Μία από τις επιπτώσεις των πρόσφατων εντάσεων ανάμεσα στην Τουρκία και τη Ρωσία σε σχέση με τις εξελίξεις τόσο στη Λιβύη, όπου οι δύο χώρες υποστηρίζουν αντίπαλες πτέρυγες στον εμφύλιο πόλεμο, όσο και στη Συρία, όπου η κατάσταση στο Ιντλίμπ αποτελεί μια μόνιμη δοκιμασία των ισορροπιών της αναγκαστικής συμπόρευσής τους, είναι μια σχετική μετατόπιση της στάσης της τουρκικής κοινής γνώμης.
Αυτό τουλάχιστο δείχνει η έρευνα για δημόσια πρόσληψη της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής που πραγματοποίησε το Πανεπιστήμιο Kadir Has, ένα ιδιωτικό ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα με έδρα στην Κωνσταντινούπολη.
Πώς βλέπουν τις άλλες χώρες οι τούρκοι πολίτες
Συγκεκριμένα, η φετινή έρευνα δείχνει ότι το ποσοστό αυτών που βλέπουν τη Ρωσία ως φιλική χώρα υποχώρησε από το 20,3% στο 12,3%, ενώ το ποσοστό των ανθρώπων που βλέπουν τη Ρωσία ως απειλή αυξήθηκε από το 44,2% το 2019 σε 55% το 2020.
Αντίθετα, το ποσοστό των ανθρώπων που βλέπουν τις ΗΠΑ ως φιλική χώρα αυξήθηκε από 5,4% το 2019 σε 7,3%, ενώ το ποσοστό που τις βλέπουν ως απειλή υποχώρησε από το 81.3% το 2019, σε 70% το 2020. Κατά τα άλλα εξακολουθεί να είναι υψηλό το ποσοστό που βλέπει ως απειλή το Ισραήλ (66,7% έναντι 70,8% το 2019), τη Συρία (65,4% έναντι 60,1%), το Ιράν (59% έναντι 22%), ενώ καταγράφεται και αύξηση όσων βλέπουν την Ελλάδα ως απειλή (58,9% έναντι 53,5%).
Σύμφωνα με την έρευνα οι πιο κοντινές χώρες στην Τουρκία είναι το Αζερμπαϊτζάν (65,2%) και η «Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου» (51,4%).
Είναι σαφές ότι ενώ υπάρχει ακόμη ένα έντονο κλίμα δυσπιστίας απέναντι στις ΗΠΑ, σε μεγάλο βαθμό εξαιτίας της υποστήριξης των ΗΠΑ προς τις ένοπλες κουρδικές πολιτοφυλακές στη Β. Συρία αλλά και μια συνολική εικόνα που έχει καλλιεργηθεί τα τελευταία χρόνια ως προς τον τρόπο που αντιμετωπίζουν οι ΗΠΑ την Τουρκία.
Όμως, την ίδια στιγμή φαίνεται ότι ένα μέρος της τουρκικής κοινωνίας βλέπει κάπως πιο θετικά τις ΗΠΑ, ή έστω λιγότερο αρνητικά. Ως ένα βαθμό φαίνεται να έχει συνεισφέρει σε αυτό και η σχετικά καλή σχέση ανάμεσα στον τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και τον αμερικανό πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ, αλλά και η υπερπροβολή που έχει ο πρώτος στα τουρκικά ΜΜΕ.
Άλλωστε, μιλάμε για μια χώρα όπου η μεγάλη πλειοψηφία πιστεύει ότι ο τούρκος πρόεδρος έχει τον τελευταίο λόγο για τα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής. Πάντως, φέτος αυξήθηκε και ο αριθμός των ερωτηθέντων που θεωρούν θετική την εξωτερική πολιτική της τουρκικής κυβέρνησης στη Μέση Ανατολή, με το σχετικό ποσοστό να αυξάνεται από 22.5% το 2019 σε 33.9%.
