«Νενίκηκά σε, Σολομών». Η ρήση του Φλάβιου, Πέτρου, Σαββάτιου Ιουστινιανού όταν αντίκρισε την Αγία Σοφία περικλείει την ισχύ, τη δύναμη, την επιβολή, την ακτινοβολία, το κύρος που ήθελε να αποδώσει στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία αλλά και τη δική του ηγεμονία, κυριαρχία και παντοδυναμία. Από το 537 έως και σήμερα η Αγία Σοφία δείχνει να αποτελεί τον ναό-τρόπαιο ηγεμονίας για 81 βυζαντινούς αυτοκράτορες, 7 λατίνους αυτοκράτορες, 32 σουλτάνους του Χαλιφάτου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και 12 προέδρους της Τουρκικής Δημοκρατίας.
Ο Ιουστινιανός
Πέντε χρόνια μετά την άνοδό του στον αυτοκρατορικό θρόνο ο Ιουστινιανός αντιμετωπίζει μια από τις μεγαλύτερες εμφύλιες διαμάχες της Ιστορίας. Τη Στάση του Νίκα. Ο θρόνος κινδυνεύει και ο ίδιος φέρεται έτοιμος να εγκαταλείψει τη Βασιλεύουσα. Τελικά δίνει τη μάχη και η Στάση πνίγεται στο αίμα. Τριάντα χιλιάδες άνθρωποι πέφτουν νεκροί. Αμέσως μετά ξεκινάει την ανέγερση του νέου ναού της Αγίας Σοφίας και ολοκληρώνει το έργο του μέσα σε 5 χρόνια και 10 μήνες. Περισσότεροι από 10.000 εργάτες και 145.000 κιλά χρυσού (3 δισ. δολλάρια), διατίθενται για την πραγματοποίηση του οράματός του, που αποτελεί την απάντησή του σε όλους όσοι αμφισβήτησαν την εξουσία του· από τους συγκλητικούς, τους Πράσινους, τους Βένετους μέχρι και αυτή την Ιουλιανή τη Λυσία που διεκδικούσε τον θρόνο για τον γιο της.
Από τότε έως και το 1453 οι 80 αυτοκράτορες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας άφησαν τη δική τους ανεξίτηλη σφραγίδα στον ναό-σύμβολο που στη μεγάλη του ακμή έφτασε να υπηρετείται από 600 ανθρώπους. 80 ιερείς, 150 διακόνους, 40 διακόνισσες, 70 υποδιακόνους, 160 αναγνώστες, 25 ιεροψάλτες και 70 θυρωρούς με πρώτο από όλους τον εκάστοτε Αρχιεπίσκοπο Κωνσταντινουπόλεως, Νέας Ρώμης και Οικουμενικό Πατριάρχη.
Το τρόπαιο των Λατίνων
Η Αλωση της Αυτοκρατορίας από τους Σταυροφόρους το 1204 συνοδεύθηκε από εκτεταμένες λεηλασίες και καταστροφές της Πόλης του Κωνσταντίνου. Από τη μανία των Σταυροφόρων δεν γλιτώνει ούτε η Αγία Σοφία, η οποία σχεδόν καταστρέφεται.
Ωστόσο σύντομα ο ναός μετατρέπεται σε ναό-τρόπαιο για τη νεοσύστατη Αυτοκρατορία των Σταυροφόρων. Και ο Κόμης της Φλάνδρας Βαλδουίνος Α’ στέφεται μέσα στην Αγία Σοφία πρώτος αυτοκράτορας της Λατινικής Αυτοκρατορίας. Θα τον διαδεχθούν άλλοι πέντε, μία γυναίκα και ένας αντιβασιλέας, ενώ ταυτόχρονα επί 56 χρόνια λειτουργεί ως έδρα του Λατινικού Πατριαρχείου με πρώτο Προκαθήμενο τον Βενετό Θωμά Μοροζίνι. Τη θέση θα καταλάβουν στη συνέχεια άλλοι πέντε αρχιερείς της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας.
