Το ζήτημα των ασυνόδευτων ανηλίκων (ΑΑ) στην Ελλάδα αποτελεί ένα μικρό μόνο, αλλά εξαιρετικά ευαίσθητο, κομμάτι του ευρύτερου κοινωνικού-ανθρωπιστικού-πολιτικού και ηθικού προβλήματος που θέτει το Μεταναστευτικό-Προσφυγικό.
Με πρωτοβουλία και απόφαση της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ συγκροτήθηκε διεπιστημονική ερευνητική ομάδα στο Πάντειο με επιστημονικά υπεύθυνη την καθηγήτρια Μ. Ντ. Μαρούδα, επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Κέντρου Ερευνας των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και της Ανθρωπιστικής Δράσης, σε συνεργασία με το Εργαστήριο Ψυχοπαθολογίας και Ψυχολογίας της Υγείας με διευθυντή τον υπογράφοντα.
Η εξάμηνης διάρκειας έρευνα θέτει σαν στόχο την αποτύπωση των συνολικών αναγκών των ΑΑ και τη διατύπωση προτάσεων τεκμηριωμένης πολιτικής για βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και κοινωνικής ενσωμάτωσης με σεβασμό των δικαιωμάτων των παιδιών, όπως ορίζονται από τις διεθνείς συμβάσεις.
Το πεδίο της έρευνας είναι οι ασυνόδευτοι άστεγοι ανήλικοι που ζουν σε άτυπες και επισφαλείς συνθήκες στέγασης, όπως η προσωρινή διαμονή σε διαμερίσματα με άλλους, η κατοικία σε καταλήψεις και η παραμονή στους δρόμους. Ο εκτιμώμενος αριθμός αυτών των παιδιών (τα ευάλωτα των ευαλώτων) είναι 1.077 (σύμφωνα με στοιχεία του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης/ΕΚΚΑ, 31.1.2020).
Η πυραμίδα των αναγκαίων παρεμβάσεων περιλαμβάνει, σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα, κάλυψη βασικών αναγκών και ασφάλειας, υποστήριξη μέσω του θεσμού του Επιτρόπου Ανηλίκων, βασική φροντίδα υγείας και ψυχικής υγείας, ένταξη σε εκπαιδευτικό πλαίσιο και εξειδικευμένη φροντίδα αν χρειαστεί.
Από άτυπες καταγραφές φορέων που υποδέχονται ΑΑ προκύπτουν τα εξής:
– Στη συντριπτική πλειοψηφία είναι αγόρια, κυρίως έφηβοι 12-18 ετών.
– Οι χώρες καταγωγής είναι κυρίως Συρία, Αφγανιστάν, Ιράν, Ιράκ, λιγότερο Πακιστάν, Αίγυπτος κ,λπ.
– Είναι αιτούντες άσυλο, συνήθως σε διαδικασία επανένωσης ή relocation.
– Υπάρχουν διάφορα θεραπευτικά αιτήματα υγείας και ψυχικής υγείας.
– Οι περισσότεροι ΑΑ δεν παρουσιάζουν οργανωμένη ψυχοπαθολογία αλλά διαταραχές συμπεριφοράς και προσαρμογής που συνδέονται άρρηκτα με την παράταση της αβεβαιότητας για τη ζωή τους.
Σε άρθρο του «Foreign Policy» (26.6.2020) επισημαίνεται ότι το ξέσπασμα της πανδημίας επιδείνωσε τις ήδη δύσκολες συνθήκες διαβίωσης των ασυνόδευτων, τα οποία ακόμη και μετά την έλευσή τους στη χώρα εξαρτώνται για την επιβίωσή τους από τα κυκλώματα των διακινητών. Μια τέτοια συνολική επισφάλεια σπρώχνει τα παιδιά συχνά στην παρανομία, στον βαθμό που καταφεύγουν σε αξιόποινες πράξεις, όπως ληστείες ή διακίνηση ναρκωτικών, ενώ πέφτουν συχνά θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης ή και κακοποίησης.
Επίσης, ο πρόεδρος της Human Right Watch Κένεθ Ροθ με επιστολή του στον Πρωθυπουργό εκφράζει σοβαρή ανησυχία για τον μεγάλο αριθμό ασυνόδευτων ανηλίκων, οι οποίοι κρατούνται σε καθεστώς «προστατευόμενης κηδεμονίας» σε αστυνομικά τμήματα και κέντρα κράτησης στην Ελλάδα.
Παρά ορισμένα βήματα στη σωστή κατεύθυνση, δυστυχώς ισχύουν τα εξής:
αυξήθηκαν οι απορριπτικές αποφάσεις που αφορούν αιτήσεις ασύλου από ΑΑ (οι άνω των 15, που αποτελούν το 93% των αιτούντων, αντιμετωπίζονται όπως οι ενήλικοι με fast track διαδικασίες), χωρίς ταυτόχρονα να υπάρχει μέριμνα για τη διαβίωσή τους έως ότου αποφασιστεί και γίνει κάτι γι’ αυτούς, π.χ. απέλαση, επιστροφή ή ό,τι άλλο.
