Η κρίση της τελευταίας δεκαετίας μάς κληροδότησε μια σειρά από σημαντικά προβλήματα. Σε συνδυασμό με το αντιπαραγωγικό, καταναλωτικό κρατικό-κεντρικό πρότυπο ανάπτυξης, διαμόρφωσαν σοβαρές διαρθρωτικές αδυναμίες και στρεβλώσεις στην ελληνική οικονομία, που ακόμα και σήμερα κρατούν τη χώρα δέσμια σε χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, παραγωγικότητας και ευημερίας.
Σημαντικά εμπόδια για την αναπτυξιακή ανάταξη αποτελούν:
l Το υψηλότερο ποσοστό στην ευρωζώνη ως προς το ΑΕΠ δημόσιου χρέους, που θα προσεγγίσει το 200% στο τέλος του 2020, και ιδιωτικής κατανάλωσης, κοντά στο 70%.
l Το χαμηλότερο ποσοστό στην ευρωζώνη ως προς το ΑΕΠ των συνολικών και ιδιωτικών επενδύσεων, κοντά στο 11%, και της εθνικής αποταμίευσης, κοντά στο 10%.
l Οι χειρότερες επιδόσεις στην ευρωζώνη όσον αφορά τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια (NPEs), κοντά στο 40% του συνόλου, το κόστος τραπεζικού δανεισμού επιχειρήσεων και νοικοκυριών και το ποσοστό ανεργίας (21% στο τέλος του 2020).
l Σε σύγκριση με την ευρωζώνη, έχουμε από τους υψηλότερους φορολογικούς και ασφαλιστικούς συντελεστές, τους χαμηλότερους δείκτες παραγωγικότητας εργασίας, περιορισμένο βαθμό ανταγωνισμού στις αγορές, αναποτελεσματική δημόσια διοίκηση, σοβαρά δομικά ζητήματα στον ενεργειακό τομέα, χαμηλό βαθμό αξιοπιστίας των θεσμών και ξεπερασμένο παραγωγικό πρότυπο, με μεγάλη εξάρτηση από τις μη εμπορεύσιμες υπηρεσίες, την κατανάλωση και το εγχώριο εμπόριο.
Η παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας απαιτεί αναμφίβολα την αξιοποίηση όλων των μέσων και πόρων οικονομικής πολιτικής και την υλοποίηση ρηξικέλευθων μεταρρυθμίσεων και αναγκαίων παραγωγικών μετασχηματισμών, καθώς και ισχυρή πολιτική βούληση, ώστε να παρακαμφθούν όλα όσα επί δεκαετίες αποτέλεσαν τροχοπέδη σε κάθε προσπάθεια αξιοποίησης των συγκριτικών μας πλεονεκτημάτων που προσφέρει «το καλύτερο οικόπεδο στη Γη», όπως:
1) το φυσικό περιβάλλον και η μεγάλη πολιτιστική και ιστορική κληρονομιά, 2) το ποιοτικό και εκπαιδευμένο εργατικό δυναμικό, 3) το επιχειρηματικό πνεύμα, η προσαρμοστικότητα, η εξωστρέφεια, η τόλμη και η ευελιξία του ελληνικού επιχειρείν, 4) η ισχύς μας στη διεθνή ναυτιλία, 5) η διαμόρφωση ποιοτικού τουριστικού προϊόντος, 6) η αναβάθμιση κοινωνικών, ψηφιακών και οικονομικών υποδομών, 7) η ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, 8) το σταθερό πολιτικό περιβάλλον και η συμμετοχή μας σε όλους τους διεθνείς πολυεθνικούς οργανισμούς, 9) η συναλλαγματική και νομισματική σταθερότητα από την ένταξή μας στην ευρωζώνη, 10) το συγκριτικό πλεονέκτημα στο διεθνές διακομιστικό εμπόριο, στα τρόφιμα, φάρμακα, αλιεία, αγροτικά προϊόντα, ελαφρά βιομηχανία και σύγχρονες διεθνώς εμπορεύσιμες υπηρεσίες, 11) ο αναξιοποίητος ορυκτός πλούτος, 12) οι χαμηλές συγκριτικά τιμές των παραγωγικών περιουσιακών στοιχείων και της ακίνητης περιουσίας, 13) η σημαντική αναξιοποίητη δημόσια περιουσία και 14) η απρόσκοπτη πρόσβαση στις διεθνείς κεφαλαιαγορές.
Η πρόσφατη υγειονομική κρίση ανέτρεψε τη σταθερά βελτιούμενη πορεία των οικονομικών συνθηκών, καθώς και τον κυβερνητικό προγραμματισμό, παρότι η κυβέρνηση αντέδρασε έγκαιρα και αποτελεσματικά στην υγειονομική κρίση.
