ΤΟ ΒΗΜΑ – PROJECT SYNDICATE
Δυο εβδομάδες μαζικών διαδηλώσεων κατά της αστυνομικής βίας και της ρατσιστικής προκατάληψης εγείρουν ανησυχίες για ένα δεύτερο κύμα Covid-19 στις ΗΠΑ. Είναι δύσκολο να δείχνεις συλλογικά τη δίκαιη οργή σου για τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ στα χέρια αστυνομικών της Μινεάπολης και συγχρόνως να διατηρείς δυο μέτρα απόσταση από τους άλλους διαδηλωτές.
Αλλά ενώ έχει τονιστεί ευρέως ότι η κοινωνική αναταραχή που εκτυλίσσεται στον απόηχο του θανάτου του Φλόιντ μπορεί να επιδεινώσει την κρίση του Covid-19, η αντίστροφη σχέση _ από την πανδημία στις διαδηλώσεις _ δεν έχει τύχει εξίσου μεγάλης προσοχής. Χωρίς να υποβαθμίζουμε καθόλου τη φρίκη του χαμού του Φλόιντ, το ερώτημα είναι: γιατί τώρα;
Άλλωστε, πριν τον Φλόιντ, υπήρξε η δολοφονία του Μάικλ Μπράουν από αστυνομικούς στο Φέργκιουσον του Μιζούρι το 2014. Τον περασμένο μήνα, υπήρξε ο Έρικ Γκάρνερ από τη Νέα Υόρκη που πέθανε σε κεφαλοκλείδωμα από αστυνομικό ενώ ικέτευε, όπως ο Φλόιντ, «Δεν μπορώ να αναπνεύσω».
Μια εξήγηση γιατί η δολοφονία του Φλόιντ πυροδότησε εξέγερση σε όλη τη χώρα αποτελεί το ιδιαιτέρως φρικιαστικό βίντεο που γρήγορα κυριάρχησε τόσο στα σόσιαλ μίντια όσο και στα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης. Αλλά η απάντηση αυτή ικανοποιεί μόνο όσους έχουν ξεχάσει το φρικιαστικό βίντεο του θανάτου του Γκάρνερ.
Μια πιο πειστική εξήγηση οφείλει να περιλαμβάνει την πανδημία. Δεν είναι τυχαίο ότι οι Αφροαμερικανοί εργάζονται σε δυσανάλογα μεγάλους αριθμούς στον τομέα της εξυπηρέτησης, όπου οι θέσεις εργασίας αποδεκατίστηκαν. Δεν είναι τυχαίο ότι το ποσοστό των μη ηλικιωμένων Αμερικανών που δεν έχουν υγειονομική ασφάλιση είναι μιάμιση φορά υψηλότερο στους μαύρους παρά στους λευκούς, ούτε ότι το ποσοστό θνησιμότητας από τον Covid-19 είναι 2,4 φορές υψηλότερο στους μαύρους. Ακόμη και χωρίς αστυνομική βία, η κατάσταση που βίωναν πολλοί Αφροαμερικανοί ήδη ήταν σχεδόν αφόρητη.
Αυτό οφείλεται στο ξεφτισμένο δίχτυ κοινωνικής ασφαλείας στις ΗΠΑ. Το επίδομα ανεργίας περιορίζεται συνήθως σε 26 εβδομάδες, ακόμη λιγότερες σε ορισμένες πολιτείες του Νότου ενώ άλλες, όπως η Φλόριντα, έχουν επίτηδες σχεδιάσει όσο το δυνατόν δυσκολότερη τη διαδικασία διεκδίκησης επιδόματος ανεργίας. Άλλες πολιτείες, κυρίως του Νότου, δεν έχουν επεκτείνει το δικαίωμα υπαγωγής στο Medicaid σε ανθρώπους χαμηλών εισοδημάτων, όπως επιτρέπει ο νόμος.
