Αν και δεν έγινε γνωστός πέρα από τα όρια της χώρας του, στην Ιταλία ήταν μια γνωστή και ιδιαιτέρως συμπαθητική φυσιογνωμία. Για χρόνια πολλά, ο Τζίλντο Νέγκρι επισκεπτόταν τα σχολεία και μοιραζόταν ιστορίες με μαθητές για το πώς πολέμησε τους Ναζί και τους φασίστες στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, πώς ανατίναζε με τους συντρόφους του γέφυρες κι έκοβε ηλεκτρικά καλώδια για να σαμποτάρει τον εχθρό. 

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο 90χρονος πρώην παρτιζάνος ζούσε σε γηροκομείο στο Μιλάνο. Η καθημερινότητά του είχε αποκτήσει νόημα μέσα από τις ομιλίες και τις εξιστορήσεις που στόχο είχαν να κρατήσουν ζωντανή τη μνήμη της ανδρείας των ανταρτών παρτιζάνων του που πολέμησαν το φασιστικό καθεστώς. 

Τον περασμένο Φεβρουάριο, ο κορωνοϊός χτύπησε και την πόρτα του Νέγκρι ο οποίος αναγκάστηκε να μπει σε καραντίνα. Ειρωνεία της τύχης; Αφησε την τελευταία του πνοή στις 25 Απριλίου, επέτειο της απελευθέρωσης της Ιταλίας, παίρνοντας μαζί του ένα κομμάτι από τη ζώσα μνήμη της χώρας. Αυτή ήταν «η τελευταία του μάχη» έγραψε η εφημερίδα La Repubblica.

«Οταν χάνουμε την ιστορική μνήμη, χάνουμε τον εαυτό μας»

«Η μνήμη χάνεται και ο κορωνοϊός επιταχύνει αυτή τη διαδικασία», σχολιάζει στους New York Times η Ρίτα Μανιάνι, η οποία συνεργάστηκε με τον Νέγκρι, στην Εθνική Ένωση Ιταλών Παρτιζάνων, μια τοπική αδελφότητα, που διοργανώνει συζητήσεις και δράσεις για την προώθηση των αξιών που γεννήθηκαν στην Αντίσταση: «Χάνουμε τους ανθρώπους που μπορούν να μας πουν σε πρώτο πρόσωπο τι συνέβη. Και είναι κρίμα, γιατί όταν χάνουμε την ιστορική μνήμη χάνουμε τον εαυτό μας», συμπληρώνει η Μανιάνι.

Στις μέρες μας η γενιά που βίωσε από πρώτο χέρι την ιδεολογία και τα εγκλήματα που μετέτρεψαν την Ευρώπη σε πεδίο εξόντωσης, χάνεται σιγά-σιγά. Η πανδημία του κορωνοϊού ήρθε να επιταχύνει αυτή την απώλεια και ταυτόχρονα να δημιουργήσει μια ευκαιρία για την άνοδο των πολιτικών δυνάμεων που επιδιώκουν να φαλκιδεύσουν την Ιστορία του περασμένου αιώνα.

Είναι τα ίδια κόμματα σε ολόκληρη την Ευρώπη που αρνούνται το Ολοκαύτωμα και τον παραλογισμό του φασισμού, και που τα τελευταία χρόνια έχουν καταφέρει να εισέλθουν στα εθνικά κοινοβούλια και την Ευρωβουλή, να συμμετάσχουν σε κυβερνητικούς συνασπισμούς και να γιγαντώσουν πατώντας πάνω στην αγωνία των ευπαθών ομάδων για την ίδια τους την επιβίωση. Σήμερα πάλι, αξιοποιώντας τον φόβο που έχει γεννήσει η υγειονομική κρίση και ό,τι αυτή θα σημάνει για τις οικονομίες, επιχειρούν εκ νέου να κερδίσουν έδαφος.

Στην Ισπανία, ο Χοσέ Μαρία Γκαλάντε, στη διάρκεια της δικτατορίας του Φράνκο βασανίστηκε από τον αστυνομικό Αντόνιο Γκονζάλες Παντσέο, τον οποίο θέλησε να τον φέρει ενώπιον της Δικαιοσύνης. Τον Μάρτιο ωστόσο, ο Γκαλάντε πέθανε από κορωνοϊό και λίγες εβδομάδες αργότερα πέθανε και ο βασανιστής του:

Μάχη ενάντια στη λήθη

«Είναι τεράστια απώλεια για όλους εκείνους που πίστευαν ότι η Ισπανία δεν θα έπρεπε να αποσιωπήσει το παρελθόν της», αναφέρει στην αμερικανική εφημερίδα ο Χούστα Μοντέρο, επί μακρόν συνεργάτης του Γκαλάντε. 

Στο Βέλγιο όταν ο ιός σκότωσε τον Ανρί Κιτσκά, έναν 94χρονο Βέλγο συγγραφέα και επιζώντα του Άουσβιτς, στις 25 Απριλίου, ο Βέλγος πολιτικός Σαρλ Πικέ έγραψε: «Ένας σπουδαίος μάρτυρας του Ολοκαυτώματος μας άφησε» και «τώρα εναπόκειται στις νέες γενιές για να συνεχίσουν τη μάχη του ενάντια στο μίσος».

Στην Ιταλία, όπου γεννήθηκε ο φασισμός και όπου μεταφασιστικά κόμματα γνωρίζουν ακόμη μεγάλη δημοφιλία, πρόκειται για μια μάχη ενάντια στη λήθη. Η χώρα είναι ιδιαίτερα ευάλωτη στο να απωλέσει τη μνήμη της, πολύ δε περισσότερο σήμερα, όπου η επιδημία έχει σαρώσει τον πληθυσμό της, τον γηραιότερο στην Ευρώπη. Η πρόκληση είναι μεγάλη.