Η πανδημία δημιουργεί νέα, δυσμενέστερα οικονομικά και δημοσιονομικά δεδομένα διεθνώς και προκαλεί σειρά σημαντικών διαρθρωτικών αλλαγών στην παγκόσμια οικονομία. Εκτιμάται π.χ. ότι ο οικονομικός και ρυθμιστικός ρόλος του κράτους θα αναβαθμιστεί και θα αυξηθούν οι δημόσιες επενδύσεις, ενώ η παγκοσμιοποίηση θα υποχωρήσει, θα ενισχυθούν οι τοπικές παραγωγικές δυνατότητες, θα μειωθεί η ελεύθερη διασυνοριακή κίνηση παραγωγικών συντελεστών, η τηλεργασία και η τηλεκπαίδευση θα αυξηθούν γεωμετρικά, όπως και οι ηλεκτρονικές συναλλαγές και οι καταναλωτικές υπηρεσίες με ηλεκτρονικά μέσα, ανατρέποντας τα παραγωγικά και κοινωνικά δεδομένα δεκαετιών.
Παράλληλα, εξελίσσονται διεθνώς σημαντικές διαταρακτικές αλλαγές, κυρίως η επανάσταση στην ψηφιακή και ρομποτική τεχνολογία, το Internet of Things, το B2B και B2C και η τεχνητή νοημοσύνη, οι αναγκαίες πολιτικές αντιμετώπισης των δυσμενών κλιματικών και περιβαλλοντικών αλλαγών, η όξυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, του λαϊκισμού και του εθνικισμού που αμφισβητούν τις παραδοσιακές διεθνείς σχέσεις και συμφωνίες.
Στο πλαίσιο αυτό, κεντρικός εθνικός μας στόχος πρέπει να είναι η υιοθέτηση ενός νέου παραγωγικού προτύπου, μετατρέποντας τώρα την απειλή σε ευκαιρία, τη στασιμότητα σε δυναμική ανάπτυξη.
Το αναποτελεσματικό σήμερα μοντέλο ανάπτυξης, που στηρίζεται κυρίως στην κατανάλωση και στις δημόσιες δαπάνες, είναι επιτακτική ανάγκη να αντικατασταθεί με ένα ολοκληρωμένο σχέδιο δράσης από 9 κρίσιμους δυναμικούς πυλώνες ανάπτυξης: τις εγχώριες, ξένες και δημόσιες επενδύσεις, την οικονομική εξωστρέφεια, την πράσινη οικονομία και τον ενεργειακό μετασχηματισμό, την εξυγίανση του τραπεζικού συστήματος, την επιλεκτική υποκατάσταση εισαγωγών (π.χ. εισάγουμε σήμερα €300 εκατ. φρέσκιας ντομάτας), τον ψηφιακό εκσυγχρονισμό της οικονομίας και της δημόσιας διοίκησης με επανακατάρτιση του εργατικού δυναμικού, τις βαθιές μεταρρυθμίσεις σε Yγεία, Παιδεία, Δικαιοσύνη, δημόσια διοίκηση και το επιχειρηματικό πλαίσιο, την αναβάθμιση του ρόλου της ναυτιλίας, με μετατροπή του Πειραιά σε σημαντικό παγκόσμιο ναυτιλιακό κέντρο και της Ελλάδας σε κέντρο εγκατάστασης ξένων επιχειρήσεων και ελκυστικής κατοικίας ξένων επιχειρήσεων και πολιτών, τη σοβαρή αναβάθμιση της βιομηχανίας, της αγροτικής παραγωγής, της τεχνολογικής οικονομίας και των διεθνών εμπορεύσιμων υπηρεσιών και τη δημιουργία μεγαλύτερων και ισχυρότερων εξωστρεφών επιχειρήσεων με ενισχυμένους κανόνες εταιρικής διακυβέρνησης.
Αυτή η νέα οικονομία προϋποθέτει τόλμη, σημαντικές μεταρρυθμίσεις, σχέδιο προτεραιοτήτων, χρονοδιάγραμμα, τεχνοκρατική επάρκεια, κλαδικές και τομεακές πολιτικές, επιμερισμό ευθυνών και αυστηρή εποπτεία και παρακολούθηση.
Μας βοηθά το τρέχον ευνοϊκό νομισματικό περιβάλλον στην Ευρώπη με υψηλή ρευστότητα, ιστορικά χαμηλά επιτόκια δανεισμού και ελεγχόμενο, μέσω παρεμβάσεων, χαμηλό κόστος δανεισμού του Δημοσίου.
Επιπροσθέτως, η κυβέρνηση διαθέτει και μπορεί να αξιοποιήσει αποτελεσματικά το νέο Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης, New Generation EU, και τα σημαντικά ποσά που σχεδιάζεται να διατεθούν στην Ελλάδα τα επόμενα χρόνια (ενδεικτικά €22,5 δισ. σε επιχορηγήσεις και €10 δισ. σε δάνεια) και το νέο εγκεκριμένο ΕΣΠΑ 2021-2027, ύψους περίπου €20 δισ. Τα «θηριώδη» αυτά ποσά αν κατευθυνθούν σε παραγωγικές επενδύσεις, με ένα συντηρητικό πολλαπλασιαστή εισοδήματος π.χ. 2, θα μπορούσαν να δημιουργήσουν έως και €100 δισ. νέου ΑΕΠ τα επόμενα χρόνια, μετασχηματίζοντας ουσιαστικά την οικονομία και τις συνθήκες απασχόλησης και ευημερίας.
