«Η Ελλάδα θα πρέπει να προχωρήσει σε μακροπρόθεσμο σχεδιασμό στο Μεταναστευτικό» λέει στο «Βήμα» ο Τζιανλούκα Ρόκο. Ο αρχηγός αποστολής και περιφερειακός συντονιστής του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης (ΔΟΜ) στην Ελλάδα, τον οποίο συναντήσαμε πριν από μερικές ημέρες στο γραφείο του στον Αλιμο, βρίσκεται στη χώρα μας από το 2016. Πλέον, γνωρίζει άριστα όλες τις κρίσιμες λεπτομέρειες της διαχείρισης αυτής της τεράστιας πρόκλησης. «Η ελληνική κοινωνία αλλάζει και πρέπει να το λάβουμε υπ’ όψιν μας αυτό» εξηγεί όταν τον ρωτάμε για το πώς θα μπορούσε να σπάσει ο «φαύλος κύκλος» που έχει δημιουργηθεί, με υπεράριθμους μετανάστες στα πέντε hotspots στα νησιά, τη χαοτική κατάσταση στην ενδοχώρα, αλλά και την έλλειψη σταθερής ροής επιστροφών προς την Τουρκία ή τις χώρες προέλευσης. Δυστυχώς, για πολλές χώρες, «η εύκολη λύση είναι να κατηγορούν την Ελλάδα» προσθέτει.
Το ζήτημα δεν είναι μόνο τα χρήματα
Για τον συνομιλητή μας, το οικοδόμημα που διαμορφώθηκε γύρω από τη Δήλωση ΕΕ – Τουρκίας του 2016 τρίζει πλέον. «Η λύση δεν βρίσκεται στα νησιά, στη δημιουργία νέων μεγαλύτερων δομών εκεί. Δεν βρίσκεται καν στην Ελλάδα. Αρχικά πρέπει να παραδεχθούμε ότι ακόμη και ένας αριθμός 30.000 ή 40.000 μεταναστών δεν είναι μεγάλος. Το πρόβλημα όμως είναι ξεκάθαρα πολιτικό. Μπορούν να γίνουν επιστροφές; Θα τις δεχθεί η Τουρκία; Διαμορφώνονται νέες δυναμικές και το ζήτημα δεν είναι μόνο τα χρήματα. Η Δήλωση αναφέρει και άλλα ζητήματα, όπως ο περιορισμός των παράνομων διακινητών. Συμβαίνει αυτό; Δεν είμαι τόσο σίγουρος» αναφέρει ο κ. Ρόκο.
Αν δεν μπορούν να υπάρξουν επιστροφές, κάτι στο οποίο, σύμφωνα με πληροφορίες, δεν προσφέρεται ξεκάθαρη λύση ούτε με το σχεδιαζόμενο νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Ασυλο της ΕΕ, υπάρχουν κατά τον συνομιλητή μας δύο επιλογές. «Η πρώτη είναι να επεκταθούν τα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης. Είναι όμως πολιτικά εφικτό αυτό; Επιπλέον, υπάρχουν και επιχειρησιακοί λόγοι. Ακόμη και αν επεκταθούν, θα είναι διαχειρίσιμα; Η δεύτερη λύση», προσθέτει, «θα ήταν η μεταφορά στην ενδοχώρα. Τα υπόλοιπα κράτη-μέλη της ΕΕ όμως φοβούνται πολύ το ενδεχόμενο δευτερογενών μετακινήσεων και δεν στηρίζουν την Ελλάδα στο θέμα αυτό». Και βέβαια, το ενδεχόμενο ραγδαίας αύξησης των ροών παραμένει ορατό. Κατά τον κ. Ρόκο, το ελληνικό σύστημα υποδοχής και ασύλου θα μπορούσε ίσως να αντέξει την άφιξη 2.500-3.000 ανθρώπων μηνιαίως. Πέραν αυτού, όμως, η κατάσταση θα δυσκολέψει πολύ.
