Είναι πλέον γεγονός. Η απολιγνιτοποίηση έχει ήδη ξεκινήσει στη Δυτική Μακεδονία. Επειτα από 61 χρόνια αδιάλειπτης λειτουργίας των λιγνιτικών μονάδων της ΔΕΗ σε Κοζάνη και Φλώρινα στις 8 Ιουνίου 2020 δεν παράχθηκε ούτε μία κιλοβατώρα από κάρβουνο. Είκοσι ημέρες πριν, στις 20 και 21 Μαΐου, σε ολόκληρη την επικράτεια είχε δουλέψει μόνο μία από τις συνολικά 14 λιγνιτικές μονάδες της χώρας, η «Μεγαλόπολη 4» στην Αρκαδία.
Ως το τέλος του χρόνου το master plan
Εκείνες τις μέρες, οι ενεργειακές περιοχές της χώρας είδαν στα… κλεφτά μια εικόνα από το μέλλον. Ενα μέλλον όχι τόσο μακρινό, καθώς ο σχεδιασμός της κυβέρνησης προβλέπει ότι το 2023 θα σβήσουν οριστικά όλα τα φουγάρα της ΔΕΗ – με εξαίρεση την υπό κατασκευή μονάδα «Πτολεμαΐδα 5» που θα συνεχίσει έως το 2028 να καίει λιγνίτη. Τα στενά χρονικά περιθώρια κάνουν το εγχείρημα της απολιγνιτοποίησης του ενεργειακού μείγματος ακόμη δυσκολότερο, με τους αρμοδίους να πρέπει να τρέξουν «κατοστάρι» προκειμένου να μην ακολουθήσει κοινωνική και οικονομική κατάρρευση.
Τα χρονοδιαγράμματα που έχουν τεθεί στην κοινοπραξία Boston Consulting Group (BCG) και Grant Thornton που προκρίθηκε από τον σχετικό διαγωνισμό του Υπερταμείου για την κατάρτιση του master plan της απολιγνιτοποίησης δίνουν περιθώριο έως τον Αύγουστο για την ολοκλήρωση του πρώτου draft ώστε, μετά τη διαβούλευση, τον Νοέμβριο να παραδοθεί το τελικό σχέδιο. Οι μελετητές πάντως δεν ξεκινούν από το μηδέν. Εχουν ήδη «προίκα» την έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας (World Bank), η οποία μόλις ολοκληρώθηκε κατά παραγγελία της Κομισιόν, αλλά και την προεργασία που έγινε από τη Συντονιστική Επιτροπή Σχεδίου Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (ΣΔΑΠ) και τις τεχνικές επιτροπές των Περιφερειών Δυτικής Μακεδονίας και Πελοποννήσου.
Σημείο «κλειδί» θα αποτελέσει ο καθορισμός νέων χρήσεων γης, πάνω στις οποίες θα «χτιστούν» οι πολιτικές και οι δράσεις για την επόμενη μέρα. Οπως αναφέρουν στο «Βήμα» αρμόδιες κυβερνητικές πηγές, η μελέτη της Παγκόσμιας Τράπεζας για τη Δυτική Μακεδονία προβλέπει για κάθε ορυχείο ξεχωριστά (ανάλογα με την ποιότητα του εδάφους, τις κλίσεις κ.λπ.), τις ενδεδειγμένες χρήσεις με έμφαση στις βιομηχανικές υποδομές (π.χ. δημιουργία ΒΙΠΕ), στην αγροτική παραγωγή, στον τουρισμό, αλλά και στην ενέργεια προκειμένου να αξιοποιηθούν και οι δεξιότητες των εργαζομένων στην περιοχή.
Φωτοβολταϊκά και επανακάρτιση
Τα λιγνιτωρυχεία και οι λιγνιτικοί σταθμοί στη Δυτική Μακεδονία απλώνονται σε μια τεράστια έκταση 160 τετραγωνικών χιλιομέτρων. «Αθροίζουν συνολικά μια περιοχή ίση με τη Μήλο ή τη Σαμοθράκη. Το στοίχημα είναι να υποδειχθούν από το master plan κατάλληλες χρήσεις γης αντί της λιγνιτικής μονοκαλλιέργειας» αναφέρει στέλεχος του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ). Ηδη έχει γίνει γνωστή η σύμπραξη ΔΕΗ – RWE για εγκατάσταση φωτοβολταϊκών πάρκων ισχύος 2 GW (γιγαβάτ) σε λιγνιτικά πεδία.
Η Παγκόσμια Τράπεζα προτείνει και προγράμματα επανακατάρτισης των εργαζομένων που επηρεάζονται από την απολιγνιτοποίηση.
Ο αριθμός των χαμένων άμεσων και έμμεσων θέσεων εργασίας μπορεί να ξεπεράσει τις 15.000 σε μια περιοχή με πληθυσμό 280.000. Περίπου 1.000 εργαζόμενοι, από τους 4.200 που εργάζονται σε ορυχεία και μονάδες της ΔΕΗ, αναμένεται να υπαχθούν στο νέο πρόγραμμα εθελουσίας εξόδου.
Η χρηματοδότηση και τα αγκάθια
Κονδύλια για τη μετάβαση Δυτικής Μακεδονίας και Μεγαλόπολης στη μεταλιγνιτική εποχή μπορούν να αντληθούν από τους κοινοτικούς πόρους του Just Transition Fund. Εάν υιοθετηθεί η τελευταία πρόταση της Κομισιόν, θα μπορέσουν να εξασφαλιστούν για τη χώρα μας περί το 1,7 δισ. ευρώ, ποσό που εκτιμάται ότι μπορεί να τριπλασιαστεί εάν η Ελλάδα πετύχει υψηλή μόχλευση (από Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, Invest Eu, ΕΣΠΑ). Ωστόσο, το… παρελθόν της Δυτικής Μακεδονίας δεν εμπνέει αισιοδοξία, καθώς η απορροφητικότητα στο ΕΣΠΑ είναι κάτω του 19,5%.
