Βρισκόμαστε στις αρχές του 2ου αι. μ.Χ. Η Θράκη τότε ήταν μια ρωμαϊκή επαρχία. Τα τέσσερα μέλη μιας οικογένειας γαιοκτημόνων που πέθαναν διαδοχικά αποτεφρώνονται και ενταφιάζονται στο ίδιο σημείο, κοντά στον δρόμο που οδηγούσε από την Αδριανούπολη στη Φιλιππούπολη. Στην ίδια θέση κατασκευάστηκε σταδιακά ένας μεγάλος τύμβος, ώστε να διατηρηθεί ανά τους αιώνες ζωντανή η μνήμη τους.
Οι αιώνες πέρασαν και επήλθε η λήθη. Το 1998, όμως, έπειτα από υπόδειξη του Θανάση Δερμεντζή, κατοίκου της Μικρής Δοξιπάρας, η ομάδα του αρχαιολόγου Διαμαντή Τριαντάφυλλου επισκέφθηκε την περιοχή του τύμβου, που βρίσκεται ανάμεσα στα χωριά Μικρή Δοξιπάρα, Ζώνη και Χελιδόνα στον Βόρειο Εβρο και διαπίστωσε την ύπαρξη πολλών παράνομων ορυγμάτων στην επιφάνειά του.
Οι ενέργειες προχώρησαν άμεσα. Το 1998 αποφασίστηκε η ένταξη της ανασκαφής στο πρόγραμμα σωστικών ανασκαφών ταφικών τύμβων του Βόρειου Εβρου, έναν χρόνο αργότερα έγινε το τοπογραφικό διάγραμμα του τύμβου και το 2000 πραγματοποιήθηκε γεωφυσική διασκόπηση με γεωραντάρ από το Εργαστήριο Γεωφυσικής-Δορυφορικής Τηλεπισκόπησης και Αρχαιοπεριβάλλοντος του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών της Κρήτης με επικεφαλής τον δρα Απόστολο Σαρρή. Ηταν 9 Σεπτεμβρίου του 2002 όταν από τη ΙΘ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Θράκης ξεκίνησε η ανασκαφή στον τύμβο με υπεύθυνους αρχαιολόγους τον Διαμαντή Τριαντάφυλλο και τη Δόμνα Τερζοπούλου.
Στο φως ήρθαν μοναδικά ευρήματα. Γιατί εκτός από τα πολυάριθμα αντικείμενα (πήλινα, γυάλινα και χάλκινα αγγεία, χάλκινοι λυχνοστάτες και λυχνάρια, χάλκινα φανάρια, όπλα, κοσμήματα, ξύλινα κιβωτίδια κ.ά.) που βρέθηκαν στους λάκκους με τα υπολείμματα των καύσεων, η αρχαιολογική σκαπάνη ανακάλυψε πέντε άμαξες με τα υποζύγιά τους και τα οστά ακόμη πέντε αλόγων.
Τετράτροχες άμαξες θαμμένες μόνες ή μαζί με τα άλογά τους έχουν βρεθεί σε πολλές χώρες της Ευρώπης και της Ασίας, στην Ελλάδα όμως ήρθαν για πρώτη φορά στο φως στον τύμβο της Μικρής Δοξιπάρας-Ζώνης. Η καλή διατήρηση των αμαξών (διατηρούνται τα μεταλλικά λειτουργικά και διακοσμητικά στοιχεία τους, ενώ σε δύο από αυτές διατηρούνται και τα αποτυπώματα των ξύλινων τμημάτων τους) και των σκελετών των αλόγων έδιναν μια ιδιαίτερα ζωντανή ανασκαφική εικόνα.
Το σχέδιο ανάδειξης
Μολονότι τα ευρήµατα προκάλεσαν παγκόσµιο ενδιαφέρον, το έργο της ανάδειξης του τύµβου της Μικρής Δοξιπάρας-Ζώνης καρκινοβατούσε εδώ και χρόνια. Σήµερα, χάρη στις ενέργειες της υπουργού Πολιτισµού και Αθλητισµού Λίνας Μενδώνη, φαίνεται επιτέλους να προχωρά µε την ταχύτερη δυνατή διαδικασία.
