Λίγο-πολύ όλοι είμαστε εξοικειωμένοι με την έννοια της παχυσαρκίας: είτε έχουμε έρθει αντιμέτωποι με αυτή, είτε προσπαθούμε να την αποφύγουμε προσέχοντας τη διατροφή μας, οι περισσότεροι έχουμε κατά νου ότι η παχυσαρκία είναι μια παθολογική κατάσταση, της οποίας το αισθητικό σκέλος της αισθητικής του σώματος είναι το λιγότερο σημαντικό. Η παχυσαρκία στην πραγματικότητα «ακουμπάει» σε ένα πλήθος παραγόντων, γενετικών, περιβαλλοντικών αλλά και συνηθειών διατροφής και άσκησης, ενώ συνδέεται με καρδιαγγειακές νόσους, νόσους του ήπατος αλλά και με έναν μεγάλο αριθμό καρκίνων. Η αντιμετώπισή της, όσο απαραίτητη είναι για λόγους υγείας, δεν είναι προφανής: πολλοί άνθρωποι οι οποίοι βρίσκονται στην παθολογική αυτή κατάσταση αδυνατούν να επαναφέρουν τη μάζα του σώματός τους σε φυσιολογικά επίπεδα.
Ενας βασικός παράγοντας της αδυναμίας αυτής είναι οι επαγγελματικές και προσωπικές υποχρεώσεις αλλά και ο καλά ριζωμένος τρόπος ζωής, τα οποία δεν βοηθούν τον άνθρωπο να δεσμευτεί σε μια μακροχρόνια αυστηρή δίαιτα ή σε τακτική σωματική άσκηση. Ετσι, οι επιστήμονες προσπαθούν να βρουν τρόπους με τους οποίους θα πετύχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα, δηλαδή την απώλεια μάζας, χωρίς τη δραστική αλλαγή των συνηθειών του ανθρώπου. Πρόσφατα, μια σύμπραξη επιστημόνων με βάση το Πολυτεχνικό Ινστιτούτο και Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια (Virginia Tech) και το Πανεπιστήμιο της Νέας Νότιας Ουαλίας (UNSW) παρουσίασε στην επιστημονική επιθεώρηση «Nature Communications» τα αποτελέσματα έρευνάς της τα οποία αποδεικνύουν ότι ένα μόριο μπορεί να παρατείνει τη διαδικασία της καύσης θρεπτικών ουσιών στα μιτοχόνδρια με ασφαλή τρόπο και να οδηγήσει σε αποτροπή συσσώρευσης λίπους, χωρίς να αλλάξουν οι διατροφικές συνήθειες του ασθενούς.
Στον λαβύρινθο του μιτοχονδρίου
Τι είναι όμως τα μιτοχόνδρια και πώς συνδέονται με τη σωματική μας μάζα; Συχνά τα μιτοχόνδρια αναφέρονται ως εργοστάσια παραγωγής ενέργειας, κι αυτό επειδή σε αυτά τα οργανίδια, τα οποία βρίσκονται σε κάθε κύτταρο του οργανισμού μας, πραγματοποιείται η μετατροπή των θρεπτικών ουσιών από τις οποίες αποτελείται η τροφή σε «νομίσματα» ενέργειας. H επιστημονική ονομασία του ενεργειακού νομίσματος του κυττάρου είναι τριφωσφορική αδενοσίνη, ή αλλιώς ATP. Η μετατροπή των θρεπτικών συστατικών σε ATP γίνεται από ένζυμα τα οποία βρίσκονται μέσα στον χαρακτηριστικό λαβύρινθο μεμβρανών του μιτοχονδρίου. Η παραγωγή των «νομισμάτων» ξεκινά με την καύση θρεπτικών ουσιών, δηλαδή τη διάσπασή τους στα δομικά στοιχεία από τα οποία αποτελούνται. Κατά τη διαδικασία της καύσης σχηματίζονται πρωτόνια, τα οποία ωθούνται εξωτερικά του λαβύρινθου και συσσωρεύονται εκεί σε υψηλές συγκεντρώσεις. Παράλληλα, στο εσωτερικό του λαβυρίνθου η συγκέντρωση των πρωτονίων παραμένει χαμηλή. Η διαφορά της συγκέντρωσης των πρωτονίων δημιουργεί ένα δυναμικό, δηλαδή μία αυθόρμητη κίνηση πρωτονίων από τον εξωτερικό χώρο του λαβυρίνθου στον εσωτερικό. Η κίνηση αυτή πραγματοποιείται μέσω ενός διαύλου που σχηματίζει το ένζυμο ATP-συνθετάση, το οποίο πρωταγωνιστεί στη σύνθεση των ενεργειακών «νομισμάτων». Καθώς διέρχονται τα πρωτόνια μέσα από αυτόν τον δίαυλο, θέτουν σε λειτουργία το συγκεκριμένο ένζυμο το οποίο παράγει «νομίσματα» ATP. Ετσι, η παραγωγή ενεργειακών «νομισμάτων» είναι συζευγμένη με τη ροή των πρωτονίων. Ωστόσο, οι επιστήμονες έχουν ανακαλύψει εδώ και πολλά χρόνια ότι υπάρχουν κάποια μόρια τα οποία οδηγούν τα πρωτόνια στο εσωτερικό του λαβυρίνθου από την… πίσω πόρτα παρακάμπτοντας τον δίαυλο της ΑΤΡ-συνθετάσης. Το φαινόμενο αυτό της μιτοχονδριακής αποσύζευξης, όπως αποκαλείται, διαμεσολαβείται από βιολογικά μόρια τα οποία ονομάζονται πρωτεΐνες αποσύζευξης. «Η μιτοχονδριακή αποσύζευξη είναι μια διεργασία η οποία συμβαίνει σε κάθε κύτταρο του οργανισμού μας και καθιστά τη μετατροπή των θρεπτικών ουσιών σε ενέργεια λιγότερο αποδοτική» σημειώνει η πρώτη συγγραφέας της δημοσίευσης και ερευνήτρια του Πανεπιστημίου της Νέας Νότιας Ουαλίας στην Αυστραλία Στεφανία Αλεξοπούλου στο «ΒΗΜΑScience», συμπληρώνοντας ότι «η διεργασία αυτή παίζει καθοριστικό ρόλο στη ρύθμιση του βάρους του σώματός μας». Στην κατηγορία των πρωτεϊνών αποσύζευξης ανήκει το μόριο BAM15, το οποίο αποδείχθηκε στην παρούσα μελέτη να παρεμβαίνει με τέτοιον τρόπο στις μεταβολικές διεργασίες του μιτοχονδρίου ώστε να προκαλεί απώλεια μάζας σώματος.
