Ο επίσημος απολογισμός της κυβέρνησης για τον έναν χρόνο από τις εκλογές της 7ης Ιουλίου 2019 αποτελείται από έναν μακρύ κατάλογο στόχων, δράσεων, νομοθετημάτων, μεταρρυθμίσεων. Ο πραγματικός απολογισμός όμως δεν αφορά το σύνολο της κυβέρνησης αλλά τον επικεφαλής της. Η κυβέρνηση είναι ο Κυριάκος Μητσοτάκης, το όραμά του, οι επιλογές του, οι στόχοι του. Πίσω του στοιχίζονται οι υπουργοί. Το σχήμα αυτό, το πιο προσωποπαγές στη Μεταπολίτευση, έχει υψηλά ποσοστά αποδοχής από τους πολίτες ακολουθώντας τον Πρωθυπουργό, ο οποίος είναι μακράν ο δημοφιλέστερος πολιτικός αρχηγός. Ο κ. Μητσοτάκης είναι statesman, είτε συμφωνεί είτε διαφωνεί κάποιος μαζί του, και στους 12 μήνες που κυβερνά έφερε την κοινωνία στα δικά του νερά αντί να παρασύρεται από ευμετάβλητα πολιτικά και κοινωνικά ρεύματα.
Η χάραξη στρατηγικής από το Μέγαρο Μαξίμου
Ο κ. Μητσοτάκης φτιάχνοντας την κυβέρνησή του απελευθέρωσε δυνάμεις και δεν έγινε όμηρος του κομματικού κατεστημένου. Ξεμπέρδεψε αναίμακτα με τις βαρονίες της ΝΔ, όσο ήταν ακόμη στην αντιπολίτευση, και συρρίκνωσε τις δυναστείες της Β’ Αθήνας. Σε αυτό βοήθησε η κατάτμηση των μεγάλων εκλογικών περιφερειών, μια αλλαγή που πιστώνεται στον ΣΥΡΙΖΑ. Η κυβέρνησή του δεν είναι πλήρως απαλλαγμένη από εσωκομματικές διευθετήσεις, αλλά είναι η πρώτη με τόσο μεγάλη συμμετοχή τεχνοκρατών σε κομβικές θέσεις και προσώπων από άλλους πολιτικούς χώρους. Η μεγάλη αλλαγή ωστόσο είναι ο τρόπος οργάνωσης του Μεγάρου Μαξίμου, μια υπερδομή χάραξης στρατηγικής και άσκησης εποπτείας σε όλα τα υπουργεία, η οποία επέτρεψε στον Πρωθυπουργό να αντιμετωπίσει επιτυχώς μεγάλες κρίσεις όπως αυτή στον Εβρο και η πανδημία της COVID-19. Οπως δείχνει η έρευνα της Metron Analysis που δημοσιεύει σήμερα «Το Βήμα της Κυριακής», είναι η πρώτη φορά τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια που οι πολίτες για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα αξιολογούν θετικά την πορεία της χώρας (πάνω από 50%) και που η αποδοχή του Πρωθυπουργού ξεπερνά το 60%.
Ικανοποίηση και διορθωτικές αλλαγές
Ο κ. Μητσοτάκης είναι ικανοποιημένος από την κυβέρνησή του, οι αλλαγές που θα κάνει θα είναι διορθωτικές. Στα βασικά υπουργεία, όπως μεταδίδεται, δεν θα υπάρξουν μετακινήσεις, γιατί πέραν των άλλων δεν βοηθά η συγκυρία. Ούτε τον υπουργό Τουρισμού, παρ’ όλες τις τριβές, μπορεί να αντικαταστήσει στη μέση μιας δύσκολης τουριστικής περιόδου, ούτε τον υπουργό Υγείας την ώρα που το ΕΣΥ προετοιμάζεται για πιθανή αύξηση των κρουσμάτων κορωνοϊού μέσα στο καλοκαίρι, ίσως και για δεύτερο κύμα της πανδημίας το φθινόπωρο, ούτε τον υπουργό Οικονομικών όσο διαρκούν οι διαπραγματεύσεις για το Ταμείο Ανάκαμψης.
Ανασχηματισμός εντός του δεκαπενθημέρου
Μπορεί όμως να ενισχύσει με νέα πρόσωπα, υφυπουργούς και γραμματείς, τομείς που χωλαίνουν, να βάλει περισσότερες γυναίκες στην κυβέρνηση, να δημιουργήσει μια νέα δομή για την αποτελεσματικότερη διαχείριση των ευρωπαϊκών κονδυλίων, να επαναπροσδιορίσει αρμοδιότητες και να αλλάξει σχήματα. Η προσδοκία του ανασχηματισμού προκαλεί ανασφάλεια στα κυβερνητικά στελέχη, ακόμα και όσοι έλαβαν διαβεβαιώσεις ότι παραμένουν στη θέση τους κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα, όλοι περιμένουν τις αλλαγές εντός του προσεχούς δεκαπενθημέρου.