Το τρόπαιο του Πορθητή
Τρεις ημέρες μετά την Αλωση της Αυτοκρατορίας από τους Τούρκους το 1453 ο Μωάμεθ ο Πορθητής θα εισέλθει στην Αγία Σοφία και θα αντικρίσει μια από τις τρομερότερες σφαγές της Ιστορίας. Εκατοντάδες πτώματα ανθρώπων που είχαν σπεύσει στον ναό για να σωθούν σφαγιάστηκαν. Η απόφασή του ήταν άμεση και μετατρέπει το σύμβολο της Αυτοκρατορίας, της ηγεμονίας των βυζαντινών και των λατίνων αυτοκρατόρων, σε τρόπαιο της δικής του κατάκτησης και τον ναό των χριστιανών σε τόπο λατρείας της δικής του λατρείας του Ισλάμ. Από τις πρώτες ημέρες της κυριαρχίας του τοποθετεί την ημισέληνο, ανεγείρει θρησκευτική σχολή και κατασκευάζει τον πρώτο μιναρέ. Και όλοι σχεδόν οι διάδοχοί του κάνουν παρεμβάσεις στο οικοδόμημα στην προσπάθειά τους η Αγία Σοφία να αποτελεί ένα πραγματικό τζαμί και να μη θυμίζει εκκλησία. Εκατοντάδες ιμάμηδες και 130 σεΐχ ουλ ισλάμηδες λειτούργησαν και προσευχήθηκαν στο τζαμί.
Ο Κεμάλ Ατατούρκ
Το 1923 ανατρέπονται όλα τα δεδομένα. Ο Κεμάλ Ατατούρκ καταργεί το Χαλιφάτο και κάθε σχέση με τους σουλτάνους και τη θρησκεία. Τα θρησκευτικά σχολεία κλείνουν, το φέσι και η μαντίλα καταργούνται, η αραβική γραφή αντικαθίσταται από τη λατινική και το 1928 διαχωρίζονται και οι σχέσεις Εκκλησίας και κράτους. Το 1931 παραχωρεί άδεια και το Αμερικανικό Βυζαντινό Ινστιτούτο ξεκινά συστηματικές εργασίες αποκάλυψης και αναστήλωσης των ψηφιδωτών. Με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου τον Νοέμβριο του 1934 η Αγία Σοφία μετατρέπεται σε μουσείο. Τον Φεβρουάριο του 1935 υπογράφεται το προεδρικό διάταγμα από τον Κεμάλ Ατατούρκ και επί 85 χρόνια η Αγία Σοφία λειτουργεί ως μουσείο και αποτελεί το δικό του σύμβολο και τρόπαιο νίκης του, της μετατροπής της Τουρκίας σε ένα σύγχρονο λαϊκό κράτος.
Παγκόσμιο σημείο αναφοράς
Για 1.483 χρόνια η Αγία Σοφία αποτέλεσε και αποτελεί παγκόσμιο σημείο αναφοράς. Επί 900 χρόνια λειτούργησε ως χριστιανικός ναός, τα 517 ως ναός της ενιαίας και αδιαιρέτου Εκκλησίας, τα 342 χρόνια ως έδρα της Ορθοδόξου Εκκλησίας, τα 57 ως έδρα του Λατινικού Πατριαρχείου και 482 χρόνια ως τζαμί. Υπηρέτησαν σε αυτήν 110 αρχιεπίσκοποι Κωνσταντινουπόλεως, Νέας Ρώμης και οικουμενικοί πατριάρχες και χιλιάδες κληρικοί καθώς και εκατοντάδες ιμάμηδες.
Ο ναός-σύμβολο ήταν σημείο αναφοράς για όλα τα μήκη και τα πλάτη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Ειδικά για τους κατοίκους της Κωνσταντινούπολης το κτίριο ήταν και παραμένει σημείο αναφοράς. Κάθε φορά που γίνονται σεισμοί, πυρκαγιές, πλημμύρες, πόλεμοι, όλοι κοιτάνε αν η Αγία Σοφία στέκει όρθια, αν έχει υποστεί ζημιές και καταστροφές. Και το ενδεχόμενο της μετατροπής της σε τζαμί δείχνει να κατακτά πολλές καρδιές μουσουλμάνων. Αλλά και η Κωνσταντινούπολη για τον πρώην δήμαρχό της, τον σημερινό πρόεδρο Ταγίπ Ερντογάν, αποτελεί ένα επιπλέον τρόπαιο που θέλει μονίμως να κατακτήσει, σε μια περίοδο μάλιστα που ο νέος δήμαρχός της Εκρέμ Ιμάμογλου αποτελεί τον ισχυρότερο αντίπαλό του…
Οι εκβιασμοί του Ερντογάν
Από την πρώτη στιγμή της εκλογής του στην Προεδρία ο Ταγίπ Ερντογάν ανέτρεψε τα δεδομένα δεκαετιών. Η Συνθήκη της Λωζάννης, όπως και η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί αποτελούν βασική προτεραιότητα του τούρκου προέδρου. Η λειτουργία ως τζαμιού της Αγίας Σοφίας θα αποτελεί μια δική του νίκη έναντι του Κεμάλ Ατατούρκ, ένα δικό του τρόπαιο στη νέα οθωμανική εποχή που δομεί τις τελευταίες δεκαετίες.
Δημοσιεύθηκε στην ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ του Βήματος της Κυριακής 14/6/2020.