«Ξεγελώντας» το οργανίδιο
Για ποιον λόγο όμως η παράκαμψη της ATP-συνθετάσης στην κίνηση των πρωτονίων, και ως εκ τούτου η μείωση της αποδοτικότητας των μιτοχονδρίων να παράγουν ενέργεια, προκαλεί την απώλεια μάζας του σώματος; Αυτό συμβαίνει επειδή η παράκαμψη αυτή έχει ως αποτέλεσμα τη συσσώρευση πρωτονίων στο εσωτερικό του λαβυρίνθου, τα οποία όμως αποβάλλονται έξω από αυτόν για να αποκατασταθεί η χημική ισορροπία. Αυτή η κίνηση, σε αντίθεση με τη μεταφορά των πρωτονίων στο εσωτερικό του λαβυρίνθου, δεν είναι αυθόρμητη. αντίθετα, απαιτεί την κατανάλωση χημικής ενέργειας, την οποία έπειτα το μιτοχόνδριο καλείται να αναπληρώσει με την περαιτέρω καύση θρεπτικών ουσιών. Η παρουσία λοιπόν των μορίων αποσύζευξης εξαναγκάζουν σε λειτουργία πέραν του αναγκαίου το εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας, κάτι το οποίο οδηγεί σε παρατεταμένη καύση θρεπτικών ουσιών και αποτροπή συσσώρευσης λίπους. Οπως σημειώνουν οι ερευνητές, ένα φάρμακο βασισμένο στο μόριο αυτό ενδέχεται όχι μόνο να συμβάλει στη θεραπεία της παχυσαρκίας αλλά και να χορηγείται για προληπτικούς λόγους. Προς στιγμήν οι ερευνητές έχουν πραγματοποιήσει πειράματα μόνο σε ποντικούς, τα οποία έχουν δώσει ενθαρρυντικά αποτελέσματα τόσο ως προς την αποτελεσματικότητα ενός τέτοιου φαρμάκου αλλά κυρίως ως προς την ασφάλειά του. «Είμαστε πολύ αισιόδοξοι ως προς τη δυνητική επιτυχία της μιτοχονδριακής αποσύζευξης στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας στον άνθρωπο» επισημαίνει η ελληνοαυστραλή ερευνήτρια, τονίζοντας ότι «τόσο το μόριο BAM15 όσο και άλλα παράγωγά του βρίσκονται σε διαφορετικές φάσεις προ-κλινικών δοκιμών με σκοπό να αποσαφηνίσουμε ποιο από αυτά είναι το καταλληλότερο για δοκιμή στους ανθρώπους σε κλινικές δοκιμές». Παρ’ όλο που πρέπει ακόμη να είμαστε συγκρατημένα αισιόδοξοι, αφού το γεγονός ότι το μόριο είχε επιτυχία στους ποντικούς δεν σημαίνει απαραίτητα ότι το αποτέλεσμα θα είναι ίδιο και στον άνθρωπο, η εν λόγω έρευνα παραμένει σημαντική, αφού παρουσιάζει απτά αποτελέσματα για την ασφάλεια και τις επιδράσεις αυτής της κατηγορίας των μορίων στους οργανισμούς με προσανατολισμό την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας.
Υψηλό ποσοστό παχυσαρκίας στην Ελλάδα
Σύμφωνα με την έκθεση του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τα Συστήματα και τις Πολιτικές Υγείας του 2019, το ποσοστό παχυσαρκίας στους ενηλίκους στην Ελλάδα είναι υψηλό σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, κάτι που οφείλεται εν μέρει στην κακή διατροφή και στη χαμηλή σωματική δραστηριότητα. Ενδεικτικά, μόνον οι μισοί από τους ενηλίκους ανέφεραν ότι τρώνε φρούτα σε καθημερινή βάση.