Αυτούς τους πολύτιμους πόρους δεν πρέπει και δεν θα μας επιτραπεί ξανά να τους σπαταλήσουμε. Πρέπει να τους διεκδικήσουμε οργανωμένα, βάσει ολοκληρωμένων επενδυτικών σχεδίων και να τους αξιοποιήσουμε για την επιτάχυνση των μεταρρυθμίσεων, την αναβάθμιση των υποδομών, τον ψηφιακό μετασχηματισμό, την αύξηση των επενδύσεων και τη διαμόρφωση χαμηλότερων φορολογικών συντελεστών, επιτοκίων δανεισμού, ασφαλιστικών εισφορών και κόστους ενέργειας.
Χρειάζεται επίσης ένα τολμηρό άλμα από την κυβέρνηση για να υπερβεί τη γραφειοκρατία, επιλέγοντας ταχύτερες και αντισυμβατικές, αλλά διάφανες διαδικασίες αποφάσεων, όπως συνέβη π.χ. με τους Ολυμπιακούς Αγώνες.
Επιπροσθέτως των παραπάνω πρωτοβουλιών, τα εργαλεία πολιτικής που προσφέρονται για την υλοποίηση του φιλόδοξου αναπτυξιακού σχεδίου είναι τα ακόλουθα:
l Ενα μακροχρόνιο σχέδιο σημαντικών δημοσίων επενδύσεων και συνεπενδύσεων με τον ιδιωτικό τομέα (ΣΔΙΤ) στις οικονομικές και κοινωνικές υποδομές και στην ψηφιακή αναβάθμιση.
l Ενα ελκυστικό πλαίσιο για την επίτευξη ενός επενδυτικού σοκ δεκάδων δισ. ευρώ, με προσέλκυση ιδιωτικών και ξένων επενδύσεων, που θα ξεπερνούν συνολικά το 20% του ΑΕΠ ετησίως τα επόμενα χρόνια.
l Η επιτάχυνση των ιδιωτικοποιήσεων και η αναπτυξιακή αξιοποίηση της μεγάλης δημόσιας περιουσίας.
l Η προώθηση τολμηρών μεταρρυθμίσεων στη δημόσια διοίκηση.
l Η αξιοποίηση του ευρωπαϊκού προγράμματος απασχόλησης SURE, των αναπτυξιακών νόμων και των χρηματοδοτικών προγραμμάτων της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Αναπτύξεως.
l Ενα νέο αναπτυξιακό μείγμα δημοσιονομικής πολιτικής, που θα συμπεριλαμβάνει χαμηλότερους στόχους πρωτογενών πλεονασμάτων, τη μείωση των φορολογικών και ασφαλιστικών υποχρεώσεων, μεγαλύτερες δημόσιες επενδύσεις και εξορθολογισμό δημοσίων δαπανών, διατηρώντας τη δημοσιονομική σταθερότητα και την πρόσβαση στις αγορές.
l Η ανάληψη μέτρων ενίσχυσης της αξιοπιστίας μας, με μετρήσιμο όφελος στο κόστος δανεισμού και στην προσέλκυση επενδύσεων.
l Η ενίσχυση του εγχώριου υγιούς ανταγωνισμού, της σταθερότητας πολιτικής, θεσμών και κανόνων, και η διαμόρφωση πλέγματος κοινωνικής προστασίας, ενισχύοντας την κοινωνική συνοχή που αποτελεί ισχυρό επενδυτικό και αναπτυξιακό στοιχείο στις σύγχρονες δημοκρατίες.
l Η υλοποίηση διαρθρωτικών πολιτικών που οδηγούν σε χαμηλότερο κόστος δανεισμού και ενέργειας.
Σήμερα υπάρχουν οι προϋποθέσεις, οι πόροι και η ευκαιρία να αλλάξουμε τη χώρα. Χρειαζόμαστε την πολιτική βούληση να αλλάξουμε οριστικά τη μορφολογία, την πορεία και τις προοπτικές της ελληνικής οικονομίας. Οι μεγάλες ευκαιρίες στη ζωή, στην οικονομία και στην πολιτική πορεία μιας χώρας και μιας ηγεσίας δεν είναι ένας κλειστός κύκλος γύρω τους. Είναι ένα τρένο που θα περάσει μπροστά μας. Ή θα επιβιβαστούμε ή θα το χάσουμε οριστικά. Αν και τώρα μείνουμε στον σταθμό περιμένοντας την επόμενη ευκαιρία, ίσως να μην ξανάρθει ποτέ…
Ο κ. Νίκος Καραμούζης είναι Chairman Grant Thornton, Greece & SMERemediumCap.