Ομοίως, ο επικεφαλής της Ρεπουμπλικανικής πλειοψηφίας της Γερουσίας Μιτς Μακ Κόνελ (από το Κεντάκι, επίσης στον Νότο) ηγείται του αγώνα κατά ενός νέου γύρου επείγουσας βοήθειας προς τους φτωχούς και τους ανέργους.
Η επικρατέστερη εξήγηση για την απουσία κράτους πρόνοιας στην Αμερική, όπως την ανέπτυξε εν μέρει ο οικονομολόγος Αλμπέρτο Αλεσίνα, είναι το ρατσιστικό παρελθόν της. Ο Αλεσίνα έδειξε ότι η φυλή είναι ο σημαντικότερος παράγοντας για την υποστήριξη ή μη της πρόνοιας στις ΗΠΑ και ότι όσοι αντιτίθενται στο κράτος πρόνοιας χρησιμοποιούν διαχρονικά ρατσιστική ρητορική για να κινητοποιούν τους ομοϊδεάτες τους.
Ο Αλεσίνα απέδειξε επίσης ότι οι αναδιανεμητικές πολιτικές που ωφελούν δυσανάλογα τα μέλη των μειονοτήτων είναι απωθητικές για τα μέλη της πλειοψηφίας που δεν αισθάνονται αλληλεγγύη προς τους φτωχούς. Στον Νότο, με την ιστορία της δουλείας και του Τζιμ Κρόου (σ.τ.μ. των νόμων για τον φυλετικό διαχωρισμό), το χάσμα αυτό είναι βαθύτερο.
Μερικοί θα αμφισβητήσουν τη σύνδεση των κοινωνικών προβλημάτων του 21ου αιώνα με αυτή την «αρχαία ιστορία». Αλλά έρευνες έχουν δείξει ότι οι αμερικανικές κομητείες που είχαν τα περισσότερα λιντσαρίσματα μεταξύ 1882 και 1930 εμφανίζουν σήμερα μεγαλύτερες ανισότητες ανάμεσα σε μαύρους και λευκούς και υψηλότερα ποσοστά θνησιμότητας των μαύρων.
Οι χώρες που έχουν διαφορετική ιστορία από εκείνη των ΗΠΑ διαθέτουν ευρύτερο κράτος πρόνοιας. Γι’ αυτό διατρέχουν μικρότερο κίνδυνο κοινωνικής έκρηξης. Τουλάχιστον αυτό υποστήριξε πρόσφατα ο αντιπρόεδρος της ευρωπαϊκής Επιτροπής Μαργαρίτης Σχοινάς.
Η εκτίμηση του Σχοινά, βεβαίως, προσπερνά ρατσιστικά χαρακτηριστικά στην Ευρώπη, όπως στα προάστια των γαλλικών πόλεων. Αγνοεί την ευρέως διαδεδομένη εχθρότητα προς μετανάστες και πρόσφυγες. Δεν έχει σημασία, θα απαντούσε πιθανότατα ο Σχοινάς. Το κράτος πρόνοιας δημιουργήθηκε προτού η φυλή γίνει μείζων ζήτημα στην Ευρώπη. Σήμερα αποτελεί μια πραγματικότητα.
Θυμηθείτε όμως τη βρετανική εξαίρεση. Αρχικά, το 1942, ήρθε η Έκθεση Μπέβεριτζ, το ιδρυτικό κείμενο πάνω στο οποίο οικοδομήθηκε η βρετανική κοινωνική ασφάλιση. Αλλά στη συνέχεια ήρθαν διαδοχικά κύματα μεταναστών από την Καραϊβική και τη νότια Ασία. Και τότε ήρθε η Μάργκαρετ Θάτσερ, που διέλυσε το κράτος πρόνοιας.
Η Ευρώπη μπορεί να τα πάει καλύτερα, αλλά οι ηγέτες της δεν πρέπει να αυταπατώνται ότι δεν χρειάζεται να εργαστούν γι’ αυτό.
*Ο κ. Barry Eichengreen είναι καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ.