«Τα πήγαμε καλά, αυτό πιστεύει ο κόσμος» και ο κ. Μητσοτάκης. Οχι επειδή το καταγράφουν οι δημοσκοπήσεις, αλλά γιατί του έχει γίνει πεποίθηση ότι «μέσα από τις πολιτικές μας επηρεάσαμε τις αντιλήψεις της ελληνικής κοινωνίας», όπως προκύπτει από τις δημόσιες τοποθετήσεις του. Η επικράτηση της μετριοπάθειας, μετά από τον διχασμό και την πόλωση των προηγούμενων ετών, η μετατόπιση προς το κέντρο, η αποδοχή από την κοινωνία της ανάγκης για αλλαγές και οικονομική δραστηριότητα με κοινωνική συνοχή, θεωρεί ότι είναι απόρροια της εφαρμογής ενός διαφορετικού μοντέλου διακυβέρνησης. «Συνδέθηκε αυτό που θέλω με αυτό που θέλει η κοινωνία» εκμυστηρεύθηκε προσφάτως.
Η συμπαγής ομάδα που ελέγχει και δίνει λύσεις
Στο Μέγαρο Μαξίμου έχει σχηματιστεί μια συμπαγής ομάδα από τεχνοκράτες με διαφορετικές διαδρομές, πολύ καλή σχέση μεταξύ τους και αποκλειστική αναφορά στον κ. Μητσοτάκη. Οι Γιώργος Γεραπετρίτης, Αλέξης Πατέλης, Γρηγόρης Δημητριάδης και Ακης Σκέρτσος έχουν διαχειριστεί τις μεγάλες κρίσεις, έχουν ξελασπώσει υπουργούς, έχουν αναπτύξει στρατηγικές για την κυβέρνηση, παρακολουθούν την υλοποίηση του κυβερνητικού έργου. Δεν είναι ευτυχείς όλοι οι υπουργοί με αυτή την τόσο συγκεντρωτική διακυβέρνηση αλλά έχουν αποδεχθεί αυτό που δεν μπορεί να αλλάξει.
Η δυσαρέσκεια, και να υπάρχει, δεν βρίσκει κανάλι να διοχετευθεί. Ο κ. Μητσοτάκης δεν έχει ούτε εσωκομματικό αντίπαλο ούτε δελφίνους. Είναι επίσης ένας πρωθυπουργός που εξελέγη στην πρώτη του εκλογική αναμέτρηση, κάτι που δεν έχει συμβεί ξανά από το 1974. Ο Ανδρέας Παπανδρέου χρειάστηκε τρεις αναμετρήσεις, ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης τέσσερις, ο Κώστας Σημίτης ήταν ήδη πρωθυπουργός όταν ζήτησε την ψήφο των πολιτών, ο Κώστας Καραμανλής δύο αναμετρήσεις, ο Γιώργος Παπανδρέου τρεις και ο Αντώνης Σαμαράς δύο.
Κίνδυνοι από το νέο μοντέλο διακυβέρνησης
Οσο τα πράγματα πάνε καλά, αυτό το νέο σύστημα διακυβέρνησης, η «προεδρική πρωθυπουργία», θα αποδίδει. Αν όμως οι καταστάσεις δυσκολέψουν, τι θα γίνει; Ολόκληρη η ευθύνη για παραλείψεις, λάθη, ακόμα και για σκάνδαλα θα πέσει πάνω στον Πρωθυπουργό. Κανένας δεν θα κατηγορήσει τον όποιο εμπλεκόμενο υπουργό όταν όλοι γνωρίζουν ότι ο κ. Μητσοτάκης ελέγχει τα πάντα. Στις προεδρικές δημοκρατίες υπάρχουν δικλίδες ασφαλείας για την προστασία του Πρόεδρου. Στη συγκεκριμένη κατάσταση ο Πρωθυπουργός είναι απροστάτευτος. Θα πρέπει κάποιος να είναι κακεντρεχής για να αποδώσει ιδιοτελή κίνητρα και τακτικιστικές επιλογές στον κ. Μητσοτάκη, αλλά θα χρειαστεί να είναι υπεραισιόξος για να στοιχηματίσει υπέρ της βιωσιμότητας αυτού του μοντέλου διακυβέρνησης. Αποτελεί όμως σταθερή άποψή του, γνωστή από την περίοδο της αντιπολίτευσης, ότι «ο έλληνας πρωθυπουργός είναι συνταγματικά ισχυρός και επιχειρησιακά ανίσχυρος». «Ευθυγράμμισα αυτά τα δύο», εξηγεί τώρα στους συνομιλητές του, έχοντας κάνει τη σχετική προετοιμασία πολύ πριν από τις εκλογές. Ο χρόνος θα δείξει αν έχει δίκιο.