Μετατοπίσεις ως προς το πως βλέπει η τουρκική κοινωνία τον εαυτό της
Την ίδια στιγμή η έρευνα αντανακλά και μετατοπίσεις ως προς το πώς βλέπει η ίδια η τουρκική κοινωνία των εαυτό της. Για παράδειγμα, η έρευνα διαπίστωσε μια υποχώρηση ως προς τις θετικές απαντήσεις ως προς το εάν η Τουρκία είναι μια πρωτίστως ισλαμική χώρα: από 56,3% το ποσοστό υποχώρησε στο 22,4% το 2020.
Πλέον η πρώτη απάντηση, με 27,4% είναι ότι η Τουρκία είναι «μια χώρα με τα δικά της χαρακτηριστικά».
Αντίστοιχα, το ποσοστό όσων υποστηρίζουν ότι είναι μια «ευρωπαϊκή χώρα» αυξήθηκε από 17,6% σε 21,5%. Όλα αυτά παραπέμπουν σε μια τουρκική κοινωνία στην οποία δείχνει να υποχωρεί κάπως η αναφορά στο Ισλάμ ως βασική ταυτότητα, να ενισχύεται η διεκδίκηση μιας αυτοτελούς τουρκικής εθνικής ταυτότητας και παράλληλα να υπάρχει μια σχετική ενίσχυση όσων επιμένουν να τη βλέπουν ως μια ευρωπαϊκή ή δυτική χώρα.
Παρ’ όλα αυτά έχει ενδιαφέρον ότι η έρευνα καταγράφει και μια υποχώρηση πέντε ποσοστιαίων μονάδων, ως προς την υποστήριξε προς το ΝΑΤΟ, αν και η πλειοψηφία των ερωτηθέντων δεν επιθυμεί η χώρα τους να εγκαταλείψει τη βορειοατλαντική συμμαχία, κάτι που αποτυπώνει μια ισχυρή εκτίμηση ότι η Τουρκία είναι χώρα που στρατηγικά πρέπει να έχει σχέση με τη «Δύση», έστω και εάν η τουρκική κοινή γνώμη βλέπει με επιφύλαξη την πολιτική ορισμένων δυτικών χωρών.
Την ίδια στιγμή καταγράφεται μια υποχώρηση ως προς την υποστήριξη της ένταξης της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Από το 61,1% των θετικών απαντήσεων το 2019, φέτος η θετική στάση υποχώρησε στο 53%. Την ίδια στιγμή η πλειοψηφία των ερωτηθέντων (55,6%) εκτιμά ότι έχει μπλοκαριστεί η ένταξη της Τουρκίας αποδίδοντας κυρίως σε ζητήματα διαφορών ως προς τη θρησκεία και την ταυτότητα (48,2%).
Ως προς τα ελληνοτουρκικά η πλειοψηφία (55%) θεωρεί ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι το Κυπριακό, ποσοστό που παρέμεινε τα ίδια επίπεδα με πέρσι.
Μια κοινωνία σε μετάβαση
Η έρευνα αυτή αποτυπώνει ουσιαστικά την υπαρκτή αντιφατικότητα της τουρκικής κοινωνία σε αυτή τη μεταβατική περίοδο. Οι γεωπολιτικές ταλαντεύσεις αντανακλώνται και μέσα στην κοινωνία, την ίδια ώρα που η ίδια η κοινωνία δείχνει να αναζητά ένα συνεκτικό «εθνικό αφήγημα» που να κατοχυρώνει ρόλο ισχυρής δύναμης, με σαφή εθνική ταυτότητα, αλλά μην μη διακυβεύει πλήρως ιστορικά διαμορφωμένες σχέσεις.
Αυτό εξηγεί γιατί μπορεί να διατηρεί κυρίαρχο ρόλο ο Ερντογάν – και έναντι της αντιπολίτευσης – αλλά και γιατί μπορεί αυτός ο ρόλος να τρωθεί. Ταυτόχρονα, όπως συχνά έχει υπογραμμιστεί, όλα αυτά εξαρτώνται και από το βαθμό στον οποίο δεν ξεπερνάει ένα κρίσιμο όριο η δυσαρέσκεια στο εσωτερικό της χώρας ως προς την κατάσταση της οικονομίας και τα απασχόλησης.