Για τον ίδιο, η λύση βρίσκεται στην εξεύρεση μιας ισορροπίας μεταξύ της ύπαρξης μιας «βαλβίδας εξόδου» των ανθρώπων αυτών από την Ελλάδα μέσω των επιστροφών (υποχρεωτικών ή εθελούσιων) και της διαμόρφωσης συνθηκών ώστε κάποιοι από αυτούς να αποκτήσουν τα εφόδια ενσωμάτωσης στην ελληνική κοινωνία. Ενδιαμέσως, υπάρχει, όπως προαναφέρθηκε, η αναζήτηση λύσεων για την αποσυμφόρηση των νησιών. Ο ΔΟΜ συνδράμει την κυβέρνηση στη διαχείριση των συνολικά 32 καταυλισμών στην ενδοχώρα, παλαιών και νέων. «Η κατάσταση με τους νεότερους καταυλισμούς είναι δύσκολη» μας λέει. «Η ατμόσφαιρα στην κοινωνία έχει αλλάξει. Συνιστά μεγάλη πρόκληση η χωροθέτηση νέων καταυλισμών και επιδιώκεται κυρίως η επέκταση των υπαρχόντων». Η κυβέρνηση δεν ομιλεί πλέον για κλειστά κέντρα προαναχωρησιακού χαρακτήρα, όπως ήταν η Αμυγδαλέζα, αλλά μάλλον για ελεγχόμενα (controlled) κέντρα, αλλά «και σε αυτά ο χρόνος στον οποίο μπορούν να μείνουν οι αιτούντες άσυλο είναι περιορισμένος. Θα απαιτηθεί διάλογος με την τοπική κοινωνία, που παραμένει ανοιχτή στους μετανάστες, δεν άλλαξε επειδή άλλαξε η κυβέρνηση». Είναι όμως εμφανής η κούρασή της.
Οι εθελούσιες επιστροφές
Αυτή την περίοδο ο ΔΟΜ, πέρα από τη συνδρομή του στη στέγαση των ασυνόδευτων ανηλίκων και στη μετεγκατάσταση περίπου 1.600 σε χώρες της ΕΕ, βοηθά σε ένα νέο οργανωμένο πρόγραμμα εθελούσιων επιστροφών ατόμων που απερρίφθη το αίτημα ασύλου τους και το οποίο ελπίζεται ότι θα μπορέσει να επιταχυνθεί μετά το τέλος του lockdown λόγω κορωνοϊού. Γενικότερα, το ελληνικό πρόγραμμα εθελούσιων επιστροφών είναι το δεύτερο μεγαλύτερο στην Ευρώπη μετά το γερμανικό. «Υπάρχει ειλικρινές ενδιαφέρον ιδιαίτερα από οικογένειες που βρίσκονται στα νησιά, κυρίως Αφγανούς και Ιρακινούς» μας λέει ο κ. Ρόκο. Από τον περασμένο Σεπτέμβριο ως τις 3 Ιουνίου έγιναν 1.832 εθελούσιες επιστροφές, εκ των οποίων 355 από τα νησιά. Από τις 24 Μαρτίου όμως, όταν ανακοινώθηκε το νέο πρόγραμμα ενισχυμένης οικονομικής βοήθειας (ύψους 2.000 ευρώ κατ’ άτομο) με κοινοτικά κονδύλια, ως τις 5 Ιουνίου, 485 άτομα, εκ των οποίων 257 από τα νησιά, εκδήλωσαν ενδιαφέρον.
Η ενσωμάτωση και το πρόγραμμα «Ηλιος»
Στο πλαίσιο της αυστηροποίησης της κυβερνητικής πολιτικής και των δηλώσεων του υπουργού Μεταναστευτικής Πολιτικής Νότη Μηταράκη περί άμεσης αποχώρησης από τις δομές φιλοξενίας ως και 12.000 αναγνωρισμένων προσφύγων, χωρίς όμως καμία μέριμνα για το τι θα συμβεί την επόμενη μέρα, αναζητούνται λύσεις που θα διευκολύνουν τους ανθρώπους αυτούς να σταθούν στα πόδια τους. «Η ενσωμάτωση είναι κάτι για το οποίο επέμενα ήδη από το 2016» λέει ο κ. Ρόκο. Η «ναυαρχίδα» των προγραμμάτων του ΔΟΜ είναι το πρόγραμμα «Ηλιος», που ξεκίνησε τον Ιούνιο του 2019 και θα «τρέξει» ως τον Νοέμβριο του 2020. Από αυτό επωφελούνται πάνω από 9.200 άτομα στα οποία έχει αναγνωριστεί διεθνής προστασία. «Οι άνθρωποι αυτοί χρειάζονται μαθήματα ένταξης και κυρίως εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας. Θέλουν αρχικά στήριξη στη στέγασή τους, αλλά οφείλουν οι ίδιοι να βρουν πού θα μείνουν και εμείς θα τους συνδράμουμε. Και βέβαια», προσθέτει, «πρέπει να τους βοηθήσουμε να βρουν δουλειά, να ενισχύσουμε την «απασχολησιμότητά» τους (employability)». Υπολογίζεται ότι περίπου 1.900 από τους εγγεγραμμένους στο πρόγραμμα λαμβάνουν επιδότηση ενοικίου. «Το κρίσιμο σημείο όμως», καταλήγει ο κ. Ρόκο, «είναι να ενισχύσουμε την επιθυμία των ανθρώπων αυτών να πετύχουν εδώ που βρίσκονται».
