Λίγες μόλις ώρες απέμειναν για τη συνεδρίαση του ανωτάτου τουρκικού δικαστηρίου με αντικείμενο τη μετατροπή ή όχι της Αγίας Σοφίας σε τέμενος και το κλίμα που έχει διαμορφωθεί είναι εξαιρετικά θερμό.
Οι ηχηρές παρεμβάσεις που έχουν γίνει τις τελευταίες ημέρες, με τελευταία χρονικά αυτή του επικεφαλής της αμερικανικής διπλωματίας, Μάικ Πομπέο, έχουν προκαλέσει τον εκνευρισμό της Άγκυρας, η οποία αγνοώντας τις επιδεικτικά διαμηνύει σε κάθε τόνο πως η Αγία Σοφία αποτελεί περιουσία της Τουρκίας και το θέμα είναι αποκλειστικά εσωτερικό της ζήτημα.
Το τουρκικό Συμβούλιο της Επικρατείας αναμένεται να αποφανθεί επί του θέματος αύριο, Πέμπτη, με τα ΜΜΕ της γείτονος καλλιεργούν «κλίμα» αναφέροντας ότι στις 15 Ιουλίου «χιλιάδες πιστών (εν. μουσουλμάνων) θα προσευχηθούν στην Αγία Σοφία». Πάντως, όσο περνούν οι ώρες, οι ειδικοί εκτιμούν ότι ίσως να μην έχουμε αύριο την απόφαση, αλλά σε 15 ημέρες. Δεδομένου μάλιστα κι ότι αύριο κορυφαίοι υπουργοί, όπως και ο πρόεδρος Ερντογάν δεν θα βρίσκονται στην Τουρκία, εντείνει ακόμη περισσότερο αυτή την εκτίμηση.
Μη δεσμευτική απόφαση
Σε κάθε περίπτωση, η εισήγηση του τουρκικού δικαστηρίου δεν έχει δεσμευτικό χαρακτήρα και ο πρόεδρος της Τουρκίας θα μπορούσε να την παρακάμψει. Υπό αυτή την έννοια, το «κλειδί» βρίσκεται στα χέρια του προέδρου Ερντογάν.
Αν δηλαδή το δικαστήριο απορρίψει την προσφυγή για μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τέμενος, τότε ο τούρκος πρόεδρος είτε θα επιχειρήσει να επικαλεστεί το κράτος δικαίου είτε με απόφασή του θα ακυρώσει την εισήγηση του δικαστηρίου, αλλάζοντας το καθεστώς λειτουργίας της Αγίας Σοφίας.
Σε αντίθετη περίπτωση, αν δηλαδή η τουρκική δικαιοσύνη «δείξει» μετατροπή του μνημείου σε τέμενος, τότε ο Ερντογάν θα είναι και πάλι εκείνος που θα κρίνει αν και πότε θα είναι πολιτικά κατάλληλος ο χρόνος για να προχωρήσει στην εφαρμογή της απόφασης.
Τα κίνητρα του Ερντογάν
Μιλώντας στο γερμανικό Καθολικό Πρακτορείο Ειδήσεων (ΚΝΑ) ο πρωτοπρεσβύτερος του Οικουμενικού Θρόνου, Κωνσταντίνος Μύρων, εκτιμά πως «η ελπίδα ότι θα επικρατήσει η λογική πεθαίνει τελευταία. Αλλά η εμπειρία έχει δείξει ότι υπό τον πρόεδρο Ερντογάν η δικαιοσύνη δεν είναι πλέον ανεξάρτητη. Σε ένα τόσο συναισθηματικά και από λαϊκισμό φορτισμένο ζήτημα, η πίεση ενδέχεται να είναι τόσο μεγάλη, ώστε να δοθεί το πράσινο φως στο κίνημα μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε τζαμί».
Σύμφωνα με τον ίδιο, πρόκειται αμιγώς για πολιτική σε επίπεδο συμβόλων. «Η Κωνσταντινούπολη έχει εκατοντάδες τζαμιά […]. Επομένως δεν υπάρχει ανάγκη. Ο Ερντογάν θέλει όμως να κινητοποιεί το εθνικιστικό και συντηρητικό-ισλαμιστικό ακροατήριό του. Η Τουρκία περνά οικονομική κρίση και στις δημοσκοπήσεις το κόμμα του ΑΚΡ δεν τα πηγαίνει πλέον πολύ καλά».
Εξάλλου, όπως επισημαίνει ο πατέρας Μύρων, η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί θα συνιστούσε τον μεγαλύτερο συμβολικό θρίαμβο ως προς τον τρόπο που ο Ερντογάν αντιλαμβάνεται το κράτος.
