότερο αφήγημα στη Δύση το οποίο ήθελε τον Ταγίπ Ερντογάν και το AKP να ανεβαίνουν στην εξουσία το 2002 ως πραγματικοί μεταρρυθμιστές και να διαφθείρονται στην πορεία. Διαβάζοντας κανείς τα βιβλία της αντιλαμβάνεται ότι στην πραγματικότητα δεν άλλαξε κάτι, υπάρχει μια ευθεία που συνδέει τα τότε πεπραγμένα με τα σημερινά, το 2002 με το 2020. «Οταν το έγραψα για πρώτη φορά αυτό, το 2005, λίγοι συμμερίζονταν την οπτική αυτή» λέει η Ετζέ Τεμελκουράν. «Το zeitgeist τότε, το πνεύμα των καιρών, εθνικό και διεθνές, δεν επέτρεπε καμία κριτική για το κόμμα. Ο Ερντογάν παρουσιαζόταν ως ηγέτης της αληθινής δημοκρατίας, ένας σύγχρονος ηγέτης του μουσουλμανικού κόσμου. Ηταν τα χρόνια αμέσως μετά την 11η Σεπτεμβρίου, η ιδέα μιας «μετριοπαθούς ισλαμικής δημοκρατίας» χρειαζόταν κάποιον που να ποζάρει ως η επιτομή της και ο Ερντογάν ήταν ο τέλειος υποψήφιος. Ακόμα και το 2010 όμως, όταν οι αντιδημοκρατικές του τάσεις είχαν γίνει σαφείς, δεν ήταν δυνατόν να εναντιώνεται κανείς στο κόμμα του στους διεθνείς κύκλους των διανοουμένων χωρίς να στιγματίζεται ως τρελός κεμαλιστής. Συμβαίνει χώρες να περνούν τέτοιες εποχές τύφλωσης. Και στη δική μου συμβαίνει επί πολύ καιρό».
Ετζέ Τεμελκουράν
Πώς χάνεται μια πατρίδα. Τα 7 βήματα από τη Δημοκρατία στη Δικτατορία
Μετάφραση Νίκος Ρούσσος.Εκδόσεις Διόπτρα, 2020, σελ. 248, τιμή 14,35 ευρώ