Παράλληλα, επειδή δεν είναι βέβαιο ότι όλα τα έργα που θα προωθηθούν, βάσει του master plan, θα είναι επιλέξιμα για χρηματοδότηση από τα ευρωπαϊκά κονδύλια, υπάρχουν προβλέψεις για άντληση πόρων από τον εθνικό προϋπολογισμό, το Πράσινο Ταμείο, αλλά και την ίδια η ΔΕΗ για την αποκατάσταση των ορυχείων της.
Επίσης, θα αξιοποιηθεί το πρόγραμμα SURE για στήριξη της προσωρινής απασχόλησης στη Δυτική Μακεδονία.
Σχέδια και κονδύλια
-1,7 δισ. ευρώ από το Just Transition Fund, για τη μετάβαση σε νέες πράσινες οικονομικές δραστηριότητες.
-1.000 εργαζόμενοι σε πρόγραμμα εθελουσίας της ΔΕΗ.
-15.000 άμεσες και έμμεσες θέσεις εργασίας αναμένεται να πληγούν από την απολιγνιτοποίηση.
-Προβλέψεις για άντληση πόρων από τον εθνικό προϋπολογισμό, το Πράσινο Ταμείο, αλλά και την ίδια τη ΔΕΗ για την αποκατάσταση των ορυχείων της.
-Σκέψεις για ανάπτυξη μονάδας παραγωγής «πράσινου» υδρογόνου στα λιγνιτικά πεδία για αποθήκευση ενέργειας.
-Ως το τέλος του έτους η κατάρτιση του master plan της απολιγνιτοποίησης.
Ανάπτυξη πρωτογενούς παραγωγής
Μια από τις προτάσεις με τη μεγαλύτερη αποδοχή για το αύριο της Δυτικής Μακεδονίας αφορά την ανάπτυξη της πρωτογενούς παραγωγής, με στόχο από το 4,5% του ΑΕΠ που κατέχει σήμερα να φτάσει στο 18%. Στην τελευταία συνεδρίαση της Συντονιστικής Επιτροπής ΣΔΑΠ, ο πρόεδρός της κ. Κωστής Μουσουρούλης επεσήμανε την ανάγκη σύνδεσης των προκηρύξεων του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ) με την απολιγνιτοποίηση, ενώ ο γενικός γραμματέας Αγροτικής Πολιτικής Κωνσταντίνος Μπαγινέτας επισήμανε ότι μπορούν να εξειδικευτούν δράσεις με υψηλότερη κατανομή πόρων στις λιγνιτικές περιοχές. Αναφέρθηκε επίσης στη δυνατότητα ενεργοποίησης ενός αγροπεριβαλλοντικού μέτρου με αξιοποίηση του Leader.
Σχετικά με τις τηλεθερμάνσεις, που σήμερα λειτουργούν σε σύνδεση με τις λιγνιτικές μονάδες, θα καλυφθούν με φυσικό αέριο. Το έργο θα είναι έτοιμο για λειτουργία εντός 28 μηνών από την ημερομηνία έναρξής του, ωστόσο με προσωρινή εγκατάσταση φορητού σταθμού η κυβέρνηση υποστηρίζει ότι μπορεί να είναι λειτουργικό εντός 6 μηνών.
Για να πετύχει αυτό το γιγαντιαίο εγχείρημα, σύμφωνα με τον πρώην δήμαρχο Κοζάνης κ. Λευτέρη Ιωαννίδη, μέλος και της τεχνικής επιτροπής της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας για τη Δίκαιη Μετάβαση, απαιτείται συντονισμός όλων των φορέων, καλός σχεδιασμός, σαφές χρηματοδοτικό πλαίσιο, ταχύτητα στη λήψη αποφάσεων και στην προώθηση έργων και, τέλος, διαβούλευση και συμμετοχή της κοινωνίας. «Δυστυχώς η έως τώρα εμπειρία δείχνει ότι εκπονείται ένας σχεδιασμός ερήμην της τοπικής κοινωνίας και των τοπικών φορέων» σημειώνει.
Ο σιδηρόδρομος, οι λίμνες και το υδρογόνο
Ενα project για ένταξη στο ταμείο της απολιγνιτοποίησης αφορά μια νέα γραμμή σιδηροδρομικής σύνδεσης της Κοζάνης με τη Βέροια, τη Θεσσαλονίκη και τον σιδηροδρομικό άξονα Πειραιά – Αθήνας – Θεσσαλονίκης – Ευρώπης που θα ξεκλειδώσει σημαντικές επιχειρηματικές δυνατότητες για την περιοχή. Αλλωστε, στις σκέψεις είναι να εκμεταλλευθεί η περιοχή την εγγύτητάς της με τα βόρεια σύνορα της χώρας.
Μεγάλη κουβέντα γίνεται επίσης για ανάπτυξη μονάδας παραγωγής «πράσινου» υδρογόνου στα λιγνιτικά πεδία για αποθήκευση ενέργειας, μια πρωτοβουλία που προωθεί ο περιφερειάρχης κ. Γιώργος Κασσαπίδης.
Αντιστοίχως, όπως ανέφερε προσφάτως ο κ. Σωτήρης Χατζημιχαήλ από τη Γενική Διεύθυνση Στρατηγικής της ΔΕΗ, υπάρχει μελέτη που αφορά αξιοποίηση των ορυχείων για δημιουργία τεχνητών λιμνών, που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν στο πλαίσιο ενός σχεδιασμού για αποθήκευσης ενέργειας, μέσω αντλησιοταμίευσης.