«Ο Ερντογάν θέλει να θάψει μια και καλή το κοσμικό σύστημα του ιδρυτή της Τουρκίας Κεμάλ Ατατούρκ και να στηρίξει την περαιτέρω «επαναϊσλαμοποίηση». Υπάρχει καλύτερος τρόπος από το να μετατρέψει και πάλι σε τζαμί την Αγία Σοφία, την οποία ο Ατατούρκ είχε κάνει το 1934 μουσείο; Παράλληλα η πράξη αυτή θυμίζει την Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453 από τους Οθωμανούς, τους οποίους θέλει να μιμηθεί στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής. Τρόπον τινά «Make Turkey Great Again», παρότι οι υφιστάμενες συνθήκες στην Εγγύς Ανατολή δεν επιτρέπουν κάτι τέτοιο».
Ο πατέρας Μύρων εκτιμά δε, ότι ενδεχόμενη μετατροπή της Αγίας Σοφίας θα έβλαπτε πρωτίστως την ίδια την Τουρκία. «Θα επιδείνωνε τη σχέση μεταξύ Άγκυρας και ΕΕ, κυρίως δε με την ορθόδοξη γείτονα Ελλάδα. Επιπλέον το βήμα αυτό θα ζημίωνε τον τουρισμό στην Κωνσταντινούπολη».
Η παρέμβαση Πομπέο και η αντίδραση της Τουρκίας
Στο πλαίσιο μιας σειράς πιέσεων προς την Τουρκία εντάσσεται η δήλωση του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μάικ Πομπέο, με την οποία καλεί την τουρκική κυβέρνηση να διατηρήσει το υπάρχον καθεστώς της Αγίας Σοφίας και να μην τη μετατρέψει σε μουσουλμανικό τέμενος.
Οι ΗΠΑ προτρέπουν την κυβέρνηση της Τουρκίας «να συνεχίσει να διατηρεί την Αγία Σοφία ως μουσείο, ως παράδειγμα της δέσμευσής της να σέβεται τις θρησκευτικές παραδόσεις και τη διαφορετική ιστορία που συνέβαλε στην Τουρκική Δημοκρατία και να διασφαλίσει ότι παραμένει προσβάσιμη από όλους» ανέφερε χαρακτηριστικά.
Συνεχίζοντας, ο κ. Πομπέο υπογράμμισε ότι οι ΗΠΑ θα συνεχίζουν να συνεργάζονται με την κυβέρνηση της Τουρκίας για ένα ευρύ φάσμα θεμάτων αμοιβαίου ενδιαφέροντος, συμπεριλαμβανομένης της διατήρησης των θρησκευτικών και πολιτιστικών μνημείων. «Επιδιώκουμε να συνεχίσουμε να συνεργαζόμαστε με την κυβέρνηση της Τουρκίας για ένα ευρύ φάσμα θεμάτων αμοιβαίου ενδιαφέροντος, συμπεριλαμβανομένης της διατήρησης των θρησκευτικών και πολιτιστικών μνημείων».
Αντιδρώντας, το τουρκικό ΥΠΕΞ, εξέφρασε την έκπληξή του για τη δήλωση, συμπληρώνοντας ότι το θέμα είναι αποκλειστικά εσωτερικό ζήτημα της Τουρκίας. «Μας προκάλεσε έκπληξη η δήλωση του υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ για την Αγία Σοφία. Η κυβέρνησή μας έχει λάβει μέτρα, τα οποία θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ακόμη και ως σιωπηλή επανάσταση, προκειμένου να προστατεύσει τη θρησκευτική ελευθερία και τις πεποιθήσεις, όπως αυτά διασφαλίζονται από το Σύνταγμα και τους νόμους μας, για όλους τους πολίτες μας χωρίς διακρίσεις».
«Στο πλαίσιο της ανοχής που πηγάζει από τον πολιτισμό και την ιστορία μας, προστατεύουμε με ιδιαίτερη σπουδή όλα τα πολιτιστικά αγαθά που έχουμε υπό την κατοχή μας, χωρίς καμιά διάκριση, συμπεριλαμβανομένης της Αγίας Σοφίας. Κρατούμε με ιδιαίτερη ευαισθησία ζωντανή την ιστορική, πολιτιστική και πνευματική αξία της Αγίας Σοφίας από την ημέρα που κατακτήθηκε μέχρι σήμερα» πρόσθεσε ο εκπρόσωπος του τουρκικού ΥΠΕΞ, Χαμί Ακσόι.
Επεσήμανε, δε, ότι «η Αγία Σοφία, όπως όλα τα πολιτιστικά μνημεία που βρίσκονται στο έδαφός μας, αποτελούν περιουσία της Τουρκίας. Κάθε είδους δικαιοδοσία σε σχέση με την Αγία Σοφία αφορά εσωτερικό μας ζήτημα και αποτελεί κυριαρχικό δικαίωμα της Τουρκίας. Φυσικά, όλοι είναι ελεύθεροι να εκφράσουν την άποψή τους. Ωστόσο, δεν μπορεί κανείς να μιλά για τα κυριαρχικά μας δικαιώματα χρησιμοποιώντας εκφράσεις, όπως ‘προειδοποιούμε, υπαγορεύουμε’».