Η αλλαγή από τον Ιανουάριο του ’16
Ο κ. Μητσοτάκης άλλαξε πολύ από τότε που εξελέγη, ως αουτσάιντερ, στην ηγεσία της ΝΔ τον Ιανουάριο του 2016. Βελτίωσε προσωπικά του ελλείμματα, απέκτησε μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, αισθάνεται επάρκεια στον ρόλο του, και το δείχνει. «Δεν έχω δυσκολία να αναλάβω την ευθύνη μου ούτε θα βγάλω έξω την ουρά μου από τα δύσκολα. Θα διορθώνω τα σφάλματα τα δικά μου και της κυβέρνησης. Δεν μπορώ να είμαι παρεμβατικός στα εύκολα και απών στα δύσκολα». Αυτή θα μπορούσε να είναι η σύνοψη όσων έχει πει σε δύο σημαδιακές στιγμές: στο πελατειακό ολίσθημα με τον διορισμό διοικητών στα νοσοκομεία και στο θέμα με τα vouchers για την τηλεκατάρτιση των επιστημόνων.
Και στις δύο περιπτώσεις παρακολούθησε προσωπικά τις διορθωτικές κινήσεις που έγιναν. Είναι κοινό μυστικό ότι κανένας υπουργός δεν αισθάνεται ασφαλής απέναντι στον Πρωθυπουργό που φροντίζει να ενημερώνεται για το καθετί. Οι συνεργάτες του λένε πως ο κ. Μητσοτάκης θέλει να ξέρουν οι υπουργοί του ότι γνωρίζει καλά το αντικείμενό τους και ότι τους επιβάλλεται επειδή έχει μελετήσει το κάθε χαρτοφυλάκιο όχι βάζοντας τις φωνές. «Το καλό με όσους δεν φωνάζουν είναι ότι και με το λίγο ταρακουνιέται το σύστημα» προσθέτει η ίδια πηγή.
Πώς αντιμετωπίζει τους πολιτικούς αντιπάλους
Η κυριαρχία του στο πολιτικό σκηνικό δεν ήταν αποτέλεσμα μιας ομαλής πορείας αλλά επιλογών που έκανε στις διαδοχικές κρίσεις που αντιμετώπισε η κυβέρνηση από την πρώτη ημέρα της θητείας της. Από τη θεομηνία στη Χαλκιδική και τις πυρκαγιές του περυσινού καλοκαιριού, μέχρι το Μεταναστευτικό, τα ελληνοτουρκικά, τον Εβρο και την πανδημία. Δεν ήταν πάντοτε επιτυχημένες οι επιλογές του, για παράδειγμα στη Νέα Υόρκη έδειξε περισσότερη εμπιστοσύνη από ό,τι θα έπρεπε στον Ερντογάν και δεν αξιολόγησε σωστά, στην αρχή, το Μεταναστευτικό.
Τι στάση κρατάει με τον Τσίπρα
Απέναντι στον Αλέξη Τσίπρα ο κ. Μητσοτάκης κρατάει μια στάση θεσμικής αποστασιοποίησης. Πιστεύει ότι ο κ. Τσίπρας προκάλεσε μόνος του την τύχη του με τις επιλογές του και ότι στο τέλος απλώς επιβεβαιώθηκαν αυτά που ψιθύριζε όλος ο κόσμος. Τα προβλήματα στο «μαγαζί» του ΣΥΡΙΖΑ δεν διαφεύγουν την προσοχή του Μαξίμου, επειδή αντιλαμβάνονται τις δυσκολίες του φθινοπώρου και δεν θέλουν απέναντί τους έναν αντίπαλο που θα κεφαλαιοποιεί τις αντιδράσεις. Ωστόσο, δεν πρόκειται να τον στοχοποιήσουν για την υπόθεση Novartis παρότι ο κ. Τσίπρας τους προκάλεσε, ούτε να διευρύνουν το κατηγορητήριο ώστε να τον συμπεριλάβει. Ο κ. Μητσοτάκης τρέφει βαθιά απέχθεια για τις παρακολουθήσεις και τις παρακρατικές μεθόδους και έχει πει στους συνεργάτες του ότι η μόνη απάντηση σε αυτά τα φαινόμενα είναι η θεσμική θωράκιση της δημοκρατίας και η λογοδοσία της κυβέρνησης.