«Προσωρινά» μέτρα για τη στέγαση και υποστήριξη των ΑΑ που πάρθηκαν στις αρχές του 2019 (βλ. emergency hotels) εξακολουθούν να ισχύουν περισσότερο από έναν χρόνο μετά (αρχικά είχαν χρονικό ορίζοντα τριών μηνών με την υποχρέωση σε αυτό το χρονικό διάστημα η χώρα να προχωρήσει στην εφαρμογή στρατηγικών ένταξης – κάτι που δεν συνέβη).
Σε ένα τόσο ακανθώδες και ανθρωπιστικά λεπτό ζήτημα, στο οποίο μπορεί να υπάρχει ευρύτατη συναίνεση, όπως επίσης αναγνώριση των καλών πρακτικών διεθνούς προστασίας (Σουηδία, Λιθουανία, Γερμανία, Αυστρία, Γαλλία), δυστυχώς παρατηρούμε έναν ακραίο κατακερματισμό δράσεων και ευθυνών, έλλειψη σοβαρού στρατηγικού συντονισμού και αντιφατικότητα. Τρία παραδείγματα:
Η δεξιά-ακροδεξιά κυβέρνηση της Ολλανδίας εμπόδισε την υποδοχή 500 ασυνόδευτων από τους δήμους Αμστερνταμ και Ρότερνταμ. Η ελληνική «απάντηση» ήταν η υπογραφή memorandum του αναπληρωτή υπουργού Μεταναστευτικής Πολιτικής Γ. Κουμουτσάκου με την ολλανδική κυβέρνηση για χρηματοδότηση 4,5 εκατ. της ολλανδικής ΜΚΟ NIDOS προκειμένου να μεταφέρει στις ελληνικές υπηρεσίες και ΜΚΟ τεχνογνωσία για την ενσωμάτωση των ασυνόδευτων στην Ελλάδα και όχι στην Ολλανδία! Μια τέτοια συμφωνία θέτει ουσιαστικό πολιτικό εμπόδιο στην ήδη πολύ δύσκολη διαπραγμάτευση και προοπτική κοινωνικής ενσωμάτωσης των ασυνόδευτων σε χώρες της ΕΕ.
Η παραίτηση του κ. Χρυσοβαλάντη Παπαθανασίου από την ηγεσία του ΕΚΚΑ οφείλεται στην ατμόσφαιρα έντασης και αλληλοϋπονόμευσης δύο άλλων κέντρων εξουσίας: της Ειδικής Γραμματείας υπό την κυρία Ειρήνη Αγαπηδάκη και της αρμόδιας υφυπουργού Κοινωνικών Υπηρεσιών Δόμνας Μιχαηλίδου, όπου υπάγεται το ΕΚΚΑ.
Παρά την υπερεπικοινωνία που έγινε στην αρχή για τους ΑΑ, υπάρχει πλήρης συσκότιση ως προς την κατάσταση στην οποία βρίσκονται σήμερα και ως προς την προοπτική τους. Δεν ξέρουμε πόσοι είναι, πού μένουν, αν θα πάνε σχολείο και πού, αν εμβολιάζονται, αν προστατεύονται τα στοιχειώδη δικαιώματά τους.
Απόφαση της ΕΕ προβλέπει μεταφορά των κοινοτικών κονδυλίων για το Προσφυγικό-Μεταναστευτικό από τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης και την Υπατη Αρμοστεία στην κεντρική κυβέρνηση από το 2021. Γίνεται εύκολα κατανοητό ότι αν τα πράγματα συνεχίσουν με ένα τέτοιο έλλειμμα συνοχής και άτυπες πολιτικές ατζέντες, η έκβαση θα είναι ιδιαίτερα αρνητική και για τα ασυνόδευτα παιδιά και για την εικόνα της χώρας μας στην Ευρώπη.
Εχουμε τη δυνατότητα και την ηθική υποχρέωση να προστατεύσουμε λίγες χιλιάδες ασυνόδευτα παιδιά, ακόμη και μέσα στη νέα κρίση, όση αδιαφορία ή αναλγησία κι αν δείχνουν χώρες της ΕΕ. Αλλά εν προκειμένω η επικοινωνία δεν είναι πολιτική ούτε ανθρωπιστική δράση.
Ο κ. Στέλιος Στυλιανίδης είναι ψυχίατρος – ψυχαναλυτής – ομαδικός αναλυτής, καθηγητής Κοινωνικής Ψυχιατρικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, επιστημονικός σύμβουλος ΕΠΑΨΥ.