«Η προστασία και η ανάδειξη του τύµβου στη Δοξιπάρα προϋποθέτει την κατασκευή ενός µουσειακού κελύφους, αντίστοιχου αυτού που έγινε στη Βεργίνα» αναφέρει µιλώντας στο ΒΗΜΑgazino η υπουργός Λίνα Μενδώνη. «Ο επισκέπτης θα µπορεί να βλέπει την ανασκαφική εικόνα των ταφών µε τα άλογα και τις άµαξες κατά χώρα, ενώ παράλληλα σε προθήκες θα εκτίθενται τα λοιπά ευρήµατα από τις ταφές. Αργυρά και µεταλλικά σκεύη, κτερίσµατα των νεκρών, η σκευή των αµαξών και των αλόγων, καθώς και οποιοδήποτε άλλο εύρηµα κριθεί από τους ειδικούς ότι βοηθάει τον επισκέπτη να κατανοήσει καλύτερα το εύρηµα συνολικά, αλλά και τις ιστορικές συνθήκες στη συγκεκριµένη χρονική περίοδο».
Σε ποιο στάδιο βρισκόµαστε λοιπόν αυτή τη στιγµή και ποια είναι τα επόµενα βήµατα; «Εχει ολοκληρωθεί η προµελέτη της κατασκευής του κελύφους και έχει εγκριθεί από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συµβούλιο το 2014. Τώρα συµπληρώνεται ο φάκελος – ήδη στο ΚΑΣ στις 22 Απριλίου εγκρίθηκαν οι συµπληρωµατικές απαλλοτριώσεις που προχωρούν µε κάλυψη της δαπάνης από το Ταµείο Αρχαιολογικών Πόρων – προκειµένου τις επόµενες εβδοµάδες να εισαχθεί το θέµα στο Τεχνικό Συµβούλιο του υπουργείου Πολιτισµού και Αθλητισµού. Η διαδικασία είναι απαραίτητη προκειµένου να προχωρήσει το έργο µε τη µέθοδο της µελέτης-κατασκευής σύµφωνα µε τα προβλεπόµενα στον Ν. 4412/2016».
Παράλληλα, συντάσσεται το τεχνικό δελτίο προκειµένου το έργο να ενταχθεί εντός των επόµενων µηνών στο Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης – ΕΣΠΑ 2014-2020, όπως συµφωνήθηκε στην Περιφερειακή Σύσκεψη του Φεβρουαρίου µεταξύ της Λίνας Μενδώνη και του περιφερειάρχη Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης Χρήστου Μέτιου. «Είναι προφανές ότι πρόκειται για ένα έργο που δίνει αναπτυξιακή προοπτική και δυναµική στο ακρότατο σηµείο της Περιφερειακής Ενότητας του Εβρου, πέρα από την αδιαµφισβήτητη ιστορική και αρχαιολογική σηµασία της περιοχής» σηµειώνει η υπουργός.
Γιατί όµως η υπόθεση προβολής και ανάδειξης των σπουδαίων αυτών ευρηµάτων καρκινοβατούσε εδώ και τόσα χρόνια; «Πρόκειται για έργο δύσκολο και σύνθετο. Παρ’ όλα ταύτα, έπρεπε να είχε προχωρήσει νωρίτερα. Σήµερα ας µην κοιτάµε πίσω» απαντά στο ΒΗΜΑgazino η κυρία Μενδώνη. «Τώρα έχει σηµασία να προχωρήσουν άµεσα οι διαδικασίες, να ενταχθεί το έργο και να ξεκινήσει η διαδικασία της δηµοπράτησής του. Υπάρχει η βούληση σε όλα τα επίπεδα, υπάρχουν οι δυνατότητες την επόµενη πενταετία ο αρχαιολογικός χώρος της Δοξιπάρας να έχει µια τελείως διαφορετική εικόνα από τη σηµερινή».