Το άνοιγμα στο Κίνημα Αλλαγής
Με το Κίνημα Αλλαγής, ωστόσο, δεν έχει την ίδια στάση. Την Παρασκευή, απαντώντας σε επίκαιρη ερώτηση της Φώφης Γεννηματά για την οικονομία στη Βουλή, έκανε άνοιγμα στο Κίνημα Αλλαγής με αφορμή το νομοσχέδιο για τις πορείες. Η κυβέρνηση θα ψηφίσει, είπε, και αυτό είναι αδιαπραγμάτευτο. «Θα ενσωματώσουμε τις προτάσεις σας» πρόσθεσε. «Είναι ένα να κάνεις ουσιαστικές προτάσεις για τη βελτίωση του νομοσχεδίου και είναι άλλο να κρύβεσαι πίσω από προσχηματικές προτάσεις για να βρεις μία δικαιολογία να μην ψηφίσεις ή να απέχεις. Εδώ όλοι θα αποφασίσουμε με ποιους συντασσόμαστε τελικά» δήλωσε. «Μακάρι το ΚΙΝΑΛ να είναι σοβαρός συνομιλητής μας» λέγεται ότι είπε αργότερα στους συνεργάτες του.
Το πολιτικό στίγμα και οι επιλογές του
Είναι δύσκολο να κατατάξει κάποιος τον κ. Μητσοτάκη στο παραδοσιακό πλαίσιο. Είναι οικονομικά φιλελεύθερος και κοινωνικά σοσιαλδημοκράτης – τα πακέτα στήριξης όσων έχουν πληγεί από την πανδημία και η μείωση των φορολογικών βαρών έχουν συγκεκριμένο πολιτικό στίγμα. Οι επιλογές του δεν συμβαδίζουν με τα στερεότυπα της δεξιάς παράταξης αλλά με τα προσωπικά του πιστεύω. Η στήριξη της Σχεδίας που βοηθά τους αστέγους, η ενασχόληση με τους χρήστες ναρκωτικών και τις μονάδες απεξάρτησης δεν ήταν προεκλογικά πυροτεχνήματα. Το άνοιγμα στη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα ήταν μια τολμηρή κίνηση υπέρ της ανεκτικότητας και της διαφορετικότητας, που εισχωρεί σε έναν προνομιακό πεδίο για την Αριστερά. Η πράσινη ατζέντα του έχει αναπτυξιακό χαρακτήρα και όχι μόνο οικολογικό.
Από τι πραγματικά απειλείται
Ο κ. Μητσοτάκης είναι ένας δύσκολα αντιμετωπίσιμος αντίπαλος και για τον ΣΥΡΙΖΑ και για το ΚΙΝΑΛ. Απειλείται όμως από την πραγματικότητα της ύφεσης και την ανασφάλεια της ανεργίας. Σε έναν βαθμό και από τον εαυτό του. Η ημέρα του ξεκινά στις 7 το πρωί, συνήθως με γυμναστική, και ακολουθεί ένας εξοντωτικός ρυθμός εργασίας μέχρι τις 11.30 το βράδυ. Η κοινωνική του ζωή έχει περιοριστεί σε ελάχιστες εξόδους, κυρίως σε φιλικά σπίτια, οι φίλοι του παραμένουν τα ίδια πέντε-έξι άτομα εδώ και πολλά χρόνια. Η οικογένεια είναι το κέντρο του κόσμου του αλλά και κομμάτι της προσωπικής του εικόνας μέσα από τα social media.
Τα δύο μέτωπα και οι στόχοι για την επόμενη χρονιά
Η πειθαρχία, η μεθοδικότητα και η σκληρή δουλειά χαρακτηρίζουν τον Κυριάκο Μητσοτάκη. «Εχω καλές αντοχές. Ετσι δούλευα, έτσι θα δουλεύω και φοβάμαι ότι έτσι θα συνεχίσω να δουλεύω» μεταφέρεται ότι απαντά σε όσους απορούν με τη δραστηριότητά του. Το καθημερινό του πρόγραμμα δεν σχετίζεται μόνο με την εύρυθμη λειτουργία της κυβέρνησης. Το ευρωπαϊκό περιβάλλον είναι τέτοιο που απαιτεί συνεχείς επαφές με τον Εμανουέλ Μακρόν, την Ανγκελα Μέρκελ, τον Σαρλ Μισέλ, την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, για το Ταμείο Ανάκαμψης και για τα ελληνοτουρκικά. Και τα δύο μέτωπα απαιτούν τη συνεχή προσοχή του κ. Μητσοτάκη, ο οποίος αξιοποιεί στο έπακρο το νεοαποκτηθέν κύρος από την επιτυχή φύλαξη των συνόρων στον Εβρο και από την αντιμετώπιση της υγειονομικής κρίσης. Την Παρασκευή παρευρέθη στην έναρξη των εργασιών στην εμβληματική επένδυση στο Ελληνικό, η οποία ανακεφαλαιώνει από μόνη της τους στόχους του Πρωθυπουργού για την επόμενη χρονιά: ανάκαμψη της οικονομίας και προώθηση των μεταρρυθμίσεων σε όλα τα μέτωπα.